Η ηγεσία της Παλαιστινιακής Αρχής δεν είναι το μόνο πρόβλημα
Khaled Elgindy
Με την αντι-αμερικανική αναταραχή να εξαπλώνεται στον μουσουλμανικό κόσμο και την συνεχιζόμενη κρίση που εκτυλίσσεται στη Συρία, θα μπορούσε να δικαιολογηθεί κάποιος που προσπέρασε το κύμα των παλαιστινιακών διαδηλώσεων αυτού του μήνα που σάρωσαν την κατεχόμενη από το Ισραήλ Δυτική Όχθη. Οι διαδηλώσεις ουσιαστικά παρέλυσαν τη ζωή σε παλαιστινιακές πόλεις, με σκηνές που θυμίζουν την πρώτη Ιντιφάντα: καύση ελαστικών, κλειστά καταστήματα και γενικές απεργίες εμπλουτισμένες από περιστασιακές συγκρούσεις πετροπόλεμου ανάμεσα σε νεαρούς παλαιστίνιους και ένστολους των δυνάμεων ασφαλείας. Αυτό που ξεκίνησε ως μια σχετικά περιορισμένη προβολή θυμού για την ραγδαία αύξηση των τιμών και για την μη καταβολή μισθών σύντομα έγινε, όπως το έθεσε το Associated Press, «η μεγαλύτερη επίδειξη λαϊκής δυσαρέσκειας κατά της Παλαιστινιακής Αρχής [ΠΑ] στην 18χρονη ύπαρξή της». Η ένταση των διαμαρτυριών έχει υποχωρήσει τις τελευταίες ημέρες, αλλά τα συναισθήματα που υπάρχουν θα επιμείνουν, ταλαιπωρώντας την ισραηλινο-παλαιστινιακή ειρηνευτική διαδικασία και την πολιτική των ΗΠΑ στην περιοχή.
Για δέκα συνεχόμενες μέρες, ξεκινώντας από τις 5 Σεπτεμβρίου, χιλιάδες Παλαιστίνιοι, αναστατωμένοι για την αύξηση των τιμών των τροφίμων και των καυσίμων και την αδυναμία της Παλαιστινιακής Αρχής να πληρώσει τους μισθούς των υπαλλήλων της, βγήκαν στους δρόμους για να απαιτήσουν την παραίτηση του παλαιστίνιου πρωθυπουργού Σαλάμ Φαγιάντ. Αυτές οι αρχικές διαδηλώσεις έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης από μέλη της Φατάχ, της φατρίας του προέδρου της ΠΑ Μαχμούντ Αμπάς, με στόχο τον παραμερισμό των παλαιών αντιπάλων του Αμπάς και ίσως και να κερδίσουν παραχωρήσεις από το Ισραήλ και τους ξένους χρηματοδότες της Παλαιστινιακής Αρχής. Αλλά οι διαμαρτυρίες γρήγορα πήραν μια δική τους ζωή, εξαπλώθηκαν σε πόλεις σε όλη τη Δυτική Όχθη και τελικά οδήγησαν στο να διατυπωθεί επίσης η απαίτηση για την ανατροπή του ίδιου του Αμπάς.
Σε μια προσπάθεια να απαλύνει την κρίση, ο Φαγιάντ υποχώρησε και συμφώνησε να ακυρώσει τις προγραμματισμένες αυξήσεις στις τιμές και υποσχέθηκε να πληρώσει τους μισθούς. Το Ισραήλ συναίνεσε να προκαταβάλει ορισμένα από τα παλαιστινιακά φορολογικά έσοδα που εισπράττει και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσμεύτηκε να ρίξει περισσότερα χρήματα στην στριμωγμένη για μετρητά ΠΑ. Τα μέτρα αυτά, σε συνδυασμό με την περιφερειακή διαμάχη για το ωμό αντι-Ισλαμικό φιλμ που προκάλεσε επίσης διαμαρτυρίες από Παλαιστίνιους, φαίνεται να έχουν μετριάσει την ένταση των διαδηλώσεων εναντίον της ΠΑ για την ώρα.
Από τα τέλη του 2010, όταν οι λαϊκές εξεγέρσεις άρχισαν να συγκλονίζουν τον αραβικό κόσμο από την Τυνησία ως το Μπαχρέιν, οι αναλυτές προέβλεψαν ότι μια «Παλαιστινιακή Άνοιξη» ήταν επικείμενη. Αλλά οι περισσότερες διαμαρτυρίες στα παλαιστινιακά εδάφη είχαν ατονήσει. Σήμερα, το ερώτημα δεν είναι αν οι διαμαρτυρίες θα συνεχιστούν, αλλά πότε, και αν οργή των Παλαιστινίων θα παραμείνει εστιασμένη στους ηγέτες τους, ή, όπως πολλοί Ισραηλινοί φοβούνται, μετασταθούν σε μια επίφοβη τρίτη ιντιφάντα με στόχο την ισραηλινή κατοχή. Είτε έτσι είτε αλλιώς, η αναταραχή αυτού του μήνα είναι απλώς το πιο πρόσφατο σημάδι μιας πολύ βαθύτερης κρίσης η οποία απειλεί όχι μόνο την Παλαιστινιακή Αρχή αλλά και την προοπτική της ισραηλινο-παλαιστινιακής ειρήνης και της «λύσης των δύο κρατών». Η δυσαρέσκεια που αισθάνονται οι Παλαιστίνιοι προς τους ανίκανους και δυσλειτουργικούς κυβερνητικούς τους θεσμούς δεν μπορεί να διαχωριστεί από την ετοιμοθάνατη πλέον ειρηνευτική διαδικασία που έφερε αυτούς τους θεσμούς στην ζωή.
Επιφανειακά, οι παλαιστινιακές διαδηλώσεις έχουν ισχυρή ομοιότητα με εκείνες της Αραβικής Άνοιξης. Όπως και στην Τυνησία, την Αίγυπτο, το Μπαχρέιν και άλλες χώρες της περιοχής, οι πολίτες βγήκαν στους δρόμους για να απαιτήσουν την οικονομική ανάπτυξη και τη λογοδοσία για τις επανειλημμένες αποτυχίες των ηγετών τους. Όμως, σε αντίθεση με οποιαδήποτε από αυτές τις άλλες χώρες, η ΠΑ υπάρχει μόνο ως μέρος της δομής μιας 45χρονης στρατιωτικής κατοχής. Δεν έχει ούτε στρατό ούτε κυριαρχία επί του εδάφους της. Εν τω μεταξύ, τα θεσμικά της όργανα, τα οποία παραμένουν σχεδόν εξ ολοκλήρου εξαρτημένα από την ξένη βοήθεια, πάσχουν από έλλειψη νομιμομποίησης. Η θητεία του Αμπάς έχει τεχνικά λήξει και η Παλαιστινιακή Βουλή δεν έχει συγκληθεί μέσα σε πέντε χρόνια. Όλα αυτά, ενώ η ίδια η Αρχή παραμένει πολιτικά και γεωγραφικά κατανεμημένη μεταξύ της κυριαρχούμενης από την Φατάχ Δυτικής Όχθης και της κυβερνώμενης από την Χαμάς Λωρίδας της Γάζας, μια αδυναμία που έχει παγιωθεί από την αμερικανική, την ισραηλινή και την διεθνή αντίθεση σε οποιαδήποτε εσωτερική συμφιλίωση μεταξύ των δύο παρατάξεων. Εν ολίγοις, οι Παλαιστίνιοι έχουν λίγους λόγους για να ελπίζουν και πολλούς για να επαναστατήσουν.
Γι’ αυτό δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη ότι οι διαμαρτυρίες των Παλαιστινίων τα τελευταία χρόνια δεν έχουν συμπυκνωθεί γύρω από ένα ενιαίο, συνεκτικό μήνυμα. Τον Φεβρουάριο του 2011, χιλιάδες συγκεντρώθηκαν στους δρόμους της Ραμάλα και της πόλης της Γάζας για να απαιτήσουν ένα τέλος στην εξουθενωτική διαίρεση μεταξύ της Χαμάς και της Φατάχ. Τις εβδομάδες και τους μήνες που ακολούθησαν, οι διαμαρτυρίες στράφηκαν πάλι στο Ισραήλ και την κατοχή. Περιελάμβαναν μαζικές πορείες τόσο εντός όσο και εκτός της Παλαιστίνης, διαδηλώσεις εξ ονόματος των δεκάδων Παλαιστίνιων απεργών πείνας και άλλων πολιτικών κρατουμένων που κρατούνται στις ισραηλινές φυλακές και διαμαρτυρίες κατά της προοπτική μιας επιστροφής στις αποτυχημένες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ.
Οι διαδηλώσεις αυτού του μήνα είχαν παρόμοιους γενικούς στόχους. Εκτός από την απίτηση να παραιτηθούν βασικές προσωπικότητες της Παλαιστινιακής Αρχής, κάποιοι Παλαιστίνιοι διαδηλωτές έκαναν επίσης έκκληση για ακύρωση του Πρωτοκόλλου των Παρισίων του 1994, το οποίο άφησε στο Ισραήλ τον έλεγχο των περισσότερων πτυχών της παλαιστινιακής οικονομίας, ως και τις Συμφωνίες του Οσλο του 1993, οι οποίες δημιούργησαν την ΠΑ και έθεσαν τα θεμέλια για τα τελευταία 20 χρόνια διαπραγματεύσεων μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων.
Αυτοί που δεν είναι σχετικοί με το θέμα μπορούν να δουν ελάχιστη σύνδεση μεταξύ της αύξησης των τιμών, της εσωτερικής πολιτικής διαίρεσης και μιας οικονομικής συμφωνίας με το Ισραήλ. Αλλά για τους Παλαιστίνιους οι αδικίες είναι ένα και το αυτό: Όλα προέρχονται από μια ειρηνευτική διαδικασία η οποία όχι μόνο απέτυχε να επιφέρει την από μακρού χρόνου υποσχεσθείσα ανεξαρτησία τους, αλλά στην πραγματικότητα έχει παρατείνει την κατοχή του Ισραήλ και εξασθένησε τους παλαιστινιακούς θεσμούς. Η ίδια υπό αμερικανική ηγεσία διαδικασία που επέβλεψε τις αποτυχημένες διαπραγματεύσεις, επέτρεψε στο Ισραήλ να συνεχίσει την επέκταση οικισμών σε παλαιστινιακό έδαφος και εμπόδισε την επανένωση των δύο μισών της Παλαιστινιακής Αρχής (σ.σ.: της Χαμάς και της Φατάχ). Έτσι, εκεί που οι Τυνήσιοι, οι Αιγύπτιοι και οι πολίτες του Μπαχρέιν έπρεπε να φέρουν το βάρος μιας διεφθαρμένης, καταχρηστικής και αναποτελεσματικής κυβέρνησης, οι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζουν αυτό που ισοδυναμεί με τρία ξεχωριστά καθεστώτα: τη δική τους ανίκανη και δυσλειτουργική ηγεσία, μια καταπιεστική και υπερκαταναλωτική ισραηλινή κατοχή και μια βαθιά προβληματική ειρηνευτική διαδικασία.
Αυτό εξηγεί γιατί οι σημερινοί διαδηλωτές έχουν επικεντρώσει τόσο πολύ την οργή τους στον Φαγιάντ, κάποιον με φήμη ότι υπήρξε ένας καθαρός, διαφανής διαχειριστής ο οποίος είναι σεβαστός σε μεγάλο βαθμό στο Ισραήλ και την Δύση. Πράγματι, η πραγματική πηγή του παλαιστινιακού θυμού λίγο έχει να κάνει με τη διαφθορά ή την κακή διακυβέρνηση. Μάλλον πηγάζει από την αίσθηση ότι τόσο η Αρχή που εκπροσωπεί ο Φαγιάντ όσο και η διαδικασία που την δημιούργησε δεν έχουν τίποτα πια να προσφέρουν.
Ένα από τα βασικά διδάγματα της ειρηνευτικής διαδικασίας που ξεκίνησε με τις συμφωνίες του Όσλο, και που οι Αμερικανοί πολιτικοί δεν έχουν ακόμα εσωτερικεύσει, είναι ότι η προώθηση της δημοκρατίας και των θεσμών δεν θα λειτουργήσει αν στους Παλαιστίνιους δεν δοθούν οι βασικές ελευθερίες ή ο βασικός έλεγχος. Ένα εκλεγμένο κοινοβούλιο είναι άχρηστο αν δεν μπορεί να συνεδριάζει. Ένα σχέδιο οικονομικής ανάπτυξης για την Παλαιστίνη έχει μικρή αξία, όταν το 60% της Δυτικής Όχθης δεν είναι προσβάσιμο ή δεν μπορεί να αναπτυχθεί και παραμένει υπό αποκλειστικό ισραηλινό έλεγχο και μόνο προς όφελος των 500.000 Ισραηλινών εποίκων. Δεδομένου ότι τόσο η διαδικασία του Όσλο όσο και το παλαιστινιακό παρακλάδι της γνωστό ως «Φαγιαντισμός» έχουν κάνει τον κύκλο τους, ήταν φυσικό ότι η διαδικασία θα γυρίσει ενάντια στον εαυτό της.
Παρά το γεγονός ότι η σημερινή πρόκληση απευθύνεται στην παλαιστινιακή ηγεσία, τίποτα από αυτά δεν αποτελεί καλό οιωνό για τις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Ισραήλ. Η κατάρρευση της Παλαιστινιακής Αρχής, αν και δεν επίκειται ακόμη, θα δημιουργήσει ένα επικίνδυνο κενό ασφαλείας στη Δυτική Όχθη και είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα σημάνει το τέλος της λύσης των δύο κρατών, αν δεν είναι ήδη νεκρή αυτή η λύση. Μια γρήγορη έγχυση χρημάτων από τη διεθνή κοινότητα και το Ισραήλ μπορεί να δώσει κάποιο χρόνο στην ΠΑ, αλλά αυτό δεν μπορεί να το κάνει επ’ άπειρον – ειδικά αν έχει δίκιο μια πρόσφατη έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας [1] που υποστηρίζει ότι μια πιο σοβαρή δημοσιονομική κρίση θα ριζώσει εάν οι δωρήτριες χώρες αποτύχουν να ενεργήσουν γρήγορα.
Ακόμη και αν η ΠΑ καταφέρει να προχωρήσει για μερικούς μήνες ή και χρόνια, μια αδύναμη και διχασμένη παλαιστινιακή ηγεσία με αμφιβόλου εγχώρια νομιμοποίηση δεν θα είναι σε θέση να διαπραγματευθεί μια συνολική συμφωνία με το Ισραήλ ή να δώσει διάρκεια σε μια τέτοια συμφωνία. Οι μαζικές συλλήψεις ακτιβιστών της Χαμάς αυτή την εβδομάδα [2], οι οποίες έγιναν στον απόηχο των διαδηλώσεων, δείχνουν την βαθιά αίσθηση ανασφάλειας της ηγεσίας της Παλαιστινιακής Αρχής.
Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η υπόλοιπη διεθνής κοινότητα πραγματικά θέλουν να προωθήσουν τη δημοκρατία και την οικοδόμηση παλαιστινιακών θεσμών, θα πρέπει να ξεκινήσουν επιτρέποντας τους Παλαιστινίους να ξαναχτίσουν την κατακερματισμένη πολιτική ηγεσία τους. Ως πρώτο βήμα, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να δείξει μια προθυμία να συνεργαστεί – ή τουλάχιστον να μην εμποδίσει – με βάση την περσινή συμφωνία συμφιλίωσης μεταξύ της Φατάχ και της Χαμάς, και επίσης να κινητοποιήσει την υποστήριξη των τοπικών φορέων, ιδιαίτερα στην Αίγυπτο. Ο σχηματισμός μιας προσωρινής κυβέρνησης από ανεξάρτητους τεχνοκράτες που δεν συνδέονται με οποιαδήποτε παράταξη, αλλά έχουν εγκριθεί και από τις δύο, θα προωθήσει την παλαιστινιακή ενότητα, αποφεύγοντας παράλληλα τις νομικές και πολιτικές περιπλοκές που δημιουργεί μια κυβέρνηση που περιλαμβάνει τη Χαμάς, η οποία θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ. Ο σχηματισμός μιας τεχνοκρατικής κυβέρνησης θα μπορούσε να βοηθήσει να τεθούν οι βάσεις για μια νέα πολιτική ηγεσία δομημένη γύρω από μια μεταρρυθμισμένη και ανασυσταθείσα Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, η οποία παραμένει η διπλωματική και πολιτική διεύθυνση των Παλαιστινίων σε όλο τον κόσμο.
Οι κινήσεις προς την παλαιστινιακή συμφιλίωση θα πρέπει να συνδυαστούν με μια διαδικασία απο-αποικιοποίησης και διάλυσης της ισραηλινής κατοχής. Για να πετύχει οποιαδήποτε ουσιαστική διαδικασία διαπραγμάτευσης, η πραγματικότητα επί του εδάφους θα πρέπει να προχωρήσει παράλληλα με – ή τουλάχιστον όχι σε αντίθεση με – τις διαπραγματεύσεις. Τίποτα δεν έχει κάνει περισσότερα για να καταστρέψει την εμπιστοσύνη των Παλαιστινίων σε μια διαπραγματεύσιμη «λύση των δύο κρατών» από την εμμονή του Ισραήλ για την επέκταση των οικισμών, την κατεδάφιση παλαιστινιακών κατοικιών καθώς και τον περιορισμό των μετακινήσεων των παλαιστινίων και της οικονομικής τους ανάπτυξης. Και τίποτα δεν κάνει περισσότερα για να υπονομεύσει την αξιοπιστία της εσωτερικής παλαιστινιακής ηγεσίας από την προθυμία της να συμμετάσχει σε διαπραγματεύσεις όταν τέτοιες ενέργειες από το Ισραήλ συνεχίζουν ανεξέλεγκτα.
Ούτε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα ούτε ο Μιτ Ρόμνεϊ, ο ρεπουμπλικανός αντίπαλός του στις εκλογές, φαίνονται ότι έχουν την τάση να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Παρά το γεγονός ότι πολλά έχουν ειπωθεί σχετικά με την πρόταση του Ρόμνεϊ, όπως διατυπώθηκε σε δείπνο ιδιωτών υποστηρικτών του, να «κλωτσήσει την μπάλα παρακάτω στο γήπεδο» για την αναζήτηση μιας ισραηλινο-παλαιστινιακής ειρήνης, δεν ανέφερε καθόλου ξεκάθαρα ότι αυτή είναι ήδη η σιωπηλή θέση της σημερινής κυβέρνησης. Έτσι όπως είναι τα πράγματα, όποιος κι αν καταλάβει το Οβάλ Γραφείο τον Ιανουάριο, αν δεν θα είναι ακόμη έτοιμος να ακολουθήσει αυτούς τους δύο στόχους, τότε οι πολιτικοί και οι παρατηρητές θα σταματήσουν να μιλούν για μια «λύση δύο κρατών» και θα αρχίσουν να προετοιμάζονται για το ενδεχόμενο ενός κράτους – ανεξαρτήτως της μορφής που μπορεί να πάρει.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138131/khaled-elgindy/why-palesti…
Home > Snapshot > Why Palestinians Protest
Published on Foreign Affairs (http://www.foreignaffairs.com)
ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ : http://foreignaffairs.gr/articles/68963/khaled-elgindy/gati-diamartyrontai-oi-palaistinioi?page=3