1. Ο Εθνικισμός αποτελεί έννοια με δυναμικό, μετεξελισσόμενο περιεχόμενο: εμφανίσθηκε κατά τον 19ο αιώνα ή και νωρίτερα ως το δικαίωμα των εθνών να απελευθερωθούν από τα πλαίσια των πολυεθνικών αυτοκρατοριών που κυριαρχούσαν στον πλανήτη και να αποκτήσουν την δική τους, αυτόνομη κρατική υπόσταση. Η αυτονομία ενός έθνους είναι, ασφαλώς, πρόοδος, υπό την σκοπιά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ατομικής και συλλογικής αξιοπρέπειας, της κοινωνικής ελευθερίας.
Οι αδυναμίες του Εθνικισμού εμφανίζονται όταν τα απελευθερωθέντα έθνη αποδύονται σε αγώνα αλληλοεξόντωσης, φαινόμενο που παρατηρήθηκε ευρύτερα στην Ευρώπη αλλά και στα Βαλκάνια, τόσο μετά την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όσο και μετά την κατάρρευση της πολυεθνικής τιτοϊκής Γιουγκοσλαυίας.
Επομένως, η θετική όψη του εθνικισμού είναι ο αγώνας για την απελευθέρωση μίας υπόδουλης εθνότητας, ενώ η αρνητική είναι η μισαλλοδοξία και ο επεκτατισμός εις βάρος τρίτων χωρών.
Στην Ελλάδα δεν παρατηρούνται φαινόμενα εθνικισμού, αφού η χώρα μας δεν διεκδικεί απολύτως τίποτε-και επισήμως και ανεπισήμως-από γειτονικά κράτη, είναι δε πρόθυμη να καλλιεργεί σχέσεις καλής γειτονίας και συνεργασίας με όλους. Αντιθέτως, εθνικιστικές εξάρσεις χαρακτηρίζουν συχνά την εξωτερική πολιτική ορισμένων γειτονικών χωρών, όπως των Σκοπίων και της Τουρκίας.
2. Ο όρος υπερπατριωτισμός εμφανίσθηκε στην χώρα μας μετά τα γεγονότα των Ιμίων (Ιανουάριος 1996) και χαρακτήρισε μία ομάδα βουλευτών του ΠΑΣΟΚ, δημοσιογράφων, διαμορφωτών της κοινής γνώμης κλπ., που θεωρούσαν εθνικά απαράδεκτη την στάση της κυβερνήσεως Σημίτη στα εθνικά θέματα. Οι αδυναμίες αυτής της μερίδας ήταν α. ότι οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ που την εξέφραζαν παρείχαν ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Σημίτη την επομένη των Ιμίων, β. οι υπερπατριώτες δεν κατόρθωσαν να συγκροτήσουν κόμμα με τις απόψεις τους, γ. όσοι το επεχείρησαν δεν βρήκαν παρά ελάχιστη απήχηση στην κοινή γνώμη, δ. κάποιοι υπερπατριώτες συνέδεσαν τον εαυτό τους με την ατυχή ιστορία των S-300 και την υπόθεση Οτσαλάν, που παρ’ ολίγον να εμπλέξουν την χώρα σε περιπέτειες, ε. το κυριότερο, δεν συγκρότησαν μία ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική, παρά περιορίστηκαν σε έναν αδιέξοδο καταγγελτικό λόγο.
Ο καταγγελτικός αυτός λόγος χαρακτηρίσθηκε εξ αρχής από επαρχιωτισμό, δηλαδή πλήρη άγνοια ή και αδιαφορία για τα διεθνή γεωπολιτικά δεδομένα, επίκληση ιστορικών και συναισθηματικών κυρίως επιχειρημάτων που δεν ενδιαφέρουν κανέναν σύμμαχο ή δυνάμει σύμμαχο, θαυμασμό προς τριτοκοσμικούς δικτάτορες τύπου Μιλόσεβιτς ή Σαντάμ, άκριτη ρωσσοφιλία διαψευσθείσα οικτρά από την πρόσφατη μείζονα ρωσσοτουρκική ενεργειακή, αλλά και πυρηνική συμφωνία.
Αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο δεν έπεισε, όπως ήταν αναμενόμενο, κάποιο σοβαρό τμήμα της κοινής γνώμης. Η δε επίκληση, περί αυτού, συνομωσιολογικών επιχειρημάτων μάλλον μειώνει την σοβαρότητα της όλης συζήτησης.
3. Ο υγιής, ισορροπημένος και γεωπολιτικά τεκμηριωμένος πατριωτισμός αποτελεί, κατά την γνώμη μου, στοιχείο της κοινής γνώμης και της εξωτερικής πολιτικής μίας κοινωνίας με αυτοπεποίθηση και δυναμισμό. Συνίσταται δε στα εξής στοιχεία: α. στην επιστημονική επίγνωση των διεθνών γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών δεδομένων, χωρίς ωραιοποιήσεις ούτε και φοβίες, β. στην εξωστρέφεια, δηλαδή στην δραστηριοποίηση και ενεργοποίηση των ερεισμάτων μας (συμμετοχή στους διεθνείς οργανισμούς, ομογένεια, ελληνικό επιστημονικό δυναμικό στα αμερικανικά και ευρωπαϊκά πανεπιστήμια) και στην επίγνωση του γεγονότος ότι οι σύμμαχοί σου προσφέρουν σε σένα ό,τι προσφέρεις εσύ σ’ αυτούς, γ. στην αξιωματική αρχή ότι η Ελλάδα αποτελεί ιδρυτικό στοιχείο του Δυτικού Πολιτισμού, από την Καλιφόρνια έως τα Ουράλια, και όχι πολιτισμικός συγγενής των λαών της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής ή της λατινικής Αμερικής, δ. ότι η εξωτερική πολιτική σχεδιάζεται και ασκείται με σύγχρονα εργαλεία που αυτήν την στιγμή απουσιάζουν εντελώς από την χώρα μας, όπως το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας που έχω προτείνει σε προηγούμενη αρθρογραφία μου και έχει συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα για την εξωτερική πολιτική των ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ.
Απαραίτητη προϋπόθεση όλων των παραπάνω είναι η συγκρότηση ισχυρού στρατεύματος με εφεδρική και όχι επαγγελματική δομή, διότι χώρες με μικρό πληθυσμό όπως η δική μας χρειάζονται όλο το ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτουν σε διαρκή ετοιμότητα. Πέραν αυτού, επείγει ο εκσυγχρονισμός του συστήματος στρατιωτικών παραγγελιών σε μία βάση πλήρους διαφάνειας, ώστε τα οπλικά συστήματα που παραγγέλλονται να εξυπηρετούν αποκλειστικά τις γεωστρατηγικές ανάγκες της χώρας και όχι άλλες σκοπιμότητες.
Γενικότερα, θεωρώ ότι ο εκσυγχρονισμός του Ελληνικού κράτους, που επαγγέλθηκε αλλά δεν επέτυχε η κυβέρνηση Σημίτη, αποτελεί την σοβαρότερη προϋπόθεση για την αντιμετώπιση οιασδήποτε εξωτερικής απειλής. Η σημερινή δομή του κράτους (πελατειακή λογική, διαφθορά, γραφειοκρατία, όραμα δημοσιοϋπαλληλοποίησης) είναι οι θανάσιμοι εχθροί του εθνικού μας μέλλοντος. Ο εκσυγχρονισμός δεν είναι τεχνοκρατική υπόθεση ούτε αυτοσκοπός, πρέπει να διαπνέεται από όραμα. Υπ’ αυτήν την έννοια, ο εκσυγχρονισμός είναι η απαραίτητη προϋπόθεση του πατριωτισμού.
Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης και Πρόεδρος των ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ
——————————————————————————————————————————–
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΕ ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΜΟΥ ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΥ, ΥΠΕΡΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ
Δεν συνηθίζω για ευνόητους λόγους αρχής να ανταπαντώ σε σχόλια αναγνωστών στα κείμενα που δημοσιεύω σε ιστοσελίδες ή καθημερινές εφημερίδες. Ούτε και τώρα θα ασχοληθώ ειδικά με κάποια καλοπροαίρετα ή μη σχόλια που δημοσιεύθηκαν στο φιλόξενο “ΑΝΤΙΒΑΡΟ”. Επισημαίνω απλώς τα εξής γενικά:
1. Από το 1978, από μαθητής του Λυκείου, με την αρθογραφία μου προσπαθώ να αποκαταστήσω την δυσφημισμένη λόγω Δικτατορίας έννοια του Πατριωτισμού και να τήν ξεχωρίσω από την έννοια του εθνικισμού, θεωρώντας ότι ο δεύτερος εμπεριέχει στην σύγχρονη φάση του επιθετικά στοιχεία, ενώ ο πρώτος αφορά την νόμιμη άμυνα κάθε έθνους, την εθνική αξιοπρέπεια και την ανιδιοτελή αγάπη προς την Πατρίδα. Για την υπεράσπιση του Πατριωτισμού ήρθα σε αντίθεση με το σύνολο σχεδόν της καθεστηκυίας διανόησης, με εύλογες συνέπειες, τις οποίες ο καθένας μπορεί να φανταστεί και τις οποίες δεν πρόκειται να επικαλεσθώ εδώ.
2. Παρατηρώ όμως ότι η κατασυκοφάντηση της έννοιας του Πατριωτισμού από μέρος (όχι ολόκληρης) της ανανεωτικής αριστεράς συνυπάρχει με πλήρη σύγχυση των όρων σε ορισμένους αυτο-προσδιοριζόμενους «εθνικιστές», «υπερπατριώτες» κλπ. Ορισμένα σχόλια (Δημήτρης Γ, «Πατριώτης») που διάβασα δείχνουν ημιμάθεια, ιδεολογική σύγχυση και αδυναμία κατανόησης των εννοιών.
3. Πέραν αυτού, τα σχόλια αυτά (όχι όλα) προδίδουν εμπάθεια και εμπεριέχουν προσωπικούς χαρακτηρισμούς, που δεν συνάδουν με την έννοια του διαλόγου και απλώς χαρακτηρίζουν τους συγγραφείς τους. Επίσης, προδίδουν έλλειψη παρρησίας (αρχαία Ελληνική αρετή), αφού καλύπτονται υπό την ασφάλεια της ανωνυμίας.
4. Εν πάση περιπτώσει, προσωπικά δεν μου ταιριάζει ο ρόλος του εκ του ασφαλούς διαδικτυακού υπερπατριώτη, αλλά θεώρησα όπως και όλοι οι ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΙ ότι η μόνη ενδεδειγμένη αντίδραση του πολίτη είναι η (εμπεριέχουσα βεβαίως υψηλό προσωπικό κόστος, κόπο και δέσμευση) ενεργός πολιτική εμπλοκή.
5. Η πρωτοβουλία των ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ (που διάγει μόλις το πρώτο εξάμηνο της πορείας της και δεν έχει ακόμη καταγράψει την πρώτη απήχησή της στις κάλπες) απέχει τόσο από τον εθνομηδενισμό όσο και από τον εθνικισμό. Οι ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΙ δεν αποσκοπούν να εκφράσουν ιδεολογικά ούτε όσους αρνούνται την συνέχεια του Ελληνικού Έθνους ούτε και όσους αρνούνται τις επιμειξίες του. Η ιστορική πραγματικότητα, η εθνική συνείδηση και ο πολιτισμός είναι σύνθετα φαινόμενα, η κατανόηση των οποίων απαιτεί βαθειά μελέτη και όχι αφελείς (αλλά εύπεπτες) συνθηματολογίες. Ο δε Πατριωτισμός είναι συνυφασμένος με την εξωστρέφεια και την ανοιχτή σκέψη, ενώ ο εθνικισμός είναι ξεπερασμένη επαρχιωτική σκέψη του 19ου αιώνος. Η επιβίωση ενός έθνους και ενός πολιτισμού, σύμφωνα με τον κορυφαίο βρετανό ιστορικό TOYNBEE, εξαρτάται από την ικανότητά του να κατανοεί και να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της εποχής του. Κάτι που επιβεβαιώνεται στην περίπτωση της Αρχαίας και της Βυζαντινής Ελλάδας, αλλά όχι της σημερινής.
6. Θα παρακαλούσα όσους κάνουν τον κόπο να διαβάζουν τα κείμενά μου να κάνουν υπομονή μέχρι την φθινοπωρινή έκδοση του νέου βιβλίου μου με τίτλο “ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΥ”, στο οποίο επιχειρώ όχι μόνον μία επιστημονική (και όχι συνθηματολογική) απάντηση στον εθνομηδενισμό, αλλά και μία τεκμηριωμένη ανάλυση της έννοιας του Πατριωτισμού. Εκεί θα αντιληφθούν πολύ καλύτερα την σκέψη την δική μου και της σχολής στην οποία ανήκω, απ’ ό,τι στο κατ’ ανάγκην σύντομο αυτό κείμενο.
Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης και Πρόεδρος των ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ.
.