του Νικόλαου Α. Ιωαννίδη
Προ ολίγων ημερών σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις στο χώρο του Αιγαίου, καθώς η Ελλάδα απέστειλε ρηματική διακοίνωση στα Ηνωμένα Έθνη για το θέμα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η κίνηση αυτή εκλαμβάνεται ως –αργοπορημένη- απάντηση στην παραχώρηση αδειών από την Τουρκία σε πετρελαϊκές εταιρείες για διεξαγωγή ερευνών σε περιοχές που εμπίπτουν και εντός ελληνικής υφαλοκρηπίδας.
Με αφορμή το ανωτέρω περιστατικό, είναι επιτακτική ανάγκη να επανέλθει στο δημόσιο διάλογο το θέμα της επιβολής των κανόνων του Δικαίου της Θαλάσσης, όταν αυτοί δεν γίνονται σεβαστοί.
Στις αρχές Μαΐου 2012 κοινοποιήθηκε η απόφαση της Τουρκίας να παραχωρήσει άδειες για εξερεύνηση υδρογονανθράκων στο νοτιοανατολικό Αιγαίο, σε περιοχές εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, αλλά και της κυπριακής ΑΟΖ.
Σε ανακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας γνωστοποιήθηκε ότι την 20η Φεβρουαρίου 2013 απεστάλη στον ΟΗΕ ρηματική διακοίνωση «για τη διασφάλιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στην υφαλοκρηπίδα». Βέβαια, τα δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας δε χρειάζονται διασφάλιση ή επαναβεβαίωση, εφόσον είναι εγγενή και ανήκουν στο παράκτιο κράτος εξ υπαρχής (ab initio) και εν τοις πράγμασι (ipso facto), σύμφωνα με το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (ICJ, North Sea Continental Shelf Cases 1969, παρ. 19). Ωστόσο, η κίνηση έγινε για διπλωματικούς σκοπούς.
Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας παρέχει αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα εξερεύνησης και εκμετάλλευσης των πόρων της υφαλοκρηπίδας από το κράτος στο οποίο αυτή ανήκει (άρθρο 77). Όσον αφορά στην ΑΟΖ, ήτοι την υπερκείμενη της υφαλοκρηπίδας στήλη ύδατος, εκεί αναγνωρίζεται μια σειρά ελευθεριών στα ξένα κράτη (ναυσιπλοΐας, υπερπτήσεως, τοποθέτησης υποβρύχιων καλωδίων και αγωγών), όπου, όμως, δεν περιλαμβάνεται η εξερεύνηση και εκμετάλλευση των πόρων του βυθού. Σε κάθε περίπτωση, τα ξένα κράτη που ενεργούν εντός της ΑΟΖ θα πρέπει να σέβονται τους νόμους του παράκτιου κράτους (άρθρο 58).
Συνεπακόλουθα, το ερώτημα που τίθεται απνευστί είναι πώς προστατεύονται τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους επί του θαλάσσιου του χώρου. Γιατί, ενώ στην αιγιαλίτιδα ζώνη το κράτος απολαμβάνει σχεδόν πλήρους κυριαρχίας, εν τούτοις σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ έχει «κυριαρχικά δικαιώματα», δηλαδή μειωμένη κυριαρχία που χρήζει ισχυρότερης προστασίας. Έτσι, λοιπόν, εάν τα ξένα ερευνητικά σκάφη προχωρήσουν σε έρευνες, το μόνο που θα απομένει στην Ελλάδα να πράξει θα είναι να αποστείλει σκάφη του Πολεμικού Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος για να τα αναχαιτίσουν.
Εμφαίνεται από τα ανωτέρω ότι η επιβολή των κυριαρχικών δικαιωμάτων διά της ισχύος είναι ο μόνος τρόπος για την προάσπιση αυτών, αφ’ ης στιγμής δε γίνονται σεβαστά από τα άλλα κράτη. Αυτό επαναφέρει στο προσκήνιο την αδήριτη ανάγκη ενίσχυσης και του Πολεμικού Ναυτικού της Κυπριακής Δημοκρατίας. Χωρίς μια αξιόμαχη και υπολογίσιμη ναυτική δύναμη που να δρα αποτρεπτικά ως προς την παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Δημοκρατίας στη θάλασσα, τότε τα συγκεκριμένα δικαιώματα καθίστανται κενά περιεχομένου.
Μπορεί η οικονομική συγκυρία να είναι δύσκολη, ωστόσο η επένδυση στην άμυνα (μαζί με παιδεία και εξωτερική πολιτική) μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να έχει. Εκείνο που δεν πρέπει επ’ ουδενί να μας τρομάζει είναι οι υλακές της Τουρκίας. Για του λόγου το αληθές, από το 2004 κι εντεύθεν, οπότε και το κράτος μας επιδεικνύει αποφασιστική πολιτική στο θέμα των υδρογονανθράκων, η Τουρκία περιορίστηκε στο να διαμαρτύρεται και να αμφισβητεί την ύπαρξη της Δημοκρατίας, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Η ανάμειξη ξένων «παικτών» και οι ενέργειες βάση του Διεθνούς Δικαίου μάς δίνουν την ευχέρεια να αναβαθμιστούμε γεωπολιτικά και να σταματήσουμε να φοβόμαστε τον προκλητικό γείτονα. Εν κατακλείδι, όσοι επικαλούνται επιλεκτικά τα περί «δικαίου του ισχυρού» του Θουκυδίδη για να δικαιολογήσουν την αδράνεια και την ενδοτικότητά τους, ας έχουν υπ’ όψιν και ένα άλλο χωρίο από το έργο του μεγάλου αυτού ανδρός: «όταν απειλείσαι από έναν ισχυρότερο εχθρό δεν περιμένεις να επιτεθεί για να αμυνθείς, αλλά ενεργείς ούτως ώστε να αποτρέψεις τον κίνδυνο» (Θουκυδίδου Ιστορία ΣΤ, 18).