Του Νίκου Σταματάκη
Από τις πρωτες κιόλας κινήσεις της κυβέρνησης Ομπάμα όπως και από τις εσωτερικές διεργασίες του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ είναι φανερό ότι η στρατηγική του «νεο-απομωνοτισμού» (neo-isolationism) έχει πλήρως επικρατήσει στην εξωτερική πολιτική της υπερδύναμης. Σε γενικές γραμμές ο προσανατολισμός αυτός σημαίνει ότι οι ΗΠΑ δεν εχουν λόγο να επεμβαίνουν στρατιωτικά εφόσον η ασφάλεια τους ως χώρας δεν απειλείται ευθέως, ενώ ορισμένοι υποστηρίζουν ακόμα ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν ούτε την ευθύνη αλλά ούτε και την οικονομκή δυνατότητα να επιβάλουν την παγκόσμια ταξη. Αντίθετα οι ΗΠΑ πρέπει να έχουν ανεξαρτησία στην χάραξη των στρατηγικών τους προτεραιοτήτων με βάση τα στενά τους συμφέροντα και επιδιώξεις.
Τα πρώτα αποτελέσματα της κοσμογονικής αυτής αλλαγής είναι φανερά. Τη στιγμή αυτή, για πρώτη φορά εδω και πολλά χρόνια, μόνο μια αρμάδα αεροπλανοφόρου σταθμεύει στον περίγυρο του Περσικού Κόλπου, αντι για δύο ή τρείς. Με τις περικοπές του αμυντικού προϋπολογισμού των ΗΠΑ να υπολογίζονται φέτος σε $600 δις ακόμα και αυτή η περιορισμένη παρουσία απειλείται. Και όπως όλοι είδαμε η Γαλλία και άλλες χώρες ανέλαβαν ηγετικό ρόλο στο Μάλι, ενώ σταδιακά αποδυναμώνεται η θεση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ και αντικαθίσταται από συμμαχίες και στρατηγικές συνεργασίες με σειρά χωρών. Οπως μάλιστα υποστήριξε πρόσφατα μια εξαρετικής σημασιας ανάλυση των Riad Kawhaji και Theodore Karasik «Sequestration and New U.S. Foreign Policy Priorities: Likely Impact on the Middle East» (http://www.inegma.com/?navigation=reports#) οι ΗΠΑ ειναι σε κατάσταση «στρατηγικής υποχώρησης» σε όλη την περιοχή της Μ.Ανατολής.
Τι πρακτικά αποτελέσματα θα έχει αυτό στις πολλές ανοιχτές και σοβούσες κρίσεις της ευρύτερης περιοχής μας; Καταρχήν στη Συρία θα αποφευχθεί η άμεση κατάρρευση του καθεστώτος Ασαντ προς όφελος μιας ασταθούς ισορροπίας, που θα εξυπηρετεί στρατηγικά το Ισραήλ αλλά και την Ρωσία. Δεύτερο, το ενδεχόμενο ανοιχτής πολεμικής σύρραξης με το Ιράν έχει πλήρως αποκλειστεί και έχει υιοθετηθεί μια στρατηγική ήπιων αλλά και αφανών μεθόδων ελέγχου του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης, οι οποίες και στο παρελθόν σημείωσαν μεγάλη επιτυχία. Εκτιμάται ότι υπάρχουν πολλές εναλλακτικές λύσεις για να εμποδιστεί το Ιράν στην απόκτηση πυρηνικών όπλων.
Αλλά φαίνεται ότι το δόγμα του «νεο-απομωνοτισμού» και η «στρατηγική υποχώρηση» των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή έχει ιδαίτερη σχέση με την ενέργεια και τους φυσικούς πόρους. Τα τελευταία χρόνια η οικονομική κρίση που μείωσε πολύ τη ζήτηση πετρελαίου στις ΗΠΑ αλλά και νέες τεχνολογικές μέθοδοι που αύξησαν κατακόρυφα την εγχώρια παραγωγή, έχουν επιτρέψει τη δραματική μείωση της εξάρτησης των ΗΠΑ από τις εισαγωγές πετρελαίου στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας 25ετίας!! Σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις το 2014 οι ΗΠΑ θα χρειάζεται να εισάγουν μόλις 6 εκατομ. Βαρέλια αργού την ημέρα, ποσότητα συγκριτικά πολύ μικρή…. Στον ορίζοντα διαφαίνεται και η εκτίμηση ότι μέσα στα επόμενα 15-20 χρόνια – και ίσως νωρίτερα – νέες τεχνολογίες (κυρίως τα «κύτταρα υδρογόνου» και πολύ αποτελεσματικές και γρήγορες στη φόρτιση μπαταρίες) θα έχουν αλλάξει πλήρως τον χάρτη στον τομέα της ενέργειας. Επομένως οι ΗΠΑ δεν έχουν σοβαρό λόγο να σπαταλούν τις δυνάμεις τους στη Μ.Ανατολή.
Αντί αυτού αναμένεται να προβούν σε σειρά στρατηγικών σχέσεων και διακανονισμών σε όλα τα μέτωπα. Εχουν ήδη τεθεί οι βάσεις για μια στρατηγική σχέση ΗΠΑ-Ρωσίας στον τομέα εξόρυξης πετρελαίου: η BP εχει λάβει μερίδιο – μέσω στρατηγικής σχέσης με την Gazprom στην Αρκτική και αντιστοίχως, μόλις προχθές, η Rosneft έλαβε άδεια εξόρυξης πετρελαίου στον Κόλπο του Μεξικού – φαινόμενο που θα ήταν αδιανόητο μόλις πριν λίγα χρόνια. Υπό την ίδια προοπτική είναι ήδη φανερό ότι έχει δρομολογηθεί «μοιρασιά» των νέων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο μεταξύ αμερικανικών, ρωσικών και ευρωπαϊκών εταιριών (με τις ντόπιες ισραηλινές και κάποιες ελληνικές εταιρείες να περιορίζονται σε στρατηγικές συμμαχίες με τις μεγάλες δυνάμεις του χώρου). Πολύ πρόσφατα ρωσικές εταιρίες υπέγραψαν συμβόλαια παραγωγής και διανομής αερίου με το Ισραήλ και έχουν προσυμφωνήσει παρόμοια με την Κυπρο. Συζητούν μάλιστα και με το Λιβανο.
Τι επιπτώσεις θα έχει η αυτή η «στρατηγική υποχώρηση» των ΗΠΑ στα θέματα που αφορούν την Ελλάδα; Η αλλαγή θα είναι δραματική και γίνεται ήδη φανερή από τον σωστό προσανατολισμό της κυβέρνησης Σαμαρα σε μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Θυμίζουμε στον αναγνώστη τα αλλεπάλληλα ταξίδια των Στουρνάρα και Λαζαρίδη στο Βερολίνο πέρσι το καλοκαίρι όπου αμέσως μετά το σχηματισμό κυβέρνησης όπου συζήτησαν – ανάμεσα σε άλλα – με την κα. Μέρκελ το θέμα της ενέργειας και το έθεσαν σε ευρωπαϊκό πλαίσιο, υπενθυμίζοντας παράλληλα ότι μικρό ποσοστό αυτού του πλούτου θα εκμηδένιζε το ελληνικό χρέος. Αυτός άλλωστε ήταν ο λόγος που ξαφνικά τον Σεπτέμβριο η κα. Μέρκελ άρχισε να «δακρύζει» για τα βάσανα του ελληνικού λαού.
Επεται σε σύντομο χρόνο το ταξίδι Σαμαρά στην Μόσχα που υπ’αρχουν ενδειξεις ότι θα στεφθεί από αξιοσημείωτη επιτυχία. Είναι δεδομένη η σιωπηρή στήριξη των Γερμανών σε μια ρωσική ανάμιξη στα ενεργειακά θέματα της Ελλάδας, με την αγορά ΔΕΠΑ ή/και ΔΕΣΦΑ και με άλλους τρόπους, όπως η συμμετοχή τους στην εξόρυξη των υποθαλάσσιων υδρογοναθράκων. Και ειναι γνωστή η γαλλική έντονη υποστήριξη της Ελλάδας, πρός όφελος της Total. Αλλά ήταν μέχρι τώρα αρνητική η στάση των ΗΠΑ. Αυτό όμως ξαφνικά άλλαξε εάν σκεφθεί κανείς όσα προαναφέραμε και επιπλέον διαβάσει το πρόσφατο άρθρο του κ.Παπαχελά στην Καθημερινή με τίτλο «Στην Δύση και με όλους» (http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathpolitics_1_06/03/2013_485972 ). Στο άρθρο αυτό, ο πρώην θερμός αντίπαλος της πρότασης του σερ Βασίλειου Μαρκεζίνη για μια «πολυγαμική» εξωτερική πολιτική, μεταμορφώνεται ξαφνικά σε υπέρτατο σύμμαχο της πολιτική αυτής. Τι συνέβη; Μήπως η «ανοιχτή γραμμή» με την πρεσβεία δεν λειτουργεί; Το αντίθετο, λειτουργεί θαυμάσια και προφανώς οι «ιθύνοντες» του Πραιτωρίου της Βασιλίσσης Σοφίας έσπευσαν να σφυρίξουν στον αγαπημένο τους παπαγάλο τις μεγάλες αλλαγές… Να μην τον αφήσουν έκθετο δηλαδή μπροστά στις ραγδαίες εξελίξεις και χαθεί και το επενδεδυμένο κεφάλαιό τους…
Αυτή η διαφαινόμενη μοιρασιά του ενεργειακού θησαυρού της Μεσογείου ανάμεσα στις παλιές καλές γνωστές μας, τις «Μεγάλες Δυνάμεις», (που ας υπεθυμίσουμε ότι ήταν περίπου οι ίδιες δυνάμεις που επέβαλαν την ίδρυση του ελληνικού κράτους και στη συνέχεια το στήριξαν – αλλά και το εκμεταλλεύτηκαν, το ξεζούμισαν και το δυνάστευσαν παντοιοτρόπως συνεπικουρούμενες από τους ντόπιους πράκτορές τους) αποτελεί πολύ καλή είδηση για τους ελληνικούς στρατηγικούς σχεδιασμούς και πολύ κακή είδηση για την Τουρκία. Ισως έτσι να εξηγείται και η δήθεν «αυτοσυγκράτηση» των Ερντογάν-Νταβούτογλου μετά τη συνάντησή τους με τον Σαμαρά στην Πόλη. Η Τουρκία έχει ήδη περιέλθει σε δύσκολη θέση όπως ενδεικτικά αναλύσει και ο Lee Smith σε μια πολύ καλή ανάλυσή του με τίτλο “John Kerry Roasts Turkey” (http://www.tabletmag.com/jewish-news-and-politics/126054/john-kerry-roasts-turkey). Οπως είναι γνωστό σε οποιαδήποτε ιστορική στιγμή συνέπλευσαν τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, η θέση της Τουρκίας γινόταν δυσχερής. Το ίδιο θα συμβεί και στο αμέσως προσεχές μέλλον, ιδιαίτερα επειδή τώρα η Τουρκία έχει να αντιμετωπίσει και ένα Ισραήλ σε αγώνα επιβίωσης. Ας είναι βέβαιοι όλοι ότι η Δύση και οι Εβραίοι της Διασποράς δεν θα επιτρέψουν να τεθεί σε κίνδυνο η ύπαρξη και η ισχύς του κράτους του Ισραήλ.
Αλλά υπάρχει ένας βασικός λόγος που επιβάλλει την επιτάχυνση των ελληνικών βημάτων στον τομέα της εξόρυξης των υδρογονανθράκων: Οπως προαναφέραμε είναι φανερό ότι σε 15-20 χρονια (και ίσως νωρίτερα) οι νέες τεχνολογίες θα καταβαραθρώσουν τις τιμές του πετρελαίου (αλλά ίσως όχι του φυσικού αερίου). Θα πρέπει λοιπόν τάχιστα – αμέσως αφου ολοκληρωθεί η επεξεργασία των δεδομένων των ερευνών – να δοθούν άδειες για την εξόρυξη πετρελαίου. Το πετρέλαιο δεν χρειάζεται αγωγούς και υποδομές, αμέσως μετά την εξόρυξη, φορτώνεται σε δεξαμενόπλοια και πωλείται, όπως είχε χαρακτηριστικά αναφέρει πριν λίγους μήνες ο κ.Σόλων Κασίνης. Πρέπει λοιπόν αυτός ο πλούτος να εξορυχθεί χωρίς καθυστέρηση.
Η ελληνική κυβέρνηση λοιπόν θα πρέπει χωρίς καθυστέρηση να συμβάλλει στην πραγματοποίηση αυτής της μεγάλης «μοιρασιάς» με τρόπο που να εξασφαλίζει τα ελληνικά συμφέροντα – στο μέτρο βέβαια του δυνατού εφόσον η Ελλάδα ως χώρα βρίσκεται πλέον σε καθεστώς περιορισμένης κυριαρχίας. Αλλά πότε στην σύγχρονη ιστορία της η Ελλάδα ήταν πλήρως ανεξάρτητη και κυρίαρχη; Το γραφείο του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (που επέβλεπε την πληρωμή των χρεών του 19ου αιώνα) ήταν ανοιχτό στην Αθήνα μέχρι το 1977!! Πάντοτε η ενδεδειγμένη πολιτική για τη χώρα ήταν αυτή των ελιγμών μεταξύ των αντικρουομένων συμφερόντων των μεγάλων.
Τώρα περισσότερο από κάθε άλλη χρονική στιγμή επιβάλλεται – φυσικά με τον απαιτούμενο σχεδιασμό και την διπλωματική προεργασία η ανακήρυξη της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης: Το γεωστρατηγικό περιβάλλον φαίνεται να γίνεται ευνοϊκότερο παρά ποτέ, το νομικό υπόβαθρο είναι ισχυρότατο και η θέση της Τουρκίας μάλλον προς εξασθένηση βαίνει. Η κυβέρνηση Σαμαρά βρίσκεται ήδη σε πολύ σωστό δρόμο, έχοντας θέσει το ζήτημα της ΑΟΖ στη σωστη του βάση, δηλαδή την ευρωπαϊκή – κάτι που άλλωστε αποτελούσε και την αρχική υπόδειξη του καθηγητή Θόδωρου Καρυώτη, αποδεκτού πλέον από όλους ως «πατέρα της ΑΟΖ». Αλλά πρέπει να προχωρήσει με προσεκτικά αλλά και γρήγορα βήματα.
Νίκος Σταματάκης, Ph.D
Νέα Υόρκη