Μελέτης Η. Μελετόπουλος*
Αντί για την πολυδιαφημισμένη «πολιτική μηδενικών προβλημάτων με τις γειτονικές χώρες» του Τούρκου ΥΠΕΞ Νταβούτογλου, η Τουρκία έχει εμπλακεί σε αντιπαράθεση με την Συρία και το Ιράν, που συμμάχησαν και την απειλούν ως όργανο της Δύσης. Ήδη μαίνονται μάχες στα τουρκοσυριακά σύνορα. Ενώ ταυτόχρονα σοβεί η ένταση με το Ισραήλ και την Κύπρο, λόγω των κοιτασμάτων φυσικού αερίου, που πρόσφατα έφθασε σε οριακά επίπεδα. Εάν συνυπολογιστεί η συνεχής τριβή της Τουρκίας με το ιρακινό Κουρδιστάν, το οποίο δέχεται συνεχώς βολές (κυριολεκτικά) ως βάση εξόρμησης Κούρδων ανταρτών, καθώς και ο εσωτερικός πόλεμος επί τουρκικού εδάφους με το ΡΚΚ, η Τουρκία μετρά αυτήν την στιγμή έξι ανοιχτά διπλωματικο-στρατιωτικά μέτωπα.
Η πολύπλευρη αυτή αντιπαράθεση δεν έχει αντισταθμιστεί από εξεύρεση άλλων συμμαχιών. Το ναυάγιο της ένταξης της Τουρκίας στη Ευρωπαϊκή Ένωση διαδέχθηκε η –στην αντίθετη γεωπολιτική λογική- προσπάθεια της Τουρκίας να εμφανισθεί ως ηγέτις των Αράβων της Εγγύς Ανατολής, προστάτις των Παλαιστινίων, πρότυπο της Αιγυπτιακής Επανάστασης κλπ. Ο ρόλος του ηγέτη του Ισλάμ, δηλαδή στην ουσία η αναβίωση του χαλιφάτου (που από το 1517, όταν ο σουλτάνος Σελίμ κατέλαβε το Κάϊρο, μέχρι το 1924 που καταργήθηκε από τον Κεμάλ, βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Οθωμανών) γοητεύει την τουρκική πολιτική και ανταποκρίνεται στις πολιτισμικές της προδιαγραφές πολύ περισσότερο από τον άχρωμο ρόλο του μέλους του ΝΑΤΟ ή της ΕΕ. Αλλά και εδώ η Τουρκία συνάντησε ισχυρή άρνηση, διότι ο αραβικός κόσμος δεν αποτελεί μάζα περιπλανώμενων βεδουίνων, όπως στην οθωμανική περίοδο, αλλά σύνολο οργανωμένων και ισχυρών κρατών. Και σήμερα κανένα αραβικό κράτος δεν αποδέχεται την νεο-οθωμανική λογική της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.
Η προσφορά των τουρκικών στρατιωτικών υπηρεσιών στο πλευρό των ΗΠΑ, στην εξελισσόμενη μεσανατολική κρίση, δεν οδηγεί σε αντιστάθμιση των παραπάνω γεωπολιτικών απωλειών. Η ρήξη της Τουρκίας με το Ισραήλ αποτελεί ανυπέρβλητο εμπόδιο για την αποδοχή της ως ολοκληρωμένου και σταθερού συμμάχου από την Δύση. Εξάλλου η άρνηση της Τουρκίας να διευκολύνει την αμερικανική πρόσβαση στην επίθεση κατά του Ιράκ το 2004 δεν έχει ξεχαστεί.
Στο βάθος βεβαίως κρύβεται η εσωτερική αντίφαση της Τουρκίας μεταξύ της γεωστρατηγικής της πρόσδεσης με την Δύση, όπου μπορεί μεν να είναι στρατιωτικά χρήσιμη αλλά πάντοτε θα αντιμετωπίζεται με καχυποψία, και της παραδοσιακής και εγγενούς ασιατικής-μουσουλμανικής κοινωνικής δομής της, που την ωθεί στην αντίθετη όχθη. Μέχρι τώρα, η Τουρκία μπορούσε να ισορροπεί μεταξύ των δύο πλευρών, της Δύσης και της Ανατολής, εμφανιζόμενη ως γέφυρα των με προς τους δε, ως πρότυπο εκκοσμικευμένου Ισλάμ κλπ. Η ενεργοποίηση της κατά Huntington «σύγκρουσης των πολιτισμών» στις κοιλάδες της Συρίας και τις οροσειρές του Ιράν θα θέσει τέλος, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, στην τουρκική αμφιθυμία και θα ξεκαθαρίσει οριστικά το τοπίο.
* Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης.