Ὅπως μᾶς θυμίζει ὁ μεγαλοπρεπὴς ἑορτασμὸς τοῦ Ἰωβηλαίου τῆς βασίλισσας τῆς Ἀγγλίας
καὶ τὸ σχετικὸ ἄρθρο τοῦ Project Syndicate, κοινωνικὴ συνοχὴ σημαίνει συνεκτικὴ ἀφήγηση.
Τὸ μόνο ποὺ ἐπιτυγχάνεται μὲ τὴν ἀποδόμηση καὶ τὴν
καταγγελία τῆς ἀφήγησης ὡς ἁπλῶς φαντασιακῆς εἶναι ἠ ἀποδόμηση τῆς ἴδιας τῆς
κοινωνικῆς συνοχῆς. Καὶ τὸ κατὰ πόσον ἡ ἑνωμένη Εὐρώπη διαθέτει συνεκτικὴ ἀφήγηση
ἀποτελεῖ ἕνα ἀνοιχτὸ ἐρώτημα.
Ἡ πολιτικὴ ὑποστήριξη τοῦ ὁράματος γιὰ μιὰ ἑνωμένη Εὐρώπη ὁδήγησε σὲ
μορφώματα-ἐπιτεύγματα πρωτόγνωρα: ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση καὶ ἡ Εὐρωζώνη ἀποτελοῦν
σίγουρα ἱστορικὴ πρωτοπορία, πόσῳ μᾶλλον ἂν ἀναλογιστοῦμε ὅτι κατ’ οὐσίαν ἀποτελοῦν
τὴν διάδοχη κατάσταση δύο παγκοσμίων πολέμων στὸν εὐρωπαϊκὸ χῶρο.
Μολαταῦτα, φαίνεται σήμερα πὼς αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ ὅραμα «δὲν νοιώθει καὶ πολὺ
καλὰ τελευταῖα». Μὲ τοὺς πρώτους τριγμούς, μὲ τὰ πρῶτα στοιχειωδῶς σοβαρὰ
προβλήματα, ἡ ἑνοποίηση καὶ ἠ θέληση τῶν λαῶν γιὰ ἐξωστρέφεια δοκιμάζεται μὲ ἀβέβαιη
ἔκβαση. Οἱ χῶρες «τοῦ Βορρᾶ» διερωτῶνται γιατί νὰ συνεχίσουν τὴν σκανδαλώδη ὑποστήριξη
στὶς χῶρες «τοῦ νότου», οἱ ὁποῖες μὲ τὴν σειρά τους ἀναπτύσσουν μιὰ
δικαιολογημένη καχυποψία ἀπέναντι στὶς ἡγεσίες τῶν βορείων ἐταίρων τους.
Ἦρθε ἡ ὥρα νὰ ἀναρωτηθοῦμε, σὲ ποιάν ἀφήγηση βασίστηκε τὸ τιτάνιο ἐγχείρημα
τῆς εὐρωπαϊκῆς ἑνοποίησης; Πέρα ἀπὸ τὰ διακρατικὰ συμφέροντα ἢ καὶ αὐτὴν ἀκόμα
τὴν ἐπιδίωξη τῆς εἰρήνης καὶ τῆς συνεργασίας, ἀναπτύχθηκε κάποια ἀφήγηση ἱκανὴ
νὰ ἐγγυηθεῖ τὴν συνοχὴ τῆς ἑνωμένης Εὐρώπης;
Ἡ ἀπάντηση εἶναι μᾶλλον ἀρνητική. Δὲν ὑπῆρξε ἡ πρόνοια μιᾶς τέτοιας ἀφήγησης.
Ἡ ρητορικὴ ποὺ πλαισίωσε τὸ ὅραμα τῆς ἑνωμένης Εὐρώπης βασίστηκε ἀποκλειστικὰ
καὶ μόνον στὸ ζητούμενο τῆς εἰρήνης, μὰ ὅσο μεγαλώνει ἡ χρονικὴ ἀπόσταση ἀπὸ τοὺς
δύο παγκοσμίους πολέμους, τόσο ξεθωριάζει αὐτὸ τὸ στοιχεῖο ὡς βασικὸς συνεκτικὸς
ἱστός. Τὸ «ζητούμενο τῆς εἰρήνης» καὶ τῆς συνεργασίας ἀποτελεῖ ἕναν ἐξαιρετικὰ ἀσταθῆ
παράγοντα στὶς ἀναταράξεις τοῦ συλλογικοῦ «θυμικοῦ» καὶ «λογιστικοῦ», ὅπως
συμβαίνει σήμερα π.χ. καὶ στὴν Γερμανία καὶ στὴν Ἑλλάδα. Οἱ λόγοι γιὰ μιὰ Ε.Ε.
θεωρήθηκαν «συμφωνημένα αὐτονόητα», στὰ ὁποία ἡ συναίνεση ἀποδεικνύεται σταδιακὰ
ἁπλῶς εἰκαζόμενη. Ἀκόμα καὶ μιὰ προσπάθεια νὰ ψηλαφηθεῖ σὲ θεωρητικὸ ἐπίπεδο
κοινὸς ἱστορικὸς ἄξονας πρόσφορος σὲ ἀνάπτυξη κοινῆς εὐρωπαϊκῆς ἀφήγησης ἐμποδίζεται
ἀπὸ διάφορα ἱστορικὰ ἀπορούμενα, μὲ σημαντικώτερο τὸ ἑξῆς:
–
Ποιά
εἶναι ἡ ἱστορικὴ ἀπαρχὴ μιᾶς δικαιολογημένης θεώρησης τῆς Εὐρώπης ὡς ἑνοειδοῦς;
Πρὶν προχωρήσουμε, ἂς κατανοήσουμε ὅτι αὐτὸ δὲν εἶναι ἕνα θεωρητικὸ ἐρώτημα
ποὺ ἀφορᾶ τὰ σπουδαστήρια τῶν λογίων. Χωρὶς ἀπάντηση σὲ αὐτὸ τὸ ἐρώτημα δὲν
μπορεῖ νὰ ὑπάρξει εὐρωπαϊκὴ κοινὴ ἀφήγηση. Καὶ χωρὶς εὐρωπαϊκὴ κοινὴ ἀφήγηση δὲν
μπορεῖ νὰ ὑπάρξει εὐρωπαϊκὴ κοινωνικὴ συνοχὴ – δηλαδή, εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση.
Δυστυχῶς, ἡ ἐξόχως προβληματικὴ ἀπάντηση ποὺ δίδεται σὲ αὐτὸ τὸ ἐρώτημα εἶναι
«ὁ Καρλομάγνος». Συχνώτατα στὴν Εὐρώπη ἐντοπίζονται οἱ ἀπαρχὲς τῆς «ἱστορίας τῆς
Εὐρώπης» στὴν ἑνοποίηση τοῦ τότε χάους ὑπὸ τὸν Καρλομάγνο, τὸν 8ο-9ο
αἰῶνα. (Συμφωνήθηκε νὰ θεωρηθεῖ ὁ Καρλομάγνος ἡ ἀπαρχὴ τῆς Εὐρώπης καὶ στὰ
πλαίσια τοῦ «Μουσείου τῆς Εὐρώπης» στὶς Βρυξέλλες. Εἶχε προταθεῖ ἡ μορφή του γιὰ
τὸ κοινὸ εὐρωπαϊκὸ νόμισμα).
Εἶναι ἀπολύτως σχετικὸ μὲ τὴν παρούσα κρίση νὰ κατανοήσουμε ὅτι σὲ μιὰ
τέτοια Εὐρώπη, ἠ Ἑλλάδα ἀναγκαστικὰ δὲν ἔχει θέση.
Ἱστορικὴ ἀναδρομή: ἡ εὐπρεπισμένη ὡς «μεγάλη μετανάστευση τῶν πληθυσμῶν» ἀναφέρεται
στὴν εἰσροὴ καὶ ἐγκατάσταση στὸν κυρίως εὐρωπαϊκὸ χῶρο φύλων καὶ φυλῶν ἀμιγῶς
βαρβαρικῶν κατὰ τὸν 4ο-6ο αἰῶνα, ἐξέλιξη ποὺ ὁδηγεῖ στὴν
πτώση καὶ κατάκτηση τῆς Ρώμης τὸν 5ο αἰῶνα, ὁπότε τὸ δυτικὸ σκέλος τῆς
ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας καταστρέφεται ἀφήνοντας ὡς κληρονομιὰ μόνο τὴν ἀνατολικὴ
ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία μὲ ἐπίκεντρο καὶ πρωτεύουσα τὴν Νέα Ρώμη. Αὐτὰ τὰ νέα φῦλα
παραμένουν σκόρπια καὶ ἀλληλοπολεμούμενα μέχρι τὴν ἑνοποίησή τους ἀπὸ τὸν
Καρλομάγνο καὶ τὸν βίαιο ἐκχριστιανισμὸ ὅσων φύλων καὶ φυλῶν δὲν εἶχαν ἀκόμα
προσχωρήσει στὴν δυτικὴ χριστιανοσύνη. (Ὁ Καρλομάγνος ἀναγνωρίζει ὅτι εἴσοδος
στὸν τότε πολιτισμὸ προϋποθέτει ἀναπότρεπτα τὸν χριστιανισμὸ, μὰ ἡ προσπάθεια
γιὰ τὴν δόμηση αὐτοκρατορίας ἐξ αὐτῶν τῶν φύλων καὶ φυλῶν πρέπει νὰ συνεπάγεται
θρησκευτικὴ διαφοροποίηση ἀπὸ τὸ «ἀντίπαλο δέος», τὴν Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία τῆς
Νέας Ρώμης. Δομεῖται σταδιακὰ ἀνὰ τοὺς αἰῶνες μιὰ χριστιανικὴ μέν,
διαφοροποιημένη δὲ religio imperii, μὲ συστηματικὴ θεσμοποίηση τῶν ἀποκλίσεων ἀπὸ τοὺς
Ρωμαίους τῆς Νέας Ρώμης ὥστε νὰ ἀναγνωρίζεται ὡς «ἄλλη πίστη»: ἄζυμη ὅστια, ὑποχρεωτικὰ
ξυρισμένοι καὶ ἄγαμοι ἱερεῖς, filioque κλπ). Στὶς 25 Δεκεμβρίου τοῦ 800 μ.Χ., ὁ Καρλομάγνος
στέφεται στὴν Ρώμη ἀπὸ τὸν Πάπα «Imperator Romanorum», «αὐτοκράτωρ Ρωμαίων», παράλληλα καὶ σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν αὐτοκράτορα Ρωμαίων
τῆς συνέχειας τοῦ ρωμαϊκοῦ κράτους στὴν Νέα Ρώμη. Ἕναν αἰώνα μετὰ (962)
στήνεται σὲ ἀντίθεση καὶ παράλληλα μὲ τὴν ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία τῆς ἀνατολῆς ἡ «Ἁγία
Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία τοῦ Γερμανικοῦ Ἔθνους» (ἡ ὁποία διατηρεῖται μὲ διάφορες
μορφὲς μέχρι τὸ 1806).
Τὰ κάποτε νέα φῦλα εἶχαν ἀποφασίσει τὴν ἱστορική τους μοίρα: θὰ διεκδικοῦσαν
ἀπ’ εὐθείας συνέχεια τοῦ πολιτισμοῦ τὸν ὁποῖον εἶχαν καταστρέψει καὶ
κατακτήσει, τοῦ (ἑλληνο)-Ρωμαϊκοῦ, ἀμφισβητώντας εὐθέως τὴν συνέχεια τῆς Ρώμης
στὴν Νέα Ρώμη καὶ μὲ ρητὴ τὴν ἀντίθεση στοὺς Ἕλληνες. Θὰ διεκδικοῦσαν τὴν ἀποκλειστικότητα
τῆς ἑλληνικῆς ἀρχαιότητας καὶ τοῦ ρωμαϊκοῦ κόσμου τῶν κάποτε κατακτημένων τους.
Ἀπὸ τὸν 9ο ἕως τὸν 13ο αἰῶνα ἐμφανίζονται δεκάδες
διαφορετικὰ βιβλία μὲ τὸν κοινὸ τίτλο: Contra Errores
Graecorum, ἐνάντια στὶς πλᾶνες
τῶν «Γραικῶν»/Ἑλλήνων. Τὸ Ὄνειρο θὰ πραγματοποιηθεῖ τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1204: οἱ σταυροφόροι τῆς
Δύσης θὰ κατακτήσουν, καταστρέψουν, λεηλατήσουν, δηώσουν τὴν Νέα
Ρώμη-Κωνσταντινούπολη, τὴν πρωτεύουσα τῆς ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας (ἠ αὐτοκρατορία
ἀποκαλεῖτο συνεχῶς «ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία», σὲ ἀδιάσπαστη συνέχεια: ὁ ὅρος
«βυζαντινὴ αὐτοκρατορία» εἶναι ἐπινόηση τοῦ γερμανοῦ Hieronymus
Wolf τὸ 1552). Ἡ Κωνσταντινούπολη δὲν
θὰ μπορέσει ποτὲ νὰ ἀνακάμψει πολιτικοστρατιωτικά, μιὰ σκιά της θὰ ἐπιζήσει
μέχρι τὸ 1453 (μὰ μὲ παράλληλη πνευματικὴ ἀναγέννηση).
Ξαναγυρνᾶμε στὸ σήμερα: αὐτὴ λοιπὸν εἶναι ἡ «κοινὴ ἱστορία» στὴν ὁποία καλεῖται
νὰ δομηθεῖ ἡ εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση; Ποιά εἶναι ἡ θέση τῆς Ἑλλάδας (ἀλλά, κατ’ ἐπέκταση,
καὶ μεγάλου μέρους τῶν «βυζαντινῶν» βαλκανίων) σὲ μιὰ τέτοια Εὐρώπη;
Ἱστορικά, ἡ Ἑλλάδα μπορεῖ νὰ λειτουργήσει μόνον ὡς ἄλλοθι. Ἡ μετοχὴ μιᾶς
«νεοκλασσικῆς» Ἑλλάδας, μὲ πρωτεύουσα τὴν σχεδὸν ἀνύπαρκτη τὸ 1821 Ἀθήνα,
κρατικὴ ἰδεολογία τὸν κοραϊσμὸ καὶ ἐπιθυμία ἀπ’ εὐθείας ἀνταπόκρισης μὲ τὴν
κλασσικὴ Ἀθήνα χωρὶς ἐνδιάμεσες στάσεις, δίνει ὄντως τὴν βάση γιὰ νὰ ἰσχυριστεῖ
ἡ ἁγία εὐρωπαϊκὴ αὐτοκρατορία τοῦ γερμανικοῦ ἔθνους τὴν διεκδίκηση τοῦ ἑλληνορωμαϊκοῦ
παρελθόντος χωρὶς ἀντίπαλο. Αὐτὸ ἀκριβῶς ἐννοεῖται σὲ ρήσεις ὅπως «ἡ Εὐρώπη χωρὶς
τὴν Ἑλλάδα εἶναι σὰν παιδὶ χωρὶς πιστοποιητικὸ γεννήσεως». Ὅλα αὐτὰ τὰ
δακρύβρεχτα τύπου «Εὐρώπη χωρὶς Ἑλλάδα εἶναι Εὐρώπη χωρὶς ψυχὴ» ἀναφέρονται ἀκριβῶς
στὴν ἀνάγκη μετοχῆς τῆς Ἑλλάδας ὡς παρόχου ἱστορικοῦ ἄλλοθι. Τὸ δρᾶμα ὅμως εἶναι
πὼς ὅλα αὐτὰ ἔχουν καταστεῖ δεύτερη φύση καὶ στοὺς ἴδιους τοὺς Ἕλληνες:
κορδώνονται κωμικά, περπερεύονται γελοιωδέστατα ὅταν λένε ὅτι «ἡ Ἑλλάδα γέννησε
τὸν δυτικὸ πολιτισμὸ» (…τὸν ὁποῖον ἐμεῖς πρέπει νὰ ἀναζητήσουμε στὰ εὐρωπαϊκὰ
second
hand μεταχειρισμένα, γιατί τὸν
χάσαμε ἀπ’ τὴν πολλὴ τουρκοκρατία). Καὶ οἰ Ἕλληνες πολιτικοὶ περιμένουν πὼς μιὰ
τέτοια «ψευδὴς ταυτότητα» μπορεῖ νὰ λειτουργήσει ὡς κοινωνικὴ συνοχή. Περπατάει
μέχρι κάποιο σημεῖο, μετὰ κλατάρει. Καὶ μετὰ τρέχουν στὶς ἐκκλησιὲς νὰ
ζητιανέψουν κοινωνικὴ συνοχή, διότι ἀντιλαμβάνονται ὅτι σὲ λαϊκὸ ἐπίπεδο μόνο αὐτὸ
ἔχει μείνει ἀπὸ τὸ θανατηφόρο μεῖγμα ἀσταθοῦς ταυτότητας ἀφ’ ἑνὸς καὶ ἀποδόμησης
αὐτῆς ἀκόμα τῆς ἀσταθοῦς ταυτότητας ἀφ’ ἑτέρου. (Οἱ ὑποψιασμένοι τῆς ἐξουσίας εἶναι
ποὺ τρέμουν τὴν ὥρα ποὺ τὸ πλήρωμα τῆς ἐκκλησίας θὰ ἀπαιτήσει χωρισμὸ Κράτους-Ἐκκλησίας,
ὄχι οἱ «ἐκκλησιαστικοὶ δημόσιοι ὑπάλληλοι».)
Προϋπόθεση ὅμως γιὰ νὰ μπορέσει ἡ Ἐλλάδα νὰ παρέχει τὸ ἱστορικὸ ἄλλοθι τῆς
εὐρωπαϊκῆς Ἑνοποίησης χωρὶς νὰ ἐνοχλεῖ εἶναι νὰ μοιάζει ἀόρατη, μιὰ «σκιά», μιὰ
«ἰδέα». Νὰ μὴ δημιουργεῖ προβλήματα. Νὰ εἶναι περισσότερο μιὰ ποιητικὴ ἔμπνευση
παρὰ μιὰ πραγματικὴ χώρα. Αὐτὴν τὴν Ἑλλάδα ἔχουν στὸ νοῦ τους οἱ μεγάλοι Εὐρωπαῖοι
φιλέλληνες τοῦ παρελθόντος, αὐτὴν μὲ τὶς χλαμῦδες, τὸν Ἀριστοτέλη, τὸν Πλάτωνα
καὶ τοὺς κίονες – ἐπ’ οὐδενὶ τὴν βαλκανικὴ πρωτεύουσα τῆς Θεσσαλονίκης, τὴν
πραγματικὴ Ἑλλάδα τοῦ ἐδῶ καὶ τοῦ τώρα. Μιὰ χώρα-θεωρητικὸ κατασκεύασμα ποὺ
δυστυχῶς φάνηκε στὴν διετία 2010-2012 νὰ ἐπιφυλάσσει μιὰν ἄσχημη ἔκπληξη στοὺς ἑταίρους
της: τὸ γεγονὸς ὅτι εἶναι πραγματικὴ χώρα μὲ πραγματικοὺς κατοίκους.
Νὰ ἐπαναδιατυπωθεῖ τὸ αὐτονόητο: ὅλα αὐτὰ δὲν τὰ λέμε εὐρωσκεπτικιστικά, ἀλλὰ
φιλοεὐρωπαϊκά, πολὺ πιὸ φιλοευρωπαϊκὰ ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ θεωροῦν τὴν εὐρωπαϊκὴ
συνοχὴ-ταυτότητα δεδομένη καὶ αὐτονόητη καὶ τὴν ἀφήνουν ὡς ἔχει. Δὲν τὰ λέμε ἐπειδὴ
θέλουμε λιγώτερη Εὐρώπη, ἀλλὰ ἀκριβῶς ἐπειδὴ θέλουμε περισσότερη Εὐρώπη – ὅμως, διαφορετικὴ Εὐρώπη.
3 comments
Εἶναι σοβαρὸ νὰ πᾶμε νὰ ζητήσουμε περισσότερα δανεικὰ διότι μᾶς συκοφάντησε ὁ Καρλομάγνος ; Εἶναι σοβαρὸ νὰ παρακαλᾶμε γιὰ περισσότερα δανεικά, ὥστε νὰ ἐξακολουθοῦμε νὰ μισθοδοτοῦμε ἀέργους ; Ἂς συνέλθουμε, διότι αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ ἱστορικὲς ἀφηγήσεις καὶ περιπλανήσεις δὲν εἶναι οὔτε Ἑλληνικὲς οὔτε Χριστιανικές.
Ἡ Εὐρώπη (καὶ ὅλος ὁ κόσμος) εἶναι δημιούργημα τοῦ Θεοῦ καὶ κτῆμα ὅσων εἶναι Ἕλληνες ἀπὸ ἐπιλογή, δηλαδὴ θέλουν τὴν ἀλήθεια καὶ ὄχι «ἀφηγήσεις». Αὐτοὶ εἶναι Ἕλληνες, ὅ,τι διαβατήριο κι ἂν ἔχουν καὶ ὅποια γλῶσσα κι ἂν μιλοῦν. Καὶ ἐπειδὴ ἡ ἀλήθεια εἶναι δύσκολο νὰ εὑρεθεῖ, τὴν ἀναζητοῦμε διαρκῶς. Μὲ «ἀφηγήσεις», ὅμως, μόνον χρόνο χάνουμε.
ΥΓ Κύριο χαρακτηριστικὸ τῶν πάσης φύσεως θεωριῶν συνομωσίας εἶναι ἡ «συνεκτικὴ ἀφήγηση». Ὅπως ἔγραψε ὁ Μὰρκ Τουαίην : «ἡ φαντασιακὴ γραφή (fiction) πρέπει νὰ ἠχεῖ ἀληθοφανής. Ἡ πραγματικότης δὲν ἔχει καμμία τέτοια ὑποχρέωση».
«Εἶναι σοβαρὸ νὰ πᾶμε νὰ ζητήσουμε περισσότερα δανεικὰ διότι μᾶς συκοφάντησε ὁ Καρλομάγνος ; Εἶναι σοβαρὸ νὰ παρακαλᾶμε γιὰ περισσότερα δανεικά, ὥστε νὰ ἐξακολουθοῦμε νὰ μισθοδοτοῦμε ἀέργους ;»
Καλά, μὰ πῶς στὸ καλὸ τὰ συναγάγατε αὐτὰ ἀπὸ τὸ κείμενο;
Παρεμπιπτόντως, τελικὰ ποῦ ἐντοπίζει ἠ Εὐρώπη τὴν οὐσιαστικὴ ἑνότητά της, ἂν ὄχι στὸν Καρλομάγνο (ποὺ κατὰ τεκμήριο τὴν ἐντοπίζει) καὶ ἂν δὲν ἐπαρκεῖ τὸ πρόταγμα τῆς εἰρήνης; Στὸν… γεωγραφικὸ χῶρο;
Ἡ ἀφήγηση δὲν ἀντίκειται στὴν ἀλήθεια. Ἡ διατύπωση τῆς ἀλήθειας εἶναι μία ἀφήγηση, ἡ ἀλήθεια δὲν εἶναι αὐτονόητη.
Ἂν δὲν ἐπαρκεῖ τὸ πρόταγμα τῆς εἰρήνης, τότε, κλάφτα Χαράλαμπε …
Ἡ μεταφυσικὴ θεμελίωση τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς πόλεως-κράτους σὲ ἐντοπίους θεοὺς καὶ ἥρωες δὲν μπορεῖ νὰ μεταφυτευθεῖ στὶς σύγχρονες κοινωνίες. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ ἔμφαση, γιὰ παράδειγμα, στὸν Καρλομάγνο καταλήγει νὰ στερεῖ σοβαρότητα ἀπὸ τὴν ἀφήγηση. Ἀκόμα καὶ ἡ πίστη στὸν Ἕνα καὶ Μόνο Θεό, εὔκολα παροχετεύεται σὲ πεζοὺς πολιτικοὺς στόχους.
Κατὰ τὴν ἄποψή μου, ἡ Εὐρωπαϊκὴ ἀφήγηση δὲν μπορεῖ, ἀλλὰ καὶ δὲν πρέπει νὰ ἐκτοπίσει τὴν ὅποια ἐθνικὴ καὶ τοπικὴ ἀφήγηση. Ἀπ’ αὐτές, ἡ Εὐρώπη ἔχει περίσιες. Οἱ ἐθνικὲς ἀφηγήσεις εἶναι, ὑποχρεωτικῶς, καὶ Εὐρωπαϊκές. Γίνεται νὰ ἀφηγηθοῦμε τὴν Εὐρωπαϊκὴ ἱστορία καὶ νὰ ἀφήσουμε ἔξω τὴν ἱστορία ἑνὸς ἀπὸ τὰ μικρὰ ἔθνη, γιὰ παράδειγμα τῆς Τσεχίας ; Νὰ μὴν μιλήσουμε γιὰ τὸν Γιὰν Χοὺς καὶ τοὺς Θαβορίτες συνεχιστές του ; Καὶ μήπως μᾶς εἶναι τόσο ξένοι οἱ Τσέχοι ; Ὁ Μανουὴλ Χρυσολωρᾶς ἔπεισε τὸν Χοὺς νὰ προσέλθει στὴν Σύνοδο τῆς Κωνσταντίας, ἄλλο ὅτι, ὅταν ἡ Σύνοδος συνεκλήθη, ὁ Χρυσολωρᾶς πέθανε καθ’ ὁδὸν γιὰ τὴν Σύνοδο μὲ ἀποτέλεσμα νὰ γίνει τὸ γνωστὸ μπάχαλο. Φυσικά, οἱ ἀφηγήσεις αὐτές, κάποτε συγκρούονται. Ἐκεῖ ἡ μελέτη καὶ ἡ φιλαλήθεια μποροῦν νὰ δώσουν ἀπάντηση.
Ἂν θέλουμε, σώνει καὶ καλά, ἱστορικὰ προηγούμενα, μποροῦμε νὰ δοῦμε τὰ Εὐρωπαϊκὰ ἔθνη σὰν τὶς δέκα φυλές τῆς Ἀθηναϊκῆς Πολιτείας, ἤ, καλύτερα, σὰν τὶς μητροπόλεις ἢ τὶς ἐνορίες τῶν Ὀρθοδόξων. Δύσκολο, βέβαια, γιὰ τοὺς Ρωμαιοκαθολικοὺς καὶ τοὺς Διαμαρτυρομένους, ἀλλὰ εὔκολο γιὰ τοὺς Μωαμεθανούς, τοὺς Ἱσραηλίτες καὶ πολλοὺς ἀθέους. Τὸ πραγματικὸ πρόβλημα εἶναι ἡ μεγάλη μᾶζα τῶν χλιαρῶν καὶ τῶν ἀδιαφόρων. Ὅμως, αὐτοὺς δὲν πρόκειται νὰ τοὺς ἑλκύσει οὔτε ὁ Καρλομάγνος.
Ἐν πάσει περιπτώσει, τὸ πρόβλημα τῆς συνοχῆς τῆς Εὐρώπης τὴν στιγμὴ αὐτή, δὲν εἶναι πρόβλημα ἰστορίας. Εἶναι πρόβλημα οἰκονομικό. Γι’ αὐτὸ καὶ θεωρῶ τὴν ἀνάμιξη τοῦ Καρλομάγνου ὅλως ἄκαιρη. Διαβάστε ἐδῶ, γελάσετε καὶ κλάψετε γιὰ τὰ χάλια μας.