Την Κρήτη επισκέφθηκα πρόσφατα για πρώτη φορά. Η σημαντικότερη διαπίστωσή μου είναι ότι ζει τη νεοελληνική αντιφατικότητα στην εντονότερή της μορφή. Διασχίζοντάς την απ΄ άκρου σ΄ άκρο είχαμε αδιάλειπτη τη συντροφιά της μουσικής του νησιού. Η κρητική λύρα διακοπτόταν μόνο για να ακουστεί κάποια μαντινάδα είτε γνωστού στιχοπλόκου είτε απλού ακροατή αφιερωμένη σε αγαπημένο του πρόσωπο. Η λέξη παράδοση ακουγόταν με καμάρι συχνότατα και καθώς έμαθα σημαντικός είναι ο αριθμός των παιδιών που οι γονείς στέλλουν σε σχολή για να μάθουν τους εντόπιους χορούς.
Όλα αυτά τα πολύ όμορφα συνοδεύονταν από συχνές αναφορές σε όπλα και μπαλουθιές που χαλούν τη διάθεση σε κάθε μη κρητικό. Οι κάτοικοι του νησιού έχουν ασφαλώς φρόνιμα ηρωικό. Το έδειξαν κατά τον Μακεδονικό αγώνα, τότε που αθρόοι προσήλθαν ως εθελοντές για την υπεράσπιση της Μακεδονίας. Το έδειξαν κατά τη διάρκεια της γερμανικής απόβασης, όταν προκάλεσαν βαρύ πλήγμα στις επίλεκτες αερομεταφερόμενες μεραρχίες του Γ΄ Ράιχ και στη συνέχεια με κίνδυνο προσωπικό έκρυψαν και βοήθησαν στη φυγάδευση στρατιώτες της Κοινοπολιτείας που είχαν οργανώσει την άμυνα του νησιού, προκειμένου η Αγγλία να κερδίσει χρόνο, ώστε να οργανώσει την άμυνα στην Αίγυπτο. 8.500 υπήρξαν τα θύματα της τελευταίας αντίστασης του ελληνισμού, κυρίως άμαχοι. Η παραμονή μου εκεί συνέπεσε με τον εορτασμό της επετείου της μάχης της Κρήτης. Δεν έπεσε όμως στην αντίληψή μου προβολή της επετείου. Σε κάποια ραδιοφωνική εκπομπή ετέθη το ερώτημα, αν ο εορτασμός έχασε τον αρχικό του χαρακτήρα. Εμμέσως πλην σαφώς οι συνομιλούντες αναγκάστηκαν να αποδεχθούν τη σκληρή πραγματικότητα.
Εγώ θα τολμήσω, ριψοκινδυνεύοντας μήπως δεν γίνει κατανοητή η σκέψη μου, να θέσω το καυτό ερώτημα: Είχε νόημα η μάχη αμάχων με τους σιδηρόφρακτους στρατιώτες, ενώ είχε προηγηθεί η συνθηκολόγηση της χώρας μας; Κατενόησαν ποτέ οι “σύμμαχοί μας” το μέγεθος της θυσίας του λαού της Κρήτης; Βέβαια σε κάποιες πλάκες μνημειακών χώρων των νοτίων ακτών του νησιού εκφράζεται η ευγνωμοσύνη κάποιων διασωθέντων από μοναχούς, τοπικούς παράγοντες και απλούς χωρικούς. Η έκφραση αυτή ευγνωμοσύνης είναι προσωπική και ανθρώπινη. Η επίσημη έκφραση της πάλαι ποτέ Μεγάλης Βτεταννίας μαρτυρείται στον εμφύλιο πόλεμο, τρία έτη αργότερα, στα σεπτεμβραινά της Κωνσταντινούπολης (1955), στην απόβαση της Κύπρου, που θα ήταν αδύνατη, αν δεν βοηθούσαν οι Άγγλοι από τη βάση τους στο νησί. Τα οστά των στρατιωτών της Κοινοπολιτείας έχουν μεταφερθεί από τους αρχικούς τάφους ανά το νησί στο νεκροταφείο της Σούδας, το άκρως περιποιημένο με χλοοτάπητα και μαρμάρινες στήλες. Οι Άγγλοι γνωρίζουν να τιμούν τους πεσόντες για τη δόξα της βασίλισσας! Οι δικοί μας ήρωες του πολέμου στην Αλβανία παραμένουν ακόμη αδικαίωτοι. Τα οστά τους, διαφυλαγμένα από Βορειοηπειρώτες αδελφούς μας, αναμένουν τις ενέργειες κάποιας ελληνικής κυβερνήσεως, προκειμένου να συγκεντρωθούν σε ευπρεπές νεκροταφείο με ξύλινο σταυρό, πρόχειρη περίφραξη και άφθονα αγριόχορτα.
Εκεί στην Κρήτη έντονη είναι η παρουσία των περιηγητών. Οι πτήσεις διαδέχονται η μία την άλλη προς τους διεθνείς αερολιμένες της. Παραθεριστικοί οικισμοί ορθώνονται παντού χωρίς τον κίνδυνο αλλοίωσης του αγόνου περιβάλλοντος των ακτών. Εκεί σου μιλούν πρώτα στα αγγλικά και μόνο όταν διαπιστώσουν ότι είσαι Έλληνας ακούς τη γλώσσα σου. Υπάρχει έδαφος για κάθε κατηγορία τουριστών. Υπερπολυτελή συγκροτήματα για επισκέπτες πλουσίων βαλαντίων αλλά και ακτές για αδέκαρους. Βέβαια τα Μάταλα έχουν χάσει την αίγλη της δεκαετίας του 1960, όμως τα Μάλια έχουν αναλάβει τη σκυτάλη. Ξένοι ταξιδιωτικοί πράκτορες διαφημίζουν κατά καιρούς συγκεκριμένους προορισμούς στη χώρα μας (μεταξύ αυτών και τα Μάλια) τονίζοντας ότι εκεί ο καθένας μπορεί να πράττει οτιδήποτε χωρίς να κινδυνεύει από τις συνέπειες των πράξεών του. Πώς άραγε συμβιβάζεται αυτό με την κρητική περηφάνεια; Μήπως στο βωμό του κέρδους είναι πρόθυμοι κάποιοι να θυσιάσουν τα πάντα; Μήπως η ατιμωρησία ξεκινά πρωτίστως από τους παρανομούντες εντοπίους; Δεν γνωρίζω τί αισθάνεται ο μέσος κρητικός για το ότι τα Ζωνιανά έχουν γίνει πανελληνίως γνωστά. Δεν γνωρίζω ακόμη αν η υπόθεση έφθασε στην αίθουσα του δικαστηρίου. Πάντως κάτι έμαθα για τη στενή σχέση του υποκόσμου με πρόσωπα της πολιτικής και άλλων τομέων δράσεως. Πρόσφατα μάλιστα κάποιος “περιέργως” καταδικάστηκε.
Στα λίγα σχετικά πεδινά τμήματα του νησιού τα θερμοκήπια καλύπτουν το πλείστο της εκτάσεως. Τροφοδοτούν με κηπευτικά τη χώρα μας πριν σκάσει εδώ η άνοιξη. Πολλά λέγονται για τις μεθόδους καλλιέργειας. Τα κέρδη είναι τρομακτικά και το αντιλαμβανόμαστε από την εκρηκτική αντίδραση των παραγωγών σε περίπτωση απεργίας των λιμενεργατών του Πειραιά.
Η Κρήτη φαίνεται να έχει άφθονα εισοδήματα από πολλές πηγές. Η εικόνα της πάντως σε διάφορα σημεία δεν πείθει για την ευμάρεια αυτή. Δεν μπόρεσα να εξηγήσω το γιατί. Εύχομαι η κρητική ψυχή να αντέξει στο ανελέητο σφυροκόπημα των προκλήσεων του πλούτου. Την ψυχή αυτή γνώρισα κάποιο ηλιοβασίλεμμα καθώς κατευθυνόμουν από τις Μοίρες προς το Ηράκλειο. Αναγκαζόμουν να μειώνω συνεχώς την ταχύτητα του οχήματος, επειδή ομάδες κοριτσιών κυρίως ανηφόριζαν. Όταν εξ ανάγκης ακινητοποίησα το όχημα, ρώτησα κάποιες κοπελιές για το λόγο της πορείας. Με πληροφότηρσαν ότι την επομένη, της Αναλήψεως, πανηγύριζε η Παναγία η Αλμυρή. Ήταν οι κοπελιές από τις Μοίρες και έκαναν πορεία
.