Το «αξιοζήλευτο» φιλανδικό μοντέλο

Το Φινλανδικό μοντέλο

Μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση, το Φιλανδικό κοινωνικό κράτος προσαρμόστηκε στις ανάγκες των καιρών, προκειμένου να διασφαλιστεί η βιωσιμότητά του. Έτσι, τα γενναιόδωρα επιδόματα ανεργίας συνδέθηκαν με προγράμματα κατάρτισης και δια βίου εκπαίδευσης, ούτως ώστε να αποκτούν άμεσα νέες δεξιότητες όσοι βγαίνουν προσωρινά από την αγορά εργασίας. Επιπλέον, η έμφαση που δόθηκε στο ανθρώπινο κεφάλαιο δεν είχε προηγούμενο. Για να διοριστεί κάποιος δάσκαλος ή καθηγητής σε σχολείο σήμερα, πρέπει να έχει υποχρεωτικά μεταπτυχιακό ή διδακτορικό τίτλο σπουδών στο αντικείμενο που διδάσκει (π.χ. χημεία, φυσική, κ.λ.π) και πιστοποιητικό κατάρτισης στην παιδαγωγική. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο εξαλείφθηκε ολοσχερώς ο αναλφαβητισμός, αλλά απέκτησε και κύρος ο τίτλος του εκπαιδευτικού. Το πρόγραμμα των σπουδών έγινε πολύ πιο απαιτητικό, προκαλώντας, όπως ήταν αναμενόμενο, τη δυσανασχέτηση των μαθητών, οι οποίοι, στην πλειοψηφία τους, ολοκληρώνουν την δευτεροβάθμια εκπαίδευση γνωρίζοντας άριστα τουλάχιστον δύο – και τις περισσότερες φορές τρεις – ξένες γλώσσες. Οι 15χρονοι Φιλανδοί αποδεικνύονται σε διαδοχικά διεθνή τεστ (P.I.S.A) του Ο.Ο.Σ.Α ως οι καλύτεροι του κόσμου, τόσο στα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες, όσο και στη γλωσσική αντίληψη. Περιττό φυσικά να αναφέρουμε ότι η παιδεία είναι δωρεάν, ενώ τα ιδιωτικά σχολεία είναι ελάχιστα. Με την πλήρη εθνικοποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος και την εξάλειψη των γεωγραφικών διαφοροποιήσεων στα σχολεία μέσω της επιπρόσθετης κρατικής ενίσχυσης σε φτωχότερες επαρχίες, διασφαλίστηκε η ισότητα ευκαιριών στην αγορά εργασίας, μας λέει η Μαριάν Ροπόνεν, διευθύντρια σε δημοτικό σχολείο του Ελσίνκι. Εξίσου σημαντικές επενδύσεις έγιναν και στην τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση, την οποία επιλέγουν σήμερα οι μισοί σχεδόν από τους απόφοιτους των ενιαίων γυμνασίων. Η υφυπουργός παιδείας, Χέλια Μισούκα, θεωρεί ότι η ισορροπία ανάμεσα στην ακαδημαϊκή και την τεχνική εκπαίδευση είναι μείζονος σημασίας επίτευγμα για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η σημαντικότερη μεταρρύθμιση στον τομέα της επαγγελματικής κατάρτισης ήταν η μεταφορά των βασικών χώρων διδασκαλίας από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, στους χώρους εργασίας των μελλοντικών αποφοίτων, με την συνεργασία βεβαίως και των ιδιωτικών επιχειρήσεων, όπως υπογραμμίζει η κυρία Μισούκα.
Τέλος, η «πράσινη ανάπτυξη», για την οποία τόσος λόγος γίνεται σήμερα, αποτελεί εθνική στρατηγική της Φινλανδίας εδώ και δύο δεκαετίες. Είναι εντυπωσιακό ότι μόλις 8% των βιομηχανικών αποβλήτων στη χώρα καταλήγουν σε βιολογικούς καθαρισμούς, σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο Μπένι Χάσενσον, ειδικός σύμβουλος επί περιβαλλοντικών θεμάτων στον Σύνδεσμο Φιλανδών Βιομηχάνων. Το υπόλοιπο 92% χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας ή ανακυκλώνεται. Το ποσοστό προκαλεί δέος, ιδιαίτερα αν συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι η Φιλανδία διαθέτει κυρίως βαριά βιομηχανία. Η χώρα είναι ίσως ο μεγαλύτερος παραγωγός, μεταποιητής και εξαγωγέας χαρτιού στον κόσμο. Εντούτοις, το 70% της παραγωγής που διατίθεται στο εσωτερικό ανακυκλώνεται. Αναμφίβολα, η πράσινη ανάπτυξη είχε κόστος. Την ίδια στιγμή όμως, δημιουργήθηκε και μια ολόκληρη περιβαλλοντική βιομηχανία με χιλιάδες θέσεις εργασίας, η οποία εξάγει τα προϊόντα και την τεχνογνωσία της παγκοσμίως. Για παράδειγμα, «αποκλείεται να υπάρχει αεροδρόμιο στην Ελλάδα που να μη χρησιμοποιεί Φιλανδικής προέλευσης μηχανήματα για μετεωρολογικές και περιβαλλοντικές μετρήσεις» υπογραμμίζει, με εμφανή ικανοποίηση, ο κ. Χάσενσον.

Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά πως λειτουργεί το περίφημο Φινλανδικό μοντέλο στην παιδεία…

Το σχολείο που γίνεται μια οικογένεια
Το Φινλανδικό μοντέλο της εκπαίδευσης
Φθάνοντας σε ένα πολυθέσιο σχολείο του Ελσίνκι, το πρώτο πράγμα που σου κάνει εντύπωση είναι η συνύπαρξη παιδιών με μεγάλο εύρος ηλικιών. Επειδή οι μαθητές μένουν στο ίδιο σχολείο για εννέα χρόνια, μπορεί κάποιος να δει εφήβους στη σκάλα αλλά και μικρά παιδιά επτά χρονών να παίζουν στην παιδική χαρά του σχολείου.

Αυτή ίσως είναι και η μεγαλύτερη διαφορά που έχουν τα σχολεία της Φινλανδίας και της Ελλάδας – ότι οι μαθητές περνούν εννέα χρόνια στο ίδιο σχολείο, συνδυάζοντας τους ρόλους της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Τα παιδιά αρχίζουν τα επίσημα μαθήματα τους όταν γίνονται επτά χρονών και μένουν στο ίδιο σχολείο έως ότου γίνουν 16. Ακολούθως θα πάνε ή στο λύκειο, που θα τους οδηγήσει στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, ή σε μια επαγγελματική σχολή.

Συνήθως τα σχολεία στην Φινλανδία έχουν πολλούς ανοικτούς χώρους, γυάλινους τοίχους, έξυπνο σχεδιασμό, βιβλιοθήκες και υπολογιστές. Αισθάνεσαι εκεί μέσα, παρά το μεγάλο αριθμό των μαθητών που έχουν μερικά σχολεία – και 500 παιδιά ακόμα – μια ηρεμία και μια ησυχία που σε ξενίζει.

Κι αυτό θα μπορούσε να οφείλεται σε μια άλλη πολιτιστική διαφορά – ότι οι μαθητές δεν φορούν παπούτσια, αλλά περπατούν γύρω με τις κάλτσες τους.

Αυτό δίνει μια αίσθηση ενός φιλικού χώρου ή ακόμα και οικογενειακού. Αν και μερικοί από τους εφήβους βρίσκουν ενοχλητικό να έχουν τόσα πολλά μικρά παιδιά γύρω τους, αυτή η συνύπαρξη κάνει να φαίνεται το φινλανδικό σχολείο λιγότερο εφηβικό γκέτο από ό,τι ένα συνηθισμένο σχολείο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Οι δάσκαλοι αναγνωρίζουν ότι αυτή η ενιαία σχολική δομή σημαίνει ότι το προσωπικό ξέρει τους μαθητές και τις οικογένειές τους πολύ καλά, δεδομένου ότι οι μαθητές θα είναι εκεί από τη νηπιακή ηλικία.

Επίσης, οι εκπαιδευτικοί στα σχολεία αυτά λένε ότι το σύστημα του ενιαίου σχολείου, με ένα γνωστό περιβάλλον, κάνει τα παιδιά να αισθανθούν ασφαλέστερα, με μικρή πιθανότητα του φόβου για το άγνωστο και μια πιο εύκολη μετάβαση στα εφηβικά χρόνια και έπειτα στο επόμενο στάδιο της προχωρημένης εκπαίδευσης (Λύκειο).

“Η βάση της εκπαίδευσης και της διδασκαλίας μας είναι η ισότητα”, λέει μια δασκάλα και συμπληρώνει ότι η θέση του δασκάλου στη Φινλανδία έχει μεγάλο κύρος και αναγνωρίζεται η κοινωνική διάσταση του εκπαιδευτικού έργου.

Μια άλλη παράμετρος είναι η καλή γνώση των Αγγλικών που ξέρουν τα παιδιά, που διδάσκονται μόνο στο σχολείο τους κι όχι στα φροντιστήρια και σε ιδιαίτερα μαθήματα. Κι αυτό γιατί η καλή γνώση μιας τουλάχιστον ξένης γλώσσας είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους Φινλανδούς, γιατί η γλώσσα τους είναι ξεκομμένη από τις υπόλοιπες παραδοσιακές γλώσσες της Ευρώπης (όπως και η Ελληνική).

Τα παιδιά αποκτούν την πρώτη τους επαφή με τις ξένες γλώσσες παρακολουθώντας ταινίες στη τηλεόραση (οι ταινίες εκεί δεν είναι μεταγλωττισμένες όπως στη Γερμανία για παράδειγμα). Έτσι, τα παιδιά από πολύ νωρίς προσπαθούν να διαβάζουν τους υπότιτλους και παράλληλα ακούνε την ξένη γλώσσα. Αλλά αποκτούν εμπειρίες της ξένης γλώσσας και μέσα από την τεχνολογία, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, από τα game boy κλπ.

Επιγραμματικά θα λέγαμε ότι στη Φινλανδία η εκπαίδευση έχει αναχθεί σε αγαθό υψηλής αξίας από τη δεκαετία του ’70. Τότε άρχισε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, καρποί της οποίας είναι η σημερινή αναγνώριση από όλο τον κόσμο. Πιστεύουν ότι μέσω της εκπαίδευσης η οικονομία στις σύγχρονες κοινωνίες λειτουργεί αποτελεσματικότερα, δίδοντας παράλληλα στην αγορά εργασίας τη δυνατότητα να αποδίδει τα μέγιστα προς όφελος της ευημερίας του συνόλου.

Το σχολικό σύστημα στη Φινλανδία

Τα παιδιά αφού πάνε στο νηπιαγωγείο ή στους παιδικούς σταθμούς, κάνουν μια προκαταρτική τάξη (pre -school) μεταξύ του 6ου και του 7ου έτους της ηλικίας τους και στα 7 πάνε στο κανονικό σχολείο.

Την εβδομάδα τα μικρά παιδιά παρακολουθούν 19 ώρες, αργότερα 23 ώρες και τέλος στις μεγάλες τάξεις οι μαθητές κάνουν 30 ώρες.

Οι δήμοι όμως – αυτοί προσλαμβάνουν το προσωπικό του σχολείου μαζί με το Συμβούλιο των γονέων και κηδεμόνων αλλά έχουν και την ευθύνη των σχολείων – μπορούν να προσαρμόζουν τα ωράρια ή προτείνουν την επιμήκυνσή τους.

Είναι ενδιαφέρον ότι η κρατική επιχορήγηση προς τους δήμους αγγίζει το 57%, από εκεί και πέρα αναλαμβάνουν οι δήμοι να καλύψουν τα υπόλοιπα.

Στο πανεπιστήμιο οι μαθητές εισάγονται με πανεθνικές εξετάσεις, όταν τελειώσουν τις σπουδές τους στο Λύκειο (16 – 19 ετών). Εξετάζονται στη μητρική τους γλώσσα (υπάρχει μια μειονότητα που μιλάει Σουηδικά), στη δεύτερη εθνική (είτε πρόκειται για τη φινλανδική είτε για τη σουηδική), μια ακόμη ξένη γλώσσα και τέλος είτε μαθηματικά είτε ένα μάθημα γενικών σπουδών. Στις γενικές σπουδές, ο μαθητής μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στη Βιολογία, στη Γεωγραφία, στη Χημεία, στη Φυσική, στην Ιστορία και στις Πολιτικές Επιστήμες, στη Φιλοσοφία ή στην Ψυχολογία.

Προκειμένου όμως να μπει κάποιος στην Ιατρική ή στη Νομική Σχολή, οι μαθητές παρακολουθούν επιπλέον μαθήματα, και ενδεχόμενως πληρώνουν επιπλέον χρήματα για δύο ή και τρία χρόνια.

Στην τριτοβάθμια Εκπαίδευση υπάρχουν τα Πανεπιστήμια και τα Τεχνολογικά Ιδρύματα (Polytechnics). Τα πανεπιστήμια απολαμβάνουν καθεστώς υψηλής αυτονομίας, παραμένουν όμως υπό την επίβλεψη του κράτους και αποτελούν το ακαδημαικό σκέλος της ανωτάτης εκπαίδευσης. Σκοπεύουν στην έρευνα και οι φοιτητές στοχεύουν στο διδακτορικό.

Οι τεχνολογικές σχολές από την άλλη είναι ιδρύματα που είτε ανήκουν στους δήμους είτε σε ιδιώτες, και χορηγούν μπάτσελορ. Βρίσκονται κοντά στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και από αυτά αποφοιτούν νοσοκόμες, φυσιοθεραπευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, αλλά και μηχανικοί και μουσικοί. Για την είσοδο στα πολυτεχνεία χρειάζεται ο μαθητής, είτε να δώσει τις γενικές, εθνικές εξετάσεις είτε να έχει τελειώσει τις σπουδές του στην τεχνική εκπαίδευση.

Δωρεάν γεύματα και φροντίδα των παιδιών

Όμως υπάρχουν κι άλλες εκπλήξεις. Το σχολείο χρησιμοποιείται και για τη φροντίδα των παιδιών όταν δουλεύουν οι γονείς. Έτσι μπορούν να παραμείνουν στον ίδιο χώρο παιδιά νηπιακής ηλικίας (από οκτώ μηνών) μέχρι και 16 χρονών.

Για τους νεώτερους μαθητές η επίσημη σχολική ημέρα τελειώνει περίπου στις 1 το μεσημέρι αλλά μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις εγκαταστάσεις του σχολείου για να γευματίσουν, να διαβάσουν, να κάνουν αθλητισμό κλπ. Τα δε σχολικά γεύματα είναι δωρεάν.

Η συμπεριφορά των παιδιών προκαλεί ανησυχίες στους καθηγητές και στους δασκάλους στην Ελλάδα. Αλλά αυτό δε συμβαίνει στα σχολεία της Φινλανδίας. Εάν υπάρχει πρόβλημα με κάποιους μαθητές, πρώτα γίνεται κουβέντα με τα ίδια τα παιδιά και εάν δεν βρεθεί φόρμουλα για την επίλυση του προβλήματος, καλούνται οι γονείς. Μάλιστα Και οι αποβολές δεν έχουν την τιμητική τους στα σχολεία αυτά.

Τα παιδιά είναι πιθανό να πάνε στο τοπικό τους σχολείο, εκτός κι αν οι γονείς θέλουν ένα σχολείο με μια ιδιαίτερη ειδικότητα, όπως μουσικό ή χορευτικό κλπ.

Η ισότητα των ευκαιριών στην εκπαίδευση σημαίνει ότι δεν υπάρχουν μαθητές δύο ταχυτήτων αλλά προχωρούν με όλους τους μαθητές, επιδιώκοντας υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά ως τα 16 τους.

Και υπάρχει ιδιαίτερη φροντίδα για τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Στόχος του συστήματος είναι ο εντοπισμός τους όσο το δυνατόν νωρίτερα, κυρίως στο νηπιαγωγείο ή στον παιδικό σταθμό, για να τους δώσουν μια επιπλέον βοήθεια και υποστήριξη.

Στη Φινλανδία οι διακοπές το καλοκαίρι διαρκούν δύο μήνες, περίπου. Και είναι αρκετές αν συγκριθούν με τις διακοπές σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Αλλά αυτό δεν φαίνεται να ενοχλεί τους υπεύθυνους της Παιδείας στη Φινλανδία.

Η χώρα

Η Φινλανδία, έχει το μισό πληθυσμό της Ελλάδας – μόλις 5,2 εκατομμύρια κατοίκους, και βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής. Για πολλά χρόνια – στην περίοδο του ψυχρού πολέμου – ήταν ουδέτερη χώρα και γι αυτό όλες οι συζητήσεις μεταξύ των δυτικών και ανατολικών γίνονταν στο Ελσίνκι.

Σήμερα όμως βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της εκπαιδευτικής κοινότητας της Ευρώπης, αλλά και της Κίνας (έχει υπογραφεί πρωτόκολλο συνεργασίας μεταξύ τους για να μελετήσουν οι Κινέζοι το εκπαιδευτικό σύστημα των Φιλανδών). Αφορμή γι αυτό είναι οι υψηλότατες επιδόσεις των μαθητών της σε διαγωνισμούς παγκοσμίου εμβέλειας. Έτσι, δεκάδες δημοσιογράφοι και εκπαιδευτικοί σπεύδουν στο Ελσίνκι να διαπιστώσουν από κοντά τα αίτια αυτής της εκτίναξης. Και φυσικά όλοι ευελπιστούν να ανακαλύψουν το φοβερό μυστικό που κρύβεται πίσω από την εντυπωσιακή άνοδο του επιπέδου των μαθητών.

Η ίδια η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση της Φινλανδίας δέχεται ότι το σύστημα της Φινλανδίας έχει υψηλή αποδοτικότητα, παρότι το κόστος δεν είναι το ίδιο υψηλό και το ποσοστό επί του AEΠ δεν ξεπερνά το 5,2% (παρόμοιο με πολλές άλλες χώρες), και είναι το 11,9% του συνόλου των δημόσιων δαπανών.

Στην υψηλή απόδοση του εκπαιδευτικού συστήματος συνεισφέρει μεταξύ των άλλων:

1. Η σταθερή εκπαιδευτική πολιτική που εφαρμόζεται στα θέματα της Παιδείας, ανεξαρτήτως αν αλλάζει η Κυβέρνηση ή ο υπουργός της Παιδείας.

2. Οι ίσες ευκαιρίες μάθησης για όλους τους μαθητές

3. Η ενιαία μορφή της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

4. Η πολιτική της συναίνεσης στο χώρο της Παιδείας

5. Το αποκεντρωμένο σχολείο, τη διοικητική ευθύνη του οποίου φέρει αποκλειστικά η Tοπική Aυτοδιοίκηση,

6. Το άρτιο σύστημα δημόσιων βιβλιοθηκών άρτια εξοπλισμένων με βίντεο, υπολογιστές και πολυμέσα.

7. Η ύπαρξη του Εθνικού Εκπαιδευτικού Συμβουλίου όπου χαράσσονται βασικές κατευθυντήριες γραμμές της εκπαίδευσης

Και τέλος η στενή συνεργασία του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας με το υπουργείο Παιδείας. Επένδυσαν όμως και στους εκπαιδευτικούς, που όπως λέει η Υπουργός Παιδείας της Φινλανδίας είναι ο πυρήνας της εκπαίδευσής τους. Γι’ αυτό οι δάσκαλοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία έχουν μεταπτυχιακό δίπλωμα, ενώ μετεκπαιδεύονται και κατά τη διάρκεια της δουλειάς τους.

Τέλος, όλοι αξιολογούνται. Δάσκαλοι, καθηγητές και Σχολές. Και οι τελευταίες ανάλογα με την απόδοση τους χρηματοδοτούνται.