«Κόψε το ρόδο πριν μαραθεί»
«Η ανολοκλήρωτη επανάσταση του Ρήγα Βελεστινλή» παρουσιάζεται στην Κύπρο
ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ
Στη μακρά πορεία της ελληνικής παλιγγενεσίας, ο Ρήγας σηματοδοτεί το τέλος μιας περιόδου, κατά την οποία οι Έλληνες αναζητούσαν την ανεξαρτησία τους χρησιμοποιώντας πρωτίστως τη συνδρομή ξένων δυνάμεων, και την απαρχή μιας νέας εποχής, κατά την οποία τολμούν να διανοούνται και να προετοιμάζουν μια νέα ανεξάρτητη πολιτειακή τάξη, στηριγμένοι στις δικές τους δυνάμεις. Πρόκειται για μια ιστορική εποχή που θα ολοκληρωθεί με τη Φιλική Εταιρεία και την Επανάσταση, πρόκειται για την εποχή της «παλιγγενεσίας».
Και επειδή κλείνει μια περίοδο και ανοίγει μια νέα, ο Ρήγας συνιστά, κυριολεκτικώς, τον «γόρδιο δεσμό» και την εμβληματικότερη μορφή της νεώτερης ελληνικής ιδεολογίας.
Επιπλέον, η σύντομη επαναστατική σταδιοδρομία του και το μαρτύριό του δεν επέτρεψε να διευκρινιστούν επακριβώς οι κατευθύνσεις και οι απόψεις του, έτσι ώστε παρέμεινε ένα σύμβολο εσαεί για όλους, και επομένως και μια πιθανή πηγή ιδεολογικής νομιμοποίησης. []
Αυτό που επιχειρούμε στη δική μας απόπειρα είναι να χρησιμοποιήσουμε, κατά το δυνατόν ισόρροπα, το σύνολο των διαθέσιμων πηγών και πληροφοριών, ώστε να αποκαταστήσουμε την πολλαπλότητα μιας μορφής που χαρακτηρίζεται ακριβώς από την απόπειρα σύνθεσης τεσσάρων μεγάλων ρευμάτων, του αρχαιοελληνικού, του βυζαντινού, του νεώτερου ορθόδοξου ελληνικού, τέλος του δυτικού διαφωτιστικού και της γαλλικής Επανάστασης.
Να φωτίσουμε την πολυμέρεια μιας δράσης που περιλαμβάνει ένα «νόμιμο» συγγραφικό και εκδοτικό έργο, στραμμένο τόσο προς τον φωτισμό του γένους (το Φυσικής απάνθισμα) όσο και προς την ενίσχυση της αυτοσυνειδησίας και της ιστορικότητάς του (Νέος Ανάχαρσις, Χάρτα, Μέγας Αλέξανδρος, Ολύμπια κ.λπ.), ή τέλος της ευαισθησίας του (Το σχολείο των ντελικάτων εραστών).
Όσο για την «παράνομη» ή έστω απόκρυφη εκδοτική του δραστηριότητα, και αυτή παρουσιάζει την ίδια εκπληκτική συνθετικότητα: Χρησμοί του Αγαθάγγελου και στήριξη στο ξανθό γένος της Ρωσίας, στη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου, Σύνταγμα, εμπνευσμένο από τη γαλλική Επανάσταση, όταν ο Ναπολέων βαδίζει προς τα ανατολικά, ως η πολιτειακή πρόταση της επανάστασης που οραματίζεται, Στρατιωτικόν Εγκόλπιον, για την προετοιμασία της, και Θούριος, Ύμνος πατριωτικός και Τι καρτερείτε φίλοι και αδελφοί, που παρουσιάζουν το επαναστατικό πρόγραμμα με μορφή ικανή να συνεγείρει τους Έλληνες.
Η ίδια συνθετική πολυμέρεια και στις πολλαπλές γεωπολιτικές και εθνικές συνιστώσες του οράματός του: Επίκεντρο και βασικό υποκείμενο της επαναστατικής του προσπάθειας οι Έλληνες, ο ελληνικός λαός, το ελληνικό έθνος, και στην πρωτοπορία τους οι Μανιάτες και οι Σουλιώτες. Ωστόσο, το ελληνικό γένος υπερβαίνει τον καθαυτό ελλαδικό χώρο και βρίσκεται διάσπαρτο σε όλη την καθ’ ημάς Ανατολή. Κατά συνέπεια, απεύθυνση στο ευρύτερο γένος και στη βυζαντινή πολυεθνικότητα, μια επανάσταση όλων των βαλκανικών λαών. Ωστόσο, οι ομόκεντροι κύκλοι δεν σταματούν εδώ. Η οθωμανική Αυτοκρατορία καταπιέζει και άλλους λαούς και εθνότητες, τους «Αράπηδες», ακόμα και τους Τούρκους. Και μια καθολική επανάσταση, εμπνευσμένη από τη φωτιά που άναψε η Γαλλία και έφερε στην Ανατολή ο Ναπολέων, προοριζόταν να ανατρέψει την οθωμανική Αυτοκρατορία στο σύνολό της.
Τέλος, μια πυρετώδης και εξ ίσου πολυσχιδής οργανωτική δραστηριότητα. Μια οργανωτική δραστηριότητα και μια συμμετοχή στο έργο του των συντρόφων του, την οποία συχνά υποτιμούμε μέχρι σήμερα. Και όμως, οι Μαρκίδες Πούλιοι εξέδιδαν το μοναδικό δημοσιογραφικό όργανο του ελληνισμού της εποχής, την Εφημερίδα. Ο Αντώνιος Κορωνιός, ο Ιωάννης Καρατζάς, ο Γεώργιος Σακελλάριος, οι Πούλιοι -αυτοί τουλάχιστονείναι λόγιοι και συμμετέχουν σε κοινές εκδοτικές δραστηριότητες με τον Ρήγα. Ο Γεώργιος Πούλιος θα επιχειρήσει να συνεχίσει από την Αγκώνα, όπως θα δούμε, το επαναστατικό έργο του Ρήγα, ενώ ο Χριστόφορος Περραιβός θα επιμείνει αδιάλειπτα στην επαναστατική δράση έως και την Επανάσταση του ‘21. Ο Νικολίδης υπήρξε φίλος του Χέγκελ, ενώ ο Αλίανδρος είχε συμμετάσχει ήδη στα επαναστατικά κινήματα της εποχής του Λάμπρου Κατσώνη.
Για ποιο λόγο, μέχρι σήμερα, είχε εν μέρει υποτιμηθεί η προσωπικότητα και η σημασία των συντρόφων του Ρήγα; Κατ’ αρχάς, διότι ήταν εξαιρετικά νεαροί στην πλειοψηφία τους και ο πρόωρος μαρτυρικός θάνατος των περισσοτέρων δεν τους επέτρεψε να αναπτύξουν δραστηριότητα και να αναδείξουν την προσωπικότητά τους. Δεύτερον, διότι η προσωπικότητα και η πολυμέρεια μιας ιδιοφυΐας όπως ο Ρήγας «σκέπασε» εν πολλοίς το δικό τους έργο και προσωπικότητα. Τρίτον, διότι η ιστορική έρευνα είχε ελάχιστα ασχοληθεί μαζί τους μέχρι σχετικά πρόσφατα.
Ο Ρήγας αποτελεί μια ανεπανάληπτη φυσιογνωμία στην ελληνική ιστορία, εξ αιτίας ακριβώς της εκπληκτικής συνθετικότητας και πολυμορφίας του: Συγγραφέας ρομαντικών διηγημάτων και στιχουργημάτων, έργων επιστημονικής εκλαΐκευσης και αρχαιογνωσίας, εκδότης καταπληκτικών χαρτών, χρησμολογικών κειμένων και βιβλίων στρατιωτικής τακτικής, συγγραφέας επαναστατικού «προγράμματος», του μόνου που θα διατυπωθεί από τους υπόδουλους Έλληνες, ποιητής, λόγιος και λαϊκός, τραγουδιστής και μουσικός, προπαντός οργανωτής και αδάμαστος επαναστάτης μέχρι τέλους.
Η μορφή του άστραψε για λίγο καιρό και άφησε έκθαμβους τους συγχρόνους του -και φαίνεται πως τύφλωσε πολλούς από τους τοτινούς καθώς και τους σύγχρονους λογίους μας. Ο Ρήγας αποτέλεσε τη στιγμή μιας σύνθεσης χωρίς προηγούμενο, η οποία, δυστυχώς, δεν θα επαναληφθεί στη συνέχεια, δεν θα συγκεντρωθεί σε ένα πρόσωπο, σε ένα άτομο. Ο Ρήγας προσωποποιούσε την άρση της αντίθεσης ανάμεσά τους και τη σύνθεση των ρευμάτων που διαπερνούσαν και διαπερνούν τον σύγχρονο ελληνισμό: σκέψη και δράση, συναίσθημα και ορθός λόγος, Ανατολή και Δύση, αρχαιότητα και Βυζάντιο, νεωτερικότητα και παράδοση, λόγιο και λαϊκό στοιχείο. Ο Ρήγας ήταν η προσωποποιημένη άρση του «καημού της ρωμιοσύνης», του διαρκούς ανολοκλήρωτου της ταυτότητάς μας, γι’ αυτό και διαρκώς επίκαιρος, τόσα χρόνια μετά, γι’ αυτό και αντικείμενο διαμάχης, διότι, ακόμα και σήμερα, ή ίσως σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το ίδιο αίτημα.
Ο Ρήγας πέθανε στην ακμή της ηλικίας του, τη στιγμή που μόλις άρχιζε το επαναστατικό του ταξίδι, και είχε ήδη προλάβει να κάνει τόσα πολλά. Μαθητής του δημοτικού, στη δεκαετία του 1950, διάβασα τη βιογραφία του Ρήγα γραμμένη από τον Βασίλη Ρώτα, στα Κλασικά Εικονογραφημένα, και μου εντυπώθηκε μέχρι σήμερα μια φράση που αναφέρει ο Ρώτας σε ένα από τα άσματα που τραγουδούσε ο Ρήγας: «Κόψε το ρόδο πριν μαραθεί». Μια φράση που θα μπορούσε να είναι η σύνοψη και το μεγάλο κατόρθωμα της ίδιας της ζωής του.
Στη Λευκωσία και στη Λεμεσό
ΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ Εκδόσεις παρουσιάζουν το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά, «Η ανολοκλήρωτη επανάσταση του Ρήγα Βελεστινλή» τη Δευτέρα 6 Φεβρουαρίου, στις 19:00, στην αίθουσα του Ιδρύματος Αρχ. Μακαρίου Γ΄ (στην Αρχιεπισκοπή). Το βιβλίο θα παρουσιάσουν ο επίτιμος πρόεδρος της ΕΔΕΚ Βάσος Λυσσαρίδης, ο καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου Παντελής Βουτουρής, ο φιλόλογος Σάββας Παύλου και ο συγγραφέας Γιώργος Καραμπελιάς.
Επίσης, το βιβλίο, μαζί με το βιβλίο «Συνωστισμένες στο Ζάλογγο: Οι Σουλιώτες, ο Αλή πασάς και η αποδόμηση της Ιστορίας» παρουσιάζονται στη Λεμεσό, την Τετάρτη 8 Φεβρουαρίου, στις 20:00, στην αίθουσα εκδηλώσεων της μπουάτ Ηχώ 75 (οδός Αγίου Ανδρέου 259). Τα βιβλία θα παρουσιάσουν ο καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου Παντελής Βουτουρής, ο επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου Μάριος Κωνσταντίνου και ο συγγραφέας Γιώργος Καραμπελιάς.
http://infognomonpolitics.blogspot.com/2012/02/blog-post_5199.html