Γράφει η Μαρία Δημητριάδου
Ξεκίνησα να διαβάζω το βιβλίο Ιστορίας της 6ης Δημοτικού με τις καλύτερες προθέσεις. Μου το είχε βλέπετε συστήσει μια φίλη, λέγοντας ότι θα εκτιμήσω την «αμερόληπτη γραφή του» που δεν αφήνει έδαφος για «εθνικιστικό φανατισμό», καθώς και την ανάδειξη του ρόλου των γυναικών, τόσο κατά το 1821 όσο και σε άλλες πτυχές της ελληνικής και διεθνούς ιστορίας.
Κι αλήθεια, στο βιβλίο είδα να αναφέρονται η Μαντώ Μαυρογένους, η Δόμνα Βιζβίζη, η Καλλιρόη Παρρέν, η Πηνελόπη Δέλτα, η Ολυµπία ντε Γκουζ κ.α., άλλες με περισσότερες λεπτομέρειες κι άλλες με λιγότερες. Καθένας οφείλει να αναγνωρίσει, ότι το βιβλίο αυτό φροντίζει να αναδείξει μια άλλη διάσταση της ιστορίας, που άλλα βιβλία έχουν παραλείψει.
Αλλά… σ’ αυτό το βιβλίο δεν υπάρχει μόνο ένα, αλλά πολλά «αλλά». Ανάμεσα σ’ αυτά δεσπόζει το ανεκδιήγητο της σελ. 19 με τους σουλτάνους, που «όταν κατακτούν ένα βασίλειο ή µια επαρχία να διατηρούν θαυµαστή Τάξη» και «αφήνουν το λαό να ζει σύµφωνα µε τα ήθη και τα έθιµά του. ∆ιατηρεί τα αγαθά του και έχει θρησκευτική ελευθερία». Μα τι καλοί άνθρωποι, τι δίκαιοι κυβερνήτες αυτοί οι σουλτάνοι. Τι κρίμα που «η Πύλη αναγκάζεται να παραχωρήσει την είσπραξη των φόρων σε ιδιώτες και όχι σε υπαλλήλους του κράτους. Οι ιδιώτες αυτοί συχνά παραβιάζουν το νόµο, αδικούν τους υπηκόους και πλουτίζουν σε βάρος τους. Γίνονται ισχυροί και επαναστατούν ενάντια στην κεντρική διοίκηση» (σελ. 30). Αν δεν έκαναν αυτό το φοβερό σφάλμα, και άφηναν να εισπράττουν τους φόρους οι «υπάλληλοι του κράτους» οι οποίοι καταπώς συνεπάγεται από τα συμφραζόμενα, ήταν τίμιοι άνθρωποι και δεν αδικούσαν τους υπηκόους, όλα θα ήταν μια χαρά. Δυστυχώς όμως, «απέτυχε ο εκσυγχρονισμός». Και βέβαια όλα αυτά έρχονται σε αντίθεση με τα αναγραφόμενα στη σελ. 36, όπου η κατάσταση των Ελλήνων κατά την Τουρκοκρατία παρουσιάζεται πιο ρεαλιστικά, αν και χωρίς μια πηγή που να καταδεικνύει κάποιο από τα «καλά» της Τουρκοκρατίας – τις μαζικές σφαγές, τις λεηλασίες, τις ταπεινώσεις, τους βίαιους εξισλαμισμούς, τα παιδομαζώματα, την άνιση αντιμετώπιση Χριστιανών και Μουσουλμάνων από τις δικαστικές αρχές, το «ρόλο» που έπαιζαν οι γυναίκες ως χανουμάκια σε χαρέμια, στα οποία τις είχαν βάλει με το ζόρι – ώστε να έχουμε και το αντιστάθμισμα στα λεγόμενα περί «θαυμαστής τάξης των Σουλτάνων».
Παρακάτω στη σελ. 50, τα παιδιά καλούνται να «Συζητήσουν για τη συµβολή του Θ.Κολοκοτρώνη και του Α.Μαυροκορδάτου στην Ελληνική Επανάσταση». Με βάση τι αλήθεια να συζητήσουν, με τις δυο προηγούμενες ισχνές παραγράφους για τους δυο αναφερόμενους, από τις οποίες η μια έχει τρεις περιόδους κι η άλλη δύο; Πού είναι τα στοιχεία πάνω στα οποία μπορεί να θεμελιωθεί μια συζήτηση με νόημα;
Και το βιβλίο συνεχίζεται, με αναφορά στο ρόλο δυο εκ των τριών γυναικών που διακρίθηκαν κατά την επανάσταση, της Μαντώς Μαυρογένους και της Δόμνας Βισβίζη. Εδώ πραγματικά απόρησα, με ποια κριτήρια έμεινε εκτός νυμφώνος η καπετάνισσα Μπουμπουλίνα, που κήρυξε πρώτη την επανάσταση στις Σπέτσες, η μόνη γυναίκα που έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας, η μόνη γυναίκα σ’ όλο τον κόσμο πήρε (έστω και μετά θάνατον) τον τίτλο της ναυάρχου, και που τη δράση της χρειάζεται βιβλίο ολόκληρο για να την περιγράψει κανείς. Εξέφρασα την απορία στη φίλη που τόσο θερμά μου σύστησε το βιβλίο, πώς είναι δυνατόν ένα βιβλίο που εξαίρει το ρόλο των γυναικών να μην αφιερώνει ούτε μια παράγραφο με κάποια λίγα στοιχεία γι’ αυτή τη μεγάλη ηρωίδα. Η απάντηση που πήρα ήταν ότι η Μπουμπουλίνα εξαίρεται σε προηγούμενα βιβλία, όπου η Δόμνα Βισβίζη ήταν στην αφάνεια! Ελπίζω να μην έχουν αυτή την αντιεπιστημονική άποψη και οι συγγραφείς του βιβλίου. Γιατί εδώ δεν πρόκειται για μια ιστορική διατριβή για ήρωες που έμειναν στην αφάνεια, αλλά για ένα βιβλίο που πρέπει να δίνει μια σφαιρική, συνοπτική εικόνα για όλα, ένα βιβλίο που θα διδαχθεί σε παιδιά, τα οποία ΔΕΝ έχουν τα προηγούμενα βιβλία υπόψη τους.
Προχωρώντας την ανάγνωση παρατήρησα με λύπη ότι δεν έμεινε μόνο η Μπουμπουλίνα εκτός νυμφώνος. Από όλους τους υπόλοιπους ήρωες του 21, μόνο ο Δημήτριος Υψηλάντης αναφέρεται με κάποια έκταση. Ελάχιστη είναι η μνεία στον Κολοκοτρώνη, δεν υπάρχουν στοιχεία για τον Καραϊσκάκη, για τον Μακρυγιάννη, για τον Παπαφλέσσα, για τον προγενέστερο Ζαχαριά, και κάτι πιο ιδιαίτερο για τη δράση τους. Αλήθεια δεν άξιζαν αυτοί μιας εκτενέστερης αναφοράς, δεν είναι αυτοί που, όπως ακριβώς η Δόμνα Βισβίζη και η Μαντώ Μαυρογένους, έδωσαν για τον αγώνα τα πάντα; Και μάλιστα, δεν είναι οι άντρες αγωνιστές πολύ περισσότεροι αριθμητικά από τις γυναίκες, ώστε να είναι άνιση μεταχείριση σε βάρος τους αυτή η 50/50 παρουσίαση; Σε τι θα έβλαπτε το βιβλίο η προσθήκη δυο ή τριών ακόμα σελίδων, με λίγα λόγια για τον καθένα;
Σε όλα αυτά η φίλη μου απάντησε διπλωματικά ότι «σ’ ένα βιβλίο δεν χωράνε όλα». Ασφαλώς, κανείς δεν περιμένει να συμπεριληφθούν σ’ ένα βιβλίο για παιδιά του Δημοτικού όλα τα συγγράμματα για την ελληνική επανάσταση. Όμως κατ’ εμέ τουλάχιστον, είναι ασυγχώρητη παράλειψη να μην αφιερώνονται μερικές σελίδες, έστω μερικές παράγραφοι παραπάνω, για να παρουσιαστούν συνοπτικά οι άνθρωποι που έδωσαν τα πάντα ώστε να υπάρχει σήμερα ελληνικό κράτος που να εκδίδει τέτοια ιστορικά πονήματα. Και η τονισμένη παρουσίαση του έργου των γυναικών σε συνδυασμό με την αντίστοιχη συρρίκνωση της παρουσίασης του έργου των αντρών, είναι μια άνιση και καθόλου δίκαιη ποαρουσίαση, με την οποία ταπεινά φρονώ ότι και οι ίδιες οι αγωνίστριες θα διαφωνούσαν. Δεν μπορεί η υπογράμμιση του ενός να συνεπάγεται εξάλειψη του άλλου. Αυτό υποβαθμίζει το έργο των γυναικών σε κάτι μικρό, που χρειάζεται «ειδική υποστήριξη» και δεν «στέκεται» από μόνο του.
Σ’ αυτή την απορία μου για την παράλειψη αναφοράς σε ονομαστούς ήρωες ήρθε ν’ απαντήσει μια συνέντευξη της κ. Μαρίας Ρεπούση, εκ των συγγραφέων του βιβλίου
(http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_100041_08/03/2007_218628):
«Δεν ήταν μόνο οι οπλαρχηγοί που έκαναν την επανάσταση. Με την εμμονή μας στους ήρωες δίνουμε στα παιδιά την εντύπωση ότι ιστορικά υποκείμενα είναι μόνο οι ήρωες. Υπάρχουν όμως και άλλοι. Οι ανώνυμοι αγωνιστές και αγωνίστριες που έδωσαν τη ζωή τους. Το βιβλίο της Στ’ Δημοτικού θέλει να αποκαταστήσει ιστορικά αυτούς τους ανθρώπους, να ενισχύσει τη ενεργητική συμμετοχή των παιδιών και αυριανών πολιτών».
Δεν περίμενα ποτέ ν’ ακούσω μια άποψη τόσο πρωτότυπη: ότι το να παρουσιάζονται οι ήρωες αποτελεί εμμονή κι ότι με το να αποσιωπάται η δράση ονομαστών ηρώων προβάλλονται οι… ανώνυμοι. Ούτε και μπορώ να καταλάβω πώς μπορεί μια τέτοια στάση να κάνει τα παιδιά πιο ενεργητικούς πολίτες, από τη στιγμή που και οι πέτρες ξέρουν πως οι «ενεργητικοί» άνθρωποι έχουν και κάποια «ενεργητικά» πρότυπα, τα οποία είναι τουλάχιστον αστοχία να μην τα δίνουμε στα παιδιά εφ’ όσον τα έχουμε στα πρόσωπα των ηρώων του ‘21… Και οι φοιτητές που αναφέρονται αργότερα στο βιβλίο για τον ενεργητικό αγώνα τους κατά της χούντας, με πρότυπα συγκεκριμένων ηρώων είχαν γαλουχηθεί οι άνθρωποι, κι όχι με παραμερισμό των ηρώων για να αναδειχθούν, τάχα, οι «ανώνυμοι που έδωσαν τη ζωή τους». Όμως τα «αλλά» του βιβλίου δεν σταματούν εδώ. Στη συνέχεια μας περιμένουν ακόμα περισσότερα.
Και για μένα τουλάχιστον, το πιο φοβερό από αυτά τα «αλλά» ανακύπτει στη σελ. 100 (η υπογράμμιση δική μου):
Ένα χρόνο µετά, οι τουρκικές δυνάµεις, µε ηγέτη τον Κεµάλ,(σύμφωνα με το βιβλίο, πρόκειται για τον «ηγέτη του απελευθερωτικού αγώνα των Τούρκων», χωρίς να διευκρινίζεται από ποιους πήγαινε να «απελευθερώσει» τους Τούρκους) επιτίθενται και αναγκάζουν τα ελληνικά στρατεύµατα να υποχωρήσουν προς τα παράλια. Στις 27 Αυγούστου1922 ο τουρκικός στρατός µπαίνει στη Σµύρνη. Χιλιάδες Έλληνες συνωστίζονται στο λιµάνι προσπαθώντας να µπουν στα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα».
Εδώ δεν δίνεται η παραμικρή ιδέα για τον τρόπο που ο τουρκικός στρατός μπήκε στη Σμύρνη και για το τι έκανε εκεί. Θα μπορούσαν να μπαίνουν με λουλούδια στο χέρι! Θα μπορούσαν οι Έλληνες να «συνωστίζονται στην παραλία» από πείσμα, επειδή δεν είχαν πια την εξουσία στην πόλη! Όμως τίποτα, ούτε μια τόση δα, έστω «light” περιγραφή για τα όσα έγιναν στη Σμύρνη… Πλήρης αποσιώπηση του λόγου που οι Έλληνες «συνωστίζονταν», αλλά και των άλλων δραματικών λεπτομερειών όπου προσπαθούσαν να μπουν στα πλοία των «συμμάχων» μας κι αυτοί, μένοντας «ουδέτεροι», τους πετούσαν με βαρβαρότητα στη θάλασσα. Μόνο σε μια φωτογραφία στη σελ. 103 μπορεί να διακρίνει κανείς ότι η Σμύρνη φλέγεται, κι ωστόσο ζητείται από τους μαθητές να «περιγράψουν την κατάσταση που επικρατεί στο λιµάνι της Σµύρνης µετά τη Μικρασιατική Καταστροφή». «Βλέπω συνωστισμό και καπνό, κυρία».
Συνεχίζοντας την ίδια τακτική της απόκρυψης γεγονότων, στις επόμενες σελίδες πλανάται η εντύπωση, πως ό.τι έπαθαν οι Έλληνες, ήταν από τις κακές συνθήκες του ταξιδιού όταν «έφυγαν» – κουνούσαν πολύ αυτά τα καράβια… Και οι κακές συνθήκες που συνάντησαν όταν ήρθαν στην Ελλάδα τονίζονται, την ίδια στιγμή που οι συνθήκες που τους ανάγκασαν να έρθουν στην Ελλάδα αποσιωπώνται.
Γιατί άραγε αυτή η έλλειψη έστω μιας στοιχειώδους περιγραφής του τι πραγματικά έγινε στη Σμύρνη, και γενικότερα στη Μικρασιατική Καταστροφή, η οποία ανεπιτυχώς ταυτίζεται με την «ήττα των Ελλήνων» ενώ είναι κάτι πολύ ευρύτερο; Γιατί δεν υπάρχει αναφορά στους σκοπούς και τις προετοιμασίες των Νεοτούρκων για εξάλειψη των μη μουσουλμανικών εθνοτήτων από την Τουρκία; Προφανώς για να μην εξαφθεί ο «εθνικιστικός φανατισμός», που λέει και η προοδευτική φίλη μου, η οποία τόσο καμαρώνει για την «ανάδειξη του ρόλου των γυναικών» σε αυτό το βιβλίο. Μια ανάδειξη, που συνεπάγεται την αναφορά της Ολυμπίας ντε Γκουζ σε συνδυασμό με την απουσία αναφοράς στον Δαντών και τον Ροβεσπιέρο. Μια επιλεκτική ανάδειξη μερικών γυναικών σ’ ένα βιβλίο, το οποίο θάβει κυριολεκτικά τις ανώνυμες γυναίκες της Σμύρνης, που αλλόφρονες «συνωστίζονταν στην παραλία» μέσα σε μια ατμόσφαιρα φόνων, βιασμών, εμπρησμών, λεηλασίας και τρόμου. Μια «ανάδειξη» που προσβάλλει με το χειρότερο τρόπο τις χιλιάδες γυναίκες κάθε ηλικίας που ανήκαν στις εθνότητες, που αποδεδειγμένα και αδιαμφισβήτητα οι Νεότουρκοι σχεδίαζαν να εξαφανίσουν από την Τουρκία ήδη από το 1911 – σχέδιο που φαίνεται οι συγγραφείς του βιβλίου να αγνοούν, και το οποίο εφάρμοσε ο «ηγέτης του απελευθερωτικού αγώνα των Τούρκων» Κεμάλ (προς Θεού, μη μιλήσουμε για γενοκτονία)… Τις γυναίκες που ξεριζώθηκαν απ’ τον τόπο τους, κι όχι απλά «έφυγαν» έτσι από κάποιο καπρίτσιο, που δεν ταξίδεψαν άσχημα επειδή απλά «κουνούσε το καράβι»… Τις Ελληνίδες, τις Αρμένισσες, τις Ασσύριες που δολοφονήθηκαν, που κατακρεουργήθηκαν, που βιάστηκαν, που τρελάθηκαν, που τους πήραν τα παιδιά μέσα απ’ την αγκαλιά, που έχασαν μέσα στον πανικό τα αγαπημένα τους πρόσωπα, που είδαν τις οικογένειές τους να εξοντώνονται, που περπάτησαν εξαντλημένες, ξυπόλητες, νηστικές χιλιόμετρα ολόκληρα κατά την «έξοδό» τους, μέχρι να σωριαστούν νεκρές από τις κακουχίες και την πείνα. Γι’ αυτές τις γυναίκες και για τις συνθήκες του μαρτυρίου, που μοιράστηκαν με τους άντρες των εθνοτήτων τους, δεν υπάρχει μνεία σ’ αυτό το βιβλίο, κι αυτό αποτελεί μια ύπουλη προδοσία, μια βάναυση προσβολή στο πρόσωπο ΟΛΩΝ των γυναικών, που η αναφορά στην «Εφημερίδα των Κυριών» και τα συναφή δεν είναι αρκετή για να ξεπλύνει.
Γι’ αυτό λοιπόν όχι, φίλες που υπεραμύνεστε του βιβλίου Ιστορίας της 6ης Δημοτικού. Δεν μπορώ με κανένα τρόπο να συνηγορήσω υπέρ αυτού του βιβλίου. Τα όποια καλά στοιχεία περιέχει μπορούν να διατηρηθούν σε μια νέα έκδοση, στην οποία κάποια κεφάλαια θα πρέπει να διορθωθούν, και άλλα να ξαναγραφτούν από την αρχή… Ώστε να διορθωθούν και οι παραλείψεις και τα λάθη που δεν αναφέρω εδώ, αλλά έχουν επισημανθεί από άλλους που ασχολήθηκαν με το βιβλίο, και να πάψει να προσβάλλεται τόσο κατάφωρα και προδοτικά η μνήμη των προγόνων μας, αντρών και γυναικών. Γιατί τρόπος πραγματικά αμερόληπτης καταγραφής της Ιστορίας χωρίς «εθνικιστικό φανατισμό» και χωρίς παραποίηση και απόκρυψη των πραγματικών αιτίων, καταστάσεων και γεγονότων υπάρχει, αρκεί να θέλουμε να είμαστε δίκαιοι και ειλικρινείς, και να μην αποσκοπούμε τελικά σε κάτι άλλο, κάτι πέρα από την αντικειμενική παρουσίαση της Ιστορίας.
Το κείμενο είναι μεταφορά από το παλιό Αντίβαρο.