Ο γνωστός διανοούμενος (χαρακτηρισμός που αποποιείται) και εκφραστής της Ελληνορθόδοξης παράδοσης Κώστας Ζουράρις ανέπτυξε για μία ακόμη φορά τις απόψεις του ενώπιον του τρικαλινού κοινού (στο ξενοδ. Διβάνη στην Καλαμπάκα) προσκεκλημένος του Δήμου Καλαμπάκας. Πληθωρικός και γλαφυρός στην ομιλία του κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον των ακροατών χρησιμοποιώντας εκλαϊκευμένη γλώσσα σ’ ένα δύσκολο θέμα: “Η Ελληνική (ρωμαϊκή) αντίληψη περί πολιτικής”.
“Πυξίδα” για τον ομιλητή αποτέλεσε ως συνήθως το παρελθόν – η εποχή του Θουκυδίδη και τα πρωτοχριστιανικά χρόνια – που του επέτρεψε να δώσει ερμηνείες για το παρόν και εκτιμήσεις για το μέλλον.
Εκείνο πάντως που εντυπωσιάζει τον ακροατή ή συνομιλητή του Κώστα Ζoυράρι, και όσους ιδιαίτερα τον γνωρίζουν είναι ότι οι σκέψεις του παρουσιάζουν μια διαχρονική “φρεσκάδα” ταυτισμένες με τον αιώνιο ελληνικό τρόπο ζωής.
Απ’ αυτό το σημείο άλλωστε ξεκίνησε τα προλεγόμενα του επισημαίνοντας την αδιατάρακτη συνέχεια της Ελληνικής ζωής των 4.000 χρόνων.
Παρατήρησε όμως ότι η Ελλάδα συνεχίζει να είναι “αποικιοκρατούμενη” από το 1204 ως σήμερα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Η Ελληνική πρόταση ζωής βασίζεται στο τρίπτυχο “Πλήθος-Ευβουλία (καλή βούληση) – Αριστοκρατία”.
Αυτό σημαίνει ότι η λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος προϋποθέτει την ύπαρξη και το ρόλο στους κανόνες του παιχνιδιού, ο θρίαμβος συνυπάρχει με την παρακμή και αυτό γίνεται σεβαστό απ’ όλους. “Παιδεία ουχί χρήσιμη και αναγκαία αλλά ελεύθερη και καλή” είναι η ειδοποιός διαφορά της ελληνικής παιδείας στην οποία στηρίζεται ο τρόπος ζωής.
Στο συνέδριο πριν τον πελοποννησιακό πόλεμο, η απάντηση των Αθηναίων στις αιτιάσεις των Σπαρτιατών και των συμμάχων τους για την ιμπεριαλιστική συμπεριφορά τους είναι καταλυτική: “Πράγματι συμπεριφερόμαστε μ’ αυτόν τον τρόπο σήμερα γιατί στο παρελθόν φοβηθήκαμε και γι αυτό αποφασίσαμε να μην ξαναφοβηθούμε στο μέλλον”.
Σ’ αυτό το σημείο ο Κώστας Ζουράρις κάνει μια αναγωγή στη σύγχρονη εποχή: “Αν οι Τούρκοι είναι βάρβαροι και απολίτιστοι το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και με μας”. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της ελληνικής σκέψης που μπορεί να είναι δυσάρεστο πολλές φορές για μας.
Αυτός ο αλαζονικός ελληνικός τρόπος σκέψης συνιστά μια καταδίκη του ρατσισμού και του εθνοφυλετισμού. Η καταδίκη παράγει επιείκεια γιατί αφαιρεί τα ιδεολογικά κριτήρια και εξισώνει τους ανθρώπους.
Ο Κώστας Ζουράρις επιστρέφει στην αρχική του διαπίστωση. Ο νικητής (στην Ελλάδα) είναι νικημένος ανάλογα με το “θανάτω, θάνατο πατήσας”. Αυτό σημαίνει ότι μπορείς να πατήσεις το φόβο και μέσω του θανάτου του φόβου ν’ αγκαλιά- σεις όλο τον κόσμο.
Στη συνέχεια αναφέρθηκε σε τρία μεγάλα πολιτειακά κείμενα (Ιλιάδα – Πελοποννησιακός πόλεμος – Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη), όπου μπορεί να διακρίνει κανείς την πολιτειακή ελληνική αυτογνωσία.
Και στα τρία κείμενα περιγράφεται μια διαρκής εμφύλια διαμάχη.
Για τον Έλληνα ο εχθρός είναι ταυτόχρονα και φίλος. Οι έννοιες άσπρο-μαύρο στην πολιτική ζωή δεν είναι αντίθετες αλλά σύμμεικτες και συγκεχυμένες. Χαρακτηριστική είναι η ελληνική λέξη “φιλονικία”.
Ο Κώστας Ζουράρις συνδέει δύο γεγονότα που τα χωρίζουν πάρα πολλοί αιώνες.
Στην Ωμέγα ραψωδία της Ιλιάδας αναφέρεται ότι ο Δίας έβαλε μέσα σε δύο πιθάρια και καλά και άσχημα δώρα για τους ανθρώπους. Το ίδιο συμβαίνει όταν ο Μακρυγιάννης απευθύνεται στο βασιλιά Όθωνα: “έχω δυο τσέπες, στη μια έχω αλήθειες και στην άλλη ψέματα”.
Εδώ η ειρωνεία έχει ελληνική εξήγηση. Είναι η αυτομεμψία, ο αυτοχλευασμός που παράγει κι ορίζει με κυνικό τρόπο το πεδίο πολιτικής. Τα στοιχεία της αλήθειας και του ψεύδους είναι μονίμως ανάμεικτα.
Ο Ελληνικός τρόπος ζωής βασίζεται στο “περίπου” κι όχι στο ξεκαθάρισμα του καλού και του κακού. Αυτό έρχεται σ’ αντίθεση με τη Δυτική αντίληψη περί ουσιοκρατίας. Ότι δηλαδή δεν είναι δυνατόν ν’ αναμειγνύεται το περιεχόμενο των δύο πιθαριών και ότι υπάρχει το απόλυτο καλό και το απόλυτο κακό που επιδιώκει ο άνθρωπος ως στόχο της ζωής του. Ο Ελληνικός τρόπος ζωής βασίζεται στη μοναδικότητα του “συναμφότερου”. Στη συνύπαρξη του καλού και του κακού, δύο διαφορετικών αντιλήψεων μέσα στον άνθρωπο.
Και το τρίτο μέρος της ομιλίας του Κώστα Ζουράρι περιείχε μια σύγκριση της ορθόδοξης παράδοσης με το Δυτικό ορθολογισμό.
Η ορθοδοξία αποδέχεται τον πλούτο αλλά όχι τον πλούσιο. Εξισώνει την ενεργητική κλοπή με την παθητική αδράνεια μπροστά στην κλοπή. “Ούκ εστί μή αδικούντα πλουτείν” (δεν μπορείς να πλουτίσεις αν δεν αδικήσεις) είναι η αντίθετη άποψη με τη Δύση.
Ακόμα κι αν κάποιος πλουτίσει με την εκούσια συνδρομή των άλλων (λ.χ. τραγουδιστής) είναι κι αυτός κλέφτης. Γιατί δεν μπορούν να υπάρχουν τεράστιες αντιθέσεις στον πλούτο. Είναι αναγκαία η ανταποδοτική επιστροφή του πλούτου.
Επίσης, για τη Δύση η ιδιοκτησία έχει το νόημα της απόλυτης κατοχής και ισόβιας κυριότητας ενώ στην Ελληνική Ορθόδοξη παράδοση υπάρχει μόνο ψιλή (προσωρινή) κυριότητα.
Ο συλλογισμός της ελεύθερης αγοράς είναι σωστός αλλά βρίσκεται σε λάθος σχήμα. Επιδιώκει την ταύτιση με το απόλυτο στο αποτέλεσμα της προσπάθειας και έτσι βρίσκεται σ’ αντίθεση με το ελληνικό “περίπου”. Ο Κώστας Ζουράρις αναφερόμενος σ’ ένα χωρίο του Ιωάννη Χρυσόστομου επισήμανε ότι οι αναμνήσεις και οι ιδέες δεν εξαργυρώνονται.
Δεν είναι όλα διατιμημένα σύμφωνα με την αξία του χρήματος αλλά με την προσωπική θυσία και το αίμα. Η ανθρώπινη σκέψη δεν μπορεί να εξαγορασθεί και ν’ αντικατασταθεί.
Και ο Κώστας Ζoυράρις κατέληξε, στην ομιλία του κάνοντας ένα σαφή διαχωρισμό της Ελληνικής νοοτροπίας από αυτή της Δύσης και της Άπω Ανατολής. Η Ελληνορθόδοξη παράδοση είναι προσωποκεντρική. Η επικοινωνία λ.χ. με τους αγίους γίνεται πρόσωπο με πρόσωπο. Στους Ανατολίτες (μουσουλμάνους) το μοναδικό πρόσωπο είναι ο ηγεμόνας που κρατάει το βούρδουλα και οι υπόλοιποι προσκυνούν.
Η Δύση μιλάει για το άτομο και όχι για το πρόσωπο, που στο τέλος ρέπει προς την κοινότητα. Υπάρχει μια μόνιμη διαμάχη ατομικιστών και κοινοτικών, δύο μορφών ζωής.
Στην ελληνορθόδοξη παράδοση υπάρχει ένα ισχυρό “εγώ” που λογοδοτεί όμως στην κοινότητα. Όπως αναφέρει κι ο Θουκυδίδης: “όταν ευημερεί η πολιτεία τότε βοηθάει και τους πολίτες ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο όταν ευημερεί ο καθένας χωριστά”. Η τελική διαπίστωση του Κώστα Ζουράρι είναι ότι ο Ελληνικός τρόπος ζωής παραμένει και σήμερα ανώτερος από τη Δύση. Ο θεσμός της οικογένειας λ.χ. είναι βαθιά ριζωμένος στη συνείδηση του Έλληνα και αυτό έχει πολλές θετικές συνέπειες για την προάσπιση του κοινοτικού πνεύματος.
Οι δείκτες της εγκληματικότητας λ.χ. παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα σε σχέση με την πολιτισμένη Δύση.
Ο Έλληνας κρατάει ζωντανό ακόμη το αιώνιο πνεύμα του και μπορεί να συνομιλήσει με τον άγνωστο διπλανό του.
(διάλογος 13/11/1995)
πρωτότυπη δημοσίευση http://www.koufogiannis.freeservers.com/parousiaseis3.htm
ΥΓ. Παρόμοια ήταν και η ομιλία του πανεπιστημιακού Κώστα Ζουράρι που έγινε στο Βρετανικό πανεπιστήμιο του Reading τον Ιούνιο του 1997, προσκαλεσμένος της ελληνικής φοιτητικής κοινότητας Hellenic Society of Reading University, την οποία στο μέλλον το Αντίβαρο θα παρουσιάσει σε μορφή mp3.
Η παρούσα ανάρτηση είναι μεταφορά από το παλιό Αντίβαρο.