Πλησιάζουν εκλογές και τις επόμενες ημέρες θα ενημερωθούμε για πλήθος δημοσκοπήσεων, οι οποίες θα επιχειρήσουν να προβλέψουν το τελικό αποτέλεσμα. Οι εταιρείες που τις διενεργούν δέχονται συχνά κριτική σε σχέση με το αν προσπαθούν ταυτόχρονα να εξυπηρετήσουν διάφορα συμφέροντα (υπέρ κομμάτων ή προσώπων κλπ).
Η κριτική βασίζεται στο ότι αρκετοί πολίτες φαίνεται να λαμβάνουν υπόψιν τους το αποτέλεσμα των δημοσκοπήσεων ως το αποτέλεσμα των εκλογών και αυτό -ως ένα βαθμό- επηρεάζει την ψήφο τους. Γι’ αυτόν το λόγο συνήθως το ασφαλέστερο κριτήριο για να δει κανείς ποιος θα κερδίσει τις εκλογές είναι η λεγόμενη “παράσταση νίκης”. Ο μηχανισμός σκέψης είναι το κόμμα που πιστεύουν ότι θα κερδίσει αποκτά και τη μεγαλύτερη δυναμική να κερδίσει ακόμη περισσότερους ακριβώς λόγω του αέρα της νίκης: προσελκύει ακόμα περισσότερους ψηφοφόρους επειδή θα κερδίσει. Γι’ αυτό και είναι πολύ δύσκολες οι ανατροπές.
Στο κείμενο αυτό θα ασχοληθούμε με κάτι άλλο. Με την ικανότητα των δημοσκοπήσεων να αποτυπώσουν τις εκλογικές τάσεις της στιγμής.
Οι δημοσκοπήσεις εξόδου (exit polls) διαφέρουν από τις υπόλοιπες δημοσκοπήσεις σε δύο σημεία
Πρώτον δεν έχουν εξ αντικειμένου ουδεμία επιρροή στο εκλογικό αποτέλεσμα. Διότι οι δέκτες των αποτελεσμάτων τους έχουν ήδη ασκήσει το εκλογικό τους δικαίωμα.
Δεύτερον δεν φωτογραφίζουν τις εν δυνάμει πολιτικές τάσεις, αλλά φωτογραφίζουν τον υπαρκτό εκλογικό συσχετισμό. Στις δημοσκοπήσεις εξόδου η ερώτηση δεν είναι: “τι θα ψηφίζατε, αν είχαμε εκλογές την ερχόμενη Κυριακή”. Η ερώτηση είναι “τι ψηφίσατε προ ολίγου στην κάλπη”.
Αυτά τα δύο δεδομένα καθιστούν (ή θα έπρεπε να καθιστούν) τις δημοσκοπήσεις εξόδου ως το αποδεικτικό στοιχείο της αξιοπιστίας τους, ακόμα και αν οι εταιρείες που τις διενεργούν έχουν τυχόν άλλη “ατζέντα”.
Αν εξετάσουμε τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων εξόδου των ευρωεκλογών, και συγκεκριμένα της GPO που παρουσιάστηκε στο MEGA, τότε βλέπουμε μία παταγώδη αποτυχία!
Το ποσοστό της ΝΔ προβλέφθηκε σχεδόν στο όριο. Έλαβε 32.5% ενώ το εύρος πρόβλεψης ήταν 30.5%-33%
Στις άλλες έξι προβλέψεις έπεσαν ΕΞΩ σε όλες!
ΠΑΣΟΚ – έλαβε 36.6% ενώ είχε προβλεφθεί από 37% – 39.5%
ΚΚΕ – έλαβε 8.35% ενώ είχε προβλεφθεί από 8.5% – 9.5%
ΣΥΡΙΖΑ – έλαβε 4.7% ενώ είχε προβλεφθεί από 5% – 6%
ΛΑΟΣ – έλαβε 7.2% ενώ είχε προβλεφθεί 6% – 7%
Οικολόγοι Πράσινοι – έλαβαν 3.5% ενώ είχε προβλεφθεί 4% – 5%
Λοιπά κόμματα – έλαβαν 7.2% ενώ είχε προβλεφθεί 4.5% – 5.5%
Παταγώδης η αποτυχία!
Όταν έχουμε μία μόνο επιτυχία από τις 7 προβλέψεις και αυτή στο πάνω όριο (δηλαδή σε κάποια απόσταση από το κέντρο της πρόβλεψης) σε δημοσκόπηση εξόδου, τότε γίνεται αντιληπτή η μεγάλη αδυναμία τους να αποτυπώσουν το πραγματικό αποτέλεσμα. Πόσο μάλλον αδυνατούν να αποτυπώσουν τις εν δυνάμει τάσεις πριν την ψήφο…
Ένας λόγος που θα μπορούσε να οδηγήσει σε τόσο λάθος αποτελέσματα κατά τη διάρκεια μιας τόσο ευκολότερης διαδικασίας (διότι εκτός των άλλων, το δείγμα των δημοσκοπήσεων εξόδου είναι πολλαπλάσιο του δείγματος των υπόλοιπων δημοσκοπήσεων) είναι η αδυναμία να σταθμιστεί σωστά το κατάλληλο δείγμα.
Η σωστή στάθμιση του δείγματος απαιτεί ισορροπημένη εκπροσώπηση γεωγραφικών περιοχών, κοινωνικών στρωμάτων, φύλου, ηλικίας, μορφωτικού επιπέδου κλπ. Με μέσο όρο δείγματος στο μεγαλύτερο πλήθος δημοσκοπήσεων που δημοσιεύονται τα 1000 άτομα, αυτό δεν είναι δυνατόν να γίνει σε κάθε περιοχή. Στην καλύτερη περίπτωση το δείγμα θα είναι σωστά σταθμισμένο μόνο συνολικά, σε όλο το δείγμα. Όχι όμως και ανά περιοχή, ανά κάθε υποσύνολο του δείγματος. Μπορεί δηλαδή να ανακοινώνουν “πανελλαδικό δείγμα” επειδή επιλέχτηκαν 5-6 περιοχές της χώρας αντί για μόνο μία, όμως ο αριθμός των 1000 ερωτηθέντων είναι περιοριστικός παράγοντας στην διασφάλιση ότι σε κάθε μία από αυτές τις περιοχές το δείγμα είναι αντιπροσωπευτικό της περιοχής αυτής. Οι αχανείς -και εξαιρετικά ανομοιογενείς- περιφέρειες της Αττικής απαιτούν σχεδόν ένα τέτοιου μεγέθους δείγμα η κάθε μία από μόνη της!
Ενδιαφέρον θα είχε να ανακοίνωναν την ταυτότητα και των επιμέρους υποσυνόλων μίας δημοσκόπησης, όχι μόνο του συνόλου.
Επίσης, πολύ χρήσιμο στοιχείο για να αξιολογηθεί μία δημοσκόπηση ως προς το αν έγινε σωστή στάθμιση του δείγματος, θα ήταν αν ανακοίνωναν τα ποσοστά των κομμάτων στις προηγούμενες εκλογές, ώστε να συγκρίνουμε όλοι μας πόσο κοντά είναι αυτά τα ποσοστά στα τελικά αποτελέσματα εκείνων των εκλογών.
Γεγονός είναι πάντως ότι η αξιοπιστία τους έχει βληθεί. Και οι δημοσκοπήσεις εξόδου των ευρωεκλογών του 2009 δεν είναι το μοναδικό κρούσμα. Είναι, για παράδειγμα, και οι δημοσκοπήσεις εξόδου των εθνικών εκλογών του 2000 όπου πανηγύριζαν οι ψηφοφόροι της ΝΔ μεταξύ 7-9 και οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ μετά τις 9!
.