Το στρατιωτικό αδιέξοδο των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν είναι η επανάληψη μιας γνώριμης ιστορικής συγκυρίας και ενός ιστορικού παράδοξου: ένας εισβολέας με απόλυτη υπεροχή σε μηχανικά στρατιωτικά μέσα και μεγέθη αδυνατεί να καταβάλει έναν αδύναμο αντίπαλo. Χαρακτηριστική είναι η αφήγηση του Ηρόδοτου για την εκστρατεία του Ξέρξη κατά της Ελλάδας. Ο Ηρόδοτος περιγράφει τα πλήθη της ασιατικής πανστρατιάς και την ακατανόητη για τους Πέρσες συμπεριφορά των Ελλήνων, που αδιαφορούν για την πραγματικότητα των μεγεθών και δεν πτοούνται.
Ο Ξέρξης δεν μπορεί να αποδεχθεί την περιφρόνηση των Σπαρτιατών για τον τρόπο που οδηγείται στη μάχη ο τεράστιος στρατός του. Πρόκειται για μια από τις πρώτες προσπάθειες αυτού που σήμερα ονομάζεται πολιτισμική ανθρωπολογία και για μια από τις πρώτες διαπιστώσεις του φαινόμενου της διαφορετικής πρόσληψης της πραγματικότητας από διαφορετικούς λαούς και διαφορετικούς πολιτισμούς. Ο Ηρόδοτος είναι λοιπόν επίκαιρος, αφού και σήμερα οι ΗΠΑ απαιτούν από τον υπόλοιπο κόσμο να σκέπτεται όπως αυτές και επιδιώκουν να μετασχηματίσουν ολόκληρη την υφήλιο σε ομοίωμά τους.
Κατά τη σύγχρονη εποχή η Μεγάλη Βρετανία ταπεινώθηκε από τον Μάχντι στο Σουδάν, την εποχή μάλιστα της μεγάλης ισχύος της. Ανάλογα, οι ΗΠΑ δοκίμασαν την πίκρα της ήττας από τους φτωχούς αγρότες της Νοτιανατολικής Ασίας.
Ειδικά το Αφγανιστάν, μια από τις πιο καθυστερημένες και φτωχές χώρες του κόσμου, έχει χαρακτηρισθεί σαν ο τόπος που οι αυτοκρατορίες καταστρέφονται. Η απορία και η αμηχανία των αμερικανών πολεμιστών θυμίζουν σήμερα την αμηχανία της ρωμαϊκής στρατιάς του Μάρκου Κράσου, όταν αντιμετώπιζε τους αόρατους Πάρθους, που επέμεναν να πολεμούν με τον δικό τους, παράδοξο για τους Ρωμαίους, τρόπο. Ήδη την εποχή της αυτοκρατορικής ιμπεριαλιστικής Αγγλίας ο Κίπλινγκ είχε προειδοποιήσει ότι οι λαμπρές και πολυέξοδες στρατιές των αυτοκρατορικών Ινδιών θα τσακίζονταν από τις ξυπόλυτες ορδές των ορεσίβιων του Αφγανιστάν. Και έτσι έγινε. Κάτι αντίστοιχο συνέβη πριν λίγα χρόνια με τα σοβιετικά στρατεύματα. Σήμερα, η φουτουριστικού τεχνολογικού χαρακτήρα εκστρατευτική δύναμη των ΗΠΑ βρίσκεται αντιμέτωπη με αυτοκτονικούς πολεμιστές ζωσμένους με εκρηκτικά, αποκεφαλισμούς μαγνητοσκοπημένους για την τηλεόραση, ανθρώπινες ασπίδες και τρομακτικές σπηλιές στην απίθανη περιοχή της Τόρα Μπόρα, απ’ όπου εξαπολύονται θανατηφόροι δαίμονες. Η απορία των σύγχρονων αμερικανών που πολεμούν τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν φθάνει μέχρι τη φαντασίωση ότι πολεμούν σε μια κατά μέτωπο σύγκρουση πολιτισμών από διαφορετικούς γαλαξίες. Και σχεδόν έτσι είναι.
Τα προηγούμενα τριάντα χρόνια οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ και των συμμάχων τους ενεργούν ως παγκόσμιος χωροφύλακας και πολεμούν συνεχώς σε όλο τον πλανήτη. Οι ΗΠΑ συμπεριφέρονται ως πολεμικό έθνος. Η πολεμική δραστηριότητα των ΗΠΑ υποστηρίζεται από μία πρωτοφανή εξοπλιστική προσπάθεια στην οποία έχουν δαπανηθεί κυριολεκτικά τρισεκατομμύρια δολαρίων. Η επιθετική διάθεση των ΗΠΑ τρέφει τις πιο τολμηρές ιδέες για την ανάπτυξη υπερτεχνολογικών οπλικών συστημάτων, τα οποία πιστεύεται ότι θα εξασφαλίσουν απόλυτη στρατιωτική κυριαρχία, όχι μόνο για την αντιμετώπιση ενός αντιπάλου, αλλά και για την ταυτόχρονη διεξαγωγή πολέμων σε κάθε σημείο του πλανήτη. Για παράδειγμα, η εταιρεία Boeing ετοιμάζεται να εφοδιάσει ολόκληρο τον αμερικανικό στρατό με προηγμένο σύστημα κατόπτευσης ελέγχου πυρός και αλληλοϋποστήριξης ρομποτικών συστημάτων, ώστε να πολλαπλασιασθούν οι επιχειρησιακές του δυνατότητες. Παράλληλα, μετά τα πανάκριβα παγκόσμιας εμβέλειας B-1 και Β-2, τα αεροπορικά συστήματα της επόμενης γενιάς περιλαμβάνουν ένα φουτουριστικό μισό διαστημόπλοιο – μισό βομβαρδιστικό που θα κινείται στα όρια της στρατόσφαιρας με υπερηχητική ταχύτητα και θα είναι ικανό να παρέμβει σε κάθε στιγμή σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Μία πρόγευση του πώς σκοπεύουν να διεξαγάγουν τους μελλοντικούς πολέμους τους οι ΗΠΑ είναι η ψηφιακή υποστήριξη των μαχόμενων δυνάμεων στο Αφγανιστάν από βάσεις που βρίσκονται στο μητροπολιτικό έδαφος των ΗΠΑ: οι βομβαρδισμοί ελέγχονται από χειριστές σε οθόνες στην Καλιφόρνια και οι μαχητές συντονίζονται από υπολογιστές στο Τέξας. Οι πολεμικές προσπάθειες υποστηρίζονται από ειδικές υπηρεσίες που διαθέτουν πρόσβαση σε δεξαμενές σκέψης ικανές για επινόηση των κατάλληλων τεχνικών για τη διεξαγωγή του πολέμου, τον χειρισμό της κοινωνικής ψυχολογίας, των οικονομικών πόρων και του πολιτικού περιβάλλοντος. Όχι λιγότερες από 16 υπηρεσίες πληροφοριών, στελεχωμένες με επιστημονικό προσωπικό, υποστηρίζουν τη στρατιωτική μηχανή με ένα προϋπολογισμό που υπερβαίνει τα 55 δισεκατομμύρια δολάρια για το έτος 2009.
Η λατρεία της τεχνολογίας εκφράζει τις πεποιθήσεις της προηγούμενης δεκαετίας, όταν επικράτησε η αντίληψη ότι η τεχνολογική αμερικανική στρατιωτική υπεροχή θα έδινε στις ΗΠΑ τη δυνατότητα να επεμβαίνουν αποτελεσματικά, αόρατα και χωρίς απώλειες, οπουδήποτε. Είχε επικρατήσει τότε η αντίληψη ότι η προληπτική χρήση των πολεμικών μέσων των ΗΠΑ θα εξασφάλιζε την παγκόσμια κυριαρχία τους επ’ αόριστον. Ο πόλεμος στο Ιράκ και η αντίσταση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν διέψευσαν αυτές τις φαντασιώσεις. Ήδη ο πολιτισμικός παράγοντας, η επιστροφή στις ιδέες της ταυτότητας και της καταγωγής, ο σεβασμός προς την παράδοση και την πίστη απόδειξαν και πάλι ότι συνεχίζουν να μπορούν να κινητοποιηθούν ως πανίσχυροι παράγοντες, ακόμη και σε ένα σύγχρονο στο έπακρο τεχνολογικό πόλεμο. Ακόμη και η εντύπωση ότι με επιστημονικά μέσα είναι δυνατή η γνώση όλων των παραμέτρων που κινητοποιούν τον αντίπαλο, αποδείχθηκε αυταπάτη. Διαψεύδονται οι προσπάθειες για πολιτισμική ομογενοποίηση του κόσμου και μάλιστα διαπιστώνεται η επιβίωση αρχέγονων αντιλήψεων, που στις δυτικές κοινωνίες θεωρούνται αδιανόητες και ιστορικά ανύπαρκτες. Η απίστευτη εικονομαχική πρακτική των Ταλιμπάν δεν μπορεί με τίποτε να γίνει κατανοητή. Αναφέρομαι στην καταστροφή των γλυπτών του Μουσείου της Καμπούλ και των αγαλμάτων στην κοιλάδα Μπαμιάν από τους Ταλιμπάν. Αποτροπιασμό γεννούν οι ανατινάξεις σχολείων, η απαγόρευση της μουσικής, οι ακρότητες που δεν μπορούν να εξηγηθούν ούτε ως πρωτόγονος ισλαμισμός, ούτε ως μηδενιστική αντίδραση. Ωστόσο ανάλογο αποτροπιασμό θα πρέπει να αισθάνεται και κάποιος εξωτερικός παρατηρητής μπροστά στις γενοκτονίες ή στην ανατροπή της οικολογικής ισορροπίας στον πλανήτη, γεγονότα για τα οποία υπεύθυνη είναι η Δύση. Αγνοήθηκαν οι συνετές φωνές οι οποίες μετά την επανάσταση της Περσίας επέμεναν ότι φαινόμενα, όπως η εμφάνιση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν δεν είναι δυνατόν να κατανοηθούν παρά μόνο με μια σκέψη τελείως ξένη προς τον δυτικό τρόπο σκέψης. Αρκετοί είδαν τους πολέμους στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και σήμερα στο Πακιστάν, σαν μια σύγκρουση πολιτισμών, όπου μια αρχαϊκή θεοκρατία αντιμετωπίζει μία σύγχρονη πλούσια και τεχνολογικά υπεραναπτυγμένη υπερδύναμη. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι δυνατό να γίνει κατανοητό με την ορθολογική αντίληψη μόνον, αλλά χρειάζεται και την συμπλήρωση της πολιτισμικής συνιστώσας.
Η θεμελιώδης και σταθερή επιδίωξη της Δύσης να μεταμορφώσει τον κόσμο σύμφωνα με τις αρχές που θεωρεί ορθολογικές και πάλι δεν φαίνεται να οδηγείται σε επιτυχία. Η επιδίωξη της ισχύος και η χρήση της είναι επικίνδυνη για τις ίδιες τις δυτικές κοινωνίες. Προσπαθώντας να κατανοήσουν τις άλλες κοινωνίες οι ΗΠΑ ίσως μετασχηματιστούν για να γίνουν πιο ανθρώπινες στις επιδιώξεις τους και να μπορέσουν έτσι πραγματικά να ανταποκριθούν στον ανθρωπιστικό σκοπό που διατείνονται ότι υπηρετούν..