Ραφαήλ Καλυβιώτης
Πραγματικά αδυνατώ να καταλάβω τον Χάμπερμας. Ναι υπήρξε ένας εξαιρετικός ιστορικός-φιλόσοφος (και είναι ακόμα) σε κάποια σημεία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι από την μία επέκρινε τον γερμανικό εθνικισμό, ενώ από την άλλη πρότεινε αντ’ αυτού έναν συνταγματικό πατριωτισμό ο οποίος να διατηρεί ένα consensus μεταπολεμικό. Με λίγα λόγια από αριστερός μετατοπίζεται σε Αντεναουερικός.
Η μετατόπισή του από την αριστερά και την σφοδρή του κριτική στην οικονομία της αγοράς τον βρίσκει όπως όλη την αριστερά εκείνης της εποχής εκτός παιχνιδιού. Όταν δε τα πρώτα φιλελεύθερα μέτρα της Θάτσερ αποφέρουν καρπούς, ξάφνου αρκετοί διανοητές και μεταξύ αυτών και ο Χάμπερμας καθίστανται μετριοπαθώς φιλελεύθεροι δημιουργώντας τον κλοιό των ”σοσιαλφιλελευθέρων”, έννοια αντιφατική εν τη γενέσει της και υποκριτική. Η καθοδήγηση του ατόμου δεν συνάδει με την ελευθερία και οι επιμέρους συλλογικότητες καταπιέζουν την ελευθερία του ατόμου.
Η Μάργκαρετ Θάτσερ αντιθέτως έσπασε το μεταπολεμικό consensus με ρεαλιστικές προτάσεις που συνέδεσαν την ελευθερία του ατόμου με την πρόοδο και την καινοτομία, εφήρμοσε Ιδέες δηλαδή με πρακτικό αντίκρυσμα. Δεν παρέμεινε στο ”αντί” που ήταν πραγματικά το μόνο νόημα της περίφημης γενιάς που συμμετείχε πρακτικά και ιδεολογικά στην ”κίνηση του Μάη του ’68”. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια που δημιούργησε είχαν χώρο και για κάποιους από τους επαγγελματίες επαναστάτες του Μάη, αλλά ο σκληρός κανόνας της προσφοράς και της ζήτησης δεν τους κράτησε για πολύ στην επικαιρότητα. Φυσικά ο Χάμπερμας δεν συνέδεσε το όνομά του με το ’68 (ο νεαρός Γιούνγκερ θα μπορούσε) αλλά δεν συνεισέφερε και τίποτα με την στήριξή του στην σοσιαλδημοκρατία.
Η μόνη συνεισφορά αυτής της έννοιας, του σοσιαλφιλελευθερισμού δηλαδή, είναι ο κοινωνικός ”εκσυγχρονισμός”, η κατάληψη δηλαδή αλά Γκράμσι όλων των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους (σχολεία, πανεπιστήμια κλπ) για την επικράτηση του σοσιαλισμού. Με πρόφαση δηλαδή τον φιλελευθερισμό που έχει επικρατήσει τον οικειοποιούμαστε (πάντα όμως το κράτος έχει τον πρώτο λόγο) για να ανέβουμε στην εξουσία (Μακιαβέλλι που υποτίθεται ότι τον απεχθάνεται η αριστερά) ενώ ταυτόχρονα προετοιμάζουμε ιδεολογικά την κοινωνία να μετατραπεί σταδιακά σε σοσιαλιστική.
Η αντίφαση όμως ήταν αφόρητη και ο Σρέντερ που υπεστηρίχθη από τον Χάμπερμας μάλλον δεξιό θύμιζε παρά αριστερό αφού για οικονομικούς και διεθνολογικούς λόγους αντετάχθη στην Αμερική. Έπραξε δηλαδή ο Σρέντερ όπως ακριβώς θα έπραττε ένα ορθολογικό έθνος-κράτος για να αυξήσει την Ισχύ του, έννοια εντελώς ξένη και μισητή στις παραδοχές της αριστεράς. Και τώρα έρχεται ο Χάμπερμας να αντιταχθεί στην Μέρκελ και τον εθνικισμό της Γερμανίας. Δεν καταλαβαίνει δυστυχώς ο Χάμπερμας ότι καιρό τώρα, αυτός και η αριστερά (π.χ. βλέπε Ούλριχ Μπεκ και την έννοια της ”κοινωνικής εξατομίκευσης”) ακολουθούν και δεν έχουν κάτι ουσιαστικό να προτείνουν στο πώς πρέπει να οργανωθεί η κοινωνία χωρίς αυταρχισμό. Το προοδευτικό δεν είναι προοδευτικό μόνο στο όνομα. Η Θάτσερ τον κατατρόπωσε.
12 comments
Για τις πολιτικές ιδεολογίες μπορείτε να διαβάσετε το ομώνυμο βιβλίο του Andrew Heywood. Κριτική του υπάρχει εδώ:
http://argonautis.eu/politikes_ideologies.htm
Είναι αλήθεια ότι το βιβλίο του Heywood είναι
εξαιρετικό
κ.Καλυβιώτη αυτός ο «σοσιαλφιλελευθερισμός» αλλά και τα «φιλελεύθερα μέτρα της Θάτσερ», δείχνει ότι είστε φαν του νεοφιλελευθερισμού. Νομίζω ότι συγκρίνεται ανόμοια πράματα, μιας και η Θάτσερ ήταν πολιτικός και ο Χάμπερμας είναι φιλόσοφος. Η Θάτσερ μετάτρεψε μία παγκόσμια βιομηχανική υπερδύναμη, σε μία χώρα χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Και όπως γνωρίζεται μία χώρα που δεν παράγει έχει οικονομικά προβλήματα. Σήμερα το ΗΒ έχει τεράστια προβλήματα.
Μιλήσατε στο ότι « αυτός και η αριστερά (π.χ. βλέπε Ούλριχ Μπεκ και την έννοια της ”κοινωνικής εξατομίκευσης”) ακολουθούν και δεν έχουν κάτι ουσιαστικό να προτείνουν στο πώς πρέπει να οργανωθεί η κοινωνία χωρίς αυταρχισμό».
Δηλαδή σας αρέσει αυτό που γίνεται σήμερα; Ένα αυταρχικό κοινοβουλευτικό πολιτειακό σύστημα που ψηφίζει αντισυνταγματικούς νόμους; Ένα πολιτικό σύστημα το οποίο είναι εναντίον του λαού; Δηλαδή οι φιλελεύθεροι που ανέδειξαν το κοινωνικό συμβόλαιο, γκρεμίζεται στο όνομα των εξωτερικών επιρροών;
Ο Χάμπερμπας όπως και η αριστερά σήμερα,είναι αυτή που προσπαθεί να καλύψει την σοσιαλδημοκρατία, η οποία παρεδόθει στον νεοφιλελευθερισμό. Από τη δεκαετία του 1970, οι σοσιαλδημοκράτες παλεύουν με τη μειωμένη ικανότητα του κράτους να προστατέψει την οικονομία και την κοινωνική πρόνοια από την παγκοσμιοποίηση. Οι δεσμοί τους με παραδοσιακά τμήματα του εκλογικού σώματος μειώνεται. Υπό την επιρροή των πολιτικών του «Τρίτου Δρόμου», πολλά κόμματα φλέρταραν με τον νεοφιλελευθερισμό και εγκατέλειψαν τις κεϋνσιανές πολιτικές. Φυσικά, αυτό δημιούργησε ένα κενό που τα ριζοσπαστικά αριστερά κόμματα είναι πρόθυμα να καλύψουν. Πολλά υιοθετούν πρώην σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές (ενώ ακόμα προσβλέπουν στη μεταμόρφωση του συστήματος), και δρουν ως «η συνείδηση της αριστεράς», και απευθύνονται σε ψηφοφόρους που πιστεύουν ότι οι σοσιαλδημοκράτες τους εγκατέλειψαν.
Ο κόσμος αλλάζει ραγδαία και σωστά νοηματοδοτημένη η πολιτική σήμερα ελάχιστα διαφέρει από τις παρωχημένες διαφορές του μοντερνισμού. Βράζουν στο ίδιο καζάνι του μοντερνισμού ενώ το αίτημα των ανθρώπων σε όλα τα μήκη και πλάτη είναι μια μη υλιστική νοηματοδότηση της πολιτικής σύμφωνα με την κατά περίπτωση ανθρωπολογική ετερότητα κάθε κοινωνίας. Για αυτούς η ελευθερία είναι ατομική, σχετίζεται με τις ανάγκες και οριοθετείται από δικαιώματα ενταγμένη σε λογικές συμβολαίου. Κανείς θα πρέπει να κατανοήσει ότι όλα τα ιδεολογικά ρεύματα του μοντερνισμού –και οι αποχρώσεις τους ή καλύτερα ο ακταρμάς κριτικών ορφανών των δύο ιδεολογιών του Ψυχρού Πολέμου που σήμερα συμπίπτουν– είναι μορφικά πανομοιότυπα τα δε περιεχόμενά τους αποκλίνουν για κρατικιστικούς λόγους και στα μείζονα ζητήματα είναι απολύτως συγκλίνοντες. Όλοι σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, αντιφατικά και αντιθετικά έχουν ως υποκείμενο το υλιστικά νοούμενο άτομο και τους υλιστικά συγκροτημένα νομικά και οικονομικά συστήματα. Διοικητικοί μηχανισμοί που άλλοτε ονομάζονται κράτη, άλλοτε υπερεθνικοί οργανισμοί και άλλοτε διάφορα άλλα ονόματα. Όπως και να το κάνουμε όλα τα ιδεολογικά ρεύματα διαφέρουν από την ελληνικό παράδειγμα της πολιτικής συγκρότησης και την αντίληψη περί κοινωνίας, κοινότητας, έθνους. Αντίληψη που δεν μπορεί παρά να αποτελέσει μελλοντικά τον άξονα κάθε περιεκτικής πολιτικής συγκρότησης πολύ δε περισσότερο κάθε ανθρωποκεντρικής συγκρότησης. Μέγα βέβαια το ζήτημα της παρακμής των μοντερνιστικών προτύπων. Το αφήνουμε για μια άλλη περίπτωση.
Διόρθωση. Εκ παραδρομής αναρτήθηκε το μήνυμα πριν ολοκληρωθεί. Οι πρώτες γραμμές είναι ως εξής:
“Ο κόσμος αλλάζει ραγδαία και η ολοένα και περισσότερο κλασικά νοηματοδοτημένη πολιτική διαφέρει πολύ από τον παρωχημένο μοντερνισμό και τις παρωχημένες διαφορές μεταξύ των διαφόρων ρευμάτων (του μοντερνισμού). Τα διάφορα ρεύματα του μοντερνισμού βράζουν στο ίδιο παλιό υλιστικό καζάνι ενώ …”
Στην χώρα μας ο νεοφιλελευθερισμός βρήκε πρόσφορο έδαφος λόγω της
α) επίθεσης της πολυπολιτισμικότητας και του μεταμοντερνισμού στην εθνική ταυτότητα και συνείδηση του λαού, με αποτέλεσμα την μείωση της αντίστασης του,
β) θεσμοποίησης της «φαυλοκρατίας»(επικράτηση ανήθικων και διεφθαρμένων ανθρώπων ή και τρόπων, κυρίως στην άσκηση πολιτικής, διοίκησης ή διακυβέρνησης) η οποία αντικατέστησε την «Δικαιοσύνη»( τήρηση των αρχών του δικαίου από τα μέλη μιας κοινωνίας, που εκφράζεται με την ίση και ορθή εφαρμογή των γραπτών νόμων και με το σεβασμό των άγραφων νόμων) σε όλες τις κοινωνικές βαθμίδες και
γ)κομματικής ολιγαρχίας, όπου τα κόμματα προστατεύουν το κομματικό κράτος τους, εισβάρος του συνταγματικά θεσμοποιημένου κοινωνικο-δίκαιου.
Ο σύγχρονος φιλελευθερισμός και η σοσιαλδημοκρατία υποχώρησαν εξαιτίας της όλο και περισσότερο αποδυναμωμένης βιωσιμότητας των εθνικών οικονομικών στρατηγικών, όπως της Κεϋνσιανής διαχείρισης της ζήτησης. Επίσης το κακό κομμάτι της παγκοσμιοποίησης(το αλαζονικό, το άπληστο) πορεύεται χέρι με χέρι με το νεοφιλελευθερισμό, από τη στιγμή που ενισχύει την αγορά εις βάρος του κράτους την ατομικότητα εις βάρος της κοινωνίας, αλλά και αποδυναμώνει την παράδοση και την εθνική ταυτότητα.
Όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε, ότι η εχθρική ιδεολογία είναι η νεοφιλελεύθερη, η οποία αγκαλιάζει πολιτικούς και ιδεολογίες και οπαδούς από την Συντηρητική Νέα Δεξιά έως την Αριστερά και τον Ατομικιστικό Αναρχισμό, έχει δε σαν αρωγούς τον εθνομηδενισμό, μεταμοντερνισμό, πολυπολιτισμό, φαυλοκρατία και κομματοκρατία, τόσο πιο γρήγορα θα ξαναποκτήσουμε όραμα για το αύριο.
Από το άρθρο μου ”Ο ελληνικός τρόπος Αντίστασης” φαίνεται ξεκάθαρα ποια θεωρώ ότι πρέπει να συνεχίσει να είναι η ελληνική ιδιαιτερότητα :
Κατά αυτόν τον τρόπο, η ιστορία του Ατόμου προοδευτικά βρίσκει την πιο εκλεπτυσμένη αποτύπωσή της στην αρχαιότητα και δη στην απολογία Σωκράτους. Αντιλαμβάνεται ο Σωκράτης ότι ναι μεν στην Αθηναϊκή Δημοκρατία υπάρχει περιθώριο αναπτύξεως της ατομικότητος, αλλά όχι τόση ώστε να εκδηλώνει κανείς κριτική στα θεμέλιά της, να αποφασίζει ο ίδιος για το ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά που δεν επιθυμεί το Άτομο να του επιβάλει η Πολιτεία. Παραταύτα, καίτοι καταδικάζεται, αναγνωρίζει στον Κρίτωνα ότι στο έσχατο σημείο που συγκρούεται η Ατομική αξία και η Συλλογικότητα δεν είναι δυνατόν να υπάρξει δίλημμα. Δίχως την Κοινότητα το Άτομο αδυνατεί να είναι Άτομο. Είναι το πραγματικό νόημα της Σωκρατικής ρήσεως “μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερόν ἐστιν πατρὶς καὶ σεμνότερον καὶ ἁγιώτερον”. Κατά την σύγκρουση Ατόμου – Κοινότητος το σύνολο έχει προτεραιότητα έναντι του μέρους, αλλά με μία μεγάλη Σωκρατική καινοτομία: το Άτομο ενσυνείδητα να επιλέγει την Κοινότητα και όχι η Κοινότητα να προαποφασίζει την επιλογή του Ατόμου. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που η Ελληνορθόδοξη παράδοση κατέληξε να είναι Προσωποκεντρική και όχι Ατομοκεντρική όπως στην Δύση. Ενώ η Δύση απευθύνεται αποκλειστικά στο Άτομο, στην δική μας πνευματική παράδοση το “εγώ” είναι μεν ισχυρό, αλλά εν τέλει λογοδοτεί στην Κοινότητα. (Η Οικογένεια ως θεσμός είναι μία εγγενής και σταθερή απόδειξη για τη διαφορά μας με την Δύση). Αλλά και από την Ανατολή, όπου ο αφέντης είναι πατριαρχικός και αυταρχικός και το Άτομο πλήρως υποτάσσεται στο σύνολο, έχει προφανείς διαφορές ο Ελληνορθόδοξος τρόπος ζωής. Ο Ελληνικός τρόπος σκέψης από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα βαπτίστηκε μέσα στους αγώνες. Και όσο πιο έντονα αφήνεις ελεύθερο το εγώ, τόσο μεγαλύτερη και η θυσία όταν το εγκαταλείπεις προς χάριν του συνόλου. Έτσι η πνευματική κληρονομιά διεισδύει και στην σύγχρονη Ελληνική ιστορία, αφού υπάρχει διαφορά στην αντίληψη του να παραδίδεις την Κύπρο με το να μάχεσαι για αυτήν, υπάρχει διαφορά να αντιλαμβάνεσαι τον Ελληνικό λαό ως ένα σύνολο που χρειάζεται καθοδήγηση με το να τον θεωρείς ανατολική επαρχία τριτοκοσμικού τύπου, υπάρχει διαφορά να χαρίζεις το όνομα Μακεδονία ως δήθεν ορθολογική επιλογή με το να αντιστέκεσαι στα προσωρινά καπρίτσια των ισχυρών…υπάρχει διαφορά να δέχεσαι την υποτέλεια στο ΔΝΤ ως αναγκαία επιλογή με το να θυσιάζεις το κομματικό σου μέλλον.
Περισσότερα: http://www.antibaro.gr/article/3635, Ἀντίβαρο
Ο Χάμπερμας είναι ξεκάθαρα ένας άνθρωπος που οι ιδέες του πήγαν να εφαρμοσθούν και εν μέρει συνέχειά του ήταν ο Άντονυ Γκίντενς οπότε έχει άμεση σχέση με την Θάτσερ.
Η Θάτσερ πίστευε κατά αρχήν στο Έθνος και ήταν Συντηρητική, απόδειξη περί αυτού φυσικά είναι και τα Φόκλαντς αλλά και η πίστη της σε ένα μικρό κράτος συντονιστή και ελεγκτή. Οι νεοφιλελεύθεροι φυσικά δεν πιστεύουν καθόλου στο κράτος. Η Θάτσερ εγκαινίασε τον Εθνικιστικό Φιλελευθερισμό και όντως έκανε λάθος με τις Βιομηχανίες. Όμως αυτοί που μπορούν να παράξουν καινοτομία έχουν την δυνατότητα να στήσουν και βιομηχανία.
Είναι διάχυτη η σύγχυση ότι Έθνος και Φιλελευθερισμός δεν συνάδουν. Είναι παρωχημένη όμως σαν αντίληψη και είναι λάθος γνωσιολογικά, αφού όπως μπορείται να δείτε και από πάνω εκφράζεται πρώτη φορά από τον Σωκράτη.
‘“Ο κόσμος αλλάζει ραγδαία και η ολοένα και περισσότερο κλασικά νοηματοδοτημένη πολιτική διαφέρει πολύ από τον παρωχημένο μοντερνισμό και τις παρωχημένες διαφορές μεταξύ των διαφόρων ρευμάτων (του μοντερνισμού). Τα διάφορα ρεύματα του μοντερνισμού βράζουν στο ίδιο παλιό υλιστικό καζάνι ενώ …”
Συμφωνώ με την εκτίμηση και ανάλυση του πολύ Καθηγητή Ήφαιστου, απλά φοβάμαι ότι αυτό μπορεί να καταλήξει στην αποθέωση της ‘μετα – Ιδεολογίας’ η οποία έχει Εγγελιανά στοιχεία που μπορούν να καταλήξουν στην μία και μόνη αλήθεια. Γιατί τότε να μην ξεπροβάλλουν και άλλοι τεχνοκράτες, όχι εκ του συστήματος αλλά της νέας γενιάς μέσα από τις ανάγκες της;
Αρχικά, αν ηττήθηκε κάποιος τελευταία στην Ευρώπη είναι ο εθνικοσυντηρητισμός της δεξιάς και η εθνικοσοσιαλδημοκρατία (στην κοινή βάση του τραπεζικού νεοφιλελευθερισμού αγγλοσαξονικού τύπου) όπου άσκησαν κυβερνητική εξουσία. Από την σκοπιά της Γερμανίας ειδικά ηττήθηκε ο αγγλοσαξονικός τραπεζικός νεοφιλελευθερισμός αναδεικνύοντας την νέα ισορροπία της στην μέση οδό της Κοινωνικής Οικονομίας της Αγοράς (ή ότι τουλάχιστον απέμεινε από αυτή).
Είναι φυσική η αντίδραση των (Ελλήνων) εθνικοσυντηρητικών να καταφεύγουν εκμεταλλευόμενη την κρίση στους νεκρούς του μακρινού πλέον παρελθόντος για να ερμηνεύσουν την νεκρανάσταση της ισχύος τους, όσο και να επιδιώκουν τον ενισχυμένο ρόλο του εθνικού κράτους με παράλληλη δραστηριοποίηση των εθνικών δυνάμεων.
Προφανώς όμως σε αυτό το σημείο δεν γίνεται κατανοητό το Ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα, το οποίο δεν επιστρέφει στο παρελθόν κατά τους ευσεβείς πόθους των Ελλήνων εθνικοσυντηρητικών με βάση το πρότυπο της λανθασμένης ερμηνείας του “οικονομικού και πολιτικού εθνικισμού” της σιδηράς κ. Μέρκελ (ούτε επίκειται διάλυση του Ευρώ), αλλά μεταβαίνει σταδιακά στον φεντεραλισμό των εθνικών ανταγωνισμών (competitive federalism έναντι consensus federalism), με ισχυρό περιορισμό της εθνικής κυριαρχίας. Αυτή η μετάβαση αντικατοπτρίζει την νεοσυντηρητική μετάβαση του γερμανικού φεντεραλιστικού μοντέλου.
Η πιθανή εξέλιξη είναι λοιπόν ήττα των εθνικών δυνάμεων με νικήτριες τις ευρωπαϊκές νεοσυντηρητικές-σοσιαλνεοφιλελεύθερες δυνάμεις και αντίποδα τις αριστερές. Ο κ. Χάμπερμας τοποθετείται έγκαιρα σε αυτό το πλέον πιθανό σενάριο, με την για τα δεδομένα της εποχής γνωστή επανατοποθέτηση στον χώρο της ευρωπαϊκής (πια) αριστεράς.
Το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα είναι το επόμενο πεδίο μάχης.
Η παράθεση αυτή περί της τελολογικής κατεύθυνσης αλά Ντε Λορ της Ευρώπης σε Ευρωκράτος είναι γνωστό ότι βρίσκεται στην ατζέντα των Ευρωλιγούριδων και φυσικά εξυπηρετεί την ‘ελεύθερη’ διακίνηση μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ. Η Θάτσερ είχε προβλέψει την κατάντια προς το Ευρωκράτος και την ανελευθερία. Το ζήτημα κύριε σοσιαλιστά είναι εάν αυτό επίκειται να συμβεί να μην σηκώσουμε τα χέρια ψηλά. Εάν ήταν έτσι η Θάτσερ παραλαμβάνοντας μία οικονομία στο χείλος του γκρεμού μετά τον χειμώνα της δυσαρέσκειας θα έπρεπε να παραιτηθεί επί τόπου. Επειδή δε επαραδόθη και επειδή έδωσε πειστικές απαντήσεις κατήργησε εν τη γενέσει και τον Μάη του 68 αλλά και τις μπαρούφες του σοσιαλφιλελευθερισμού. Η Θάτσερ όμως δεν είχε ως ιδεολογική προκείμενη την κατάργηση οιοασδήποτε μορφής κράτους και της αχαλίνωτης πλευράς της Γουώλ Στρητ. Ούτε φυσικά συνεργάστηκε η ίδια ιδεολογικά με την σοσιαλδημοκρατία μέσω της πολυπολιτισμικότητας να καταργηθούν τα έθνη όπως έγινε φερ ειπείν μεταξύ Μπλαιρ και Γκίντενς.
Η λύση δεν είναι λιγότερος Θατσερισμός, αλλά σωστή εφαρμογή των αρχών του.
Ο Χάμπερμας ξεκινά πάντα από το ιστορικής διάστασης πρόβλημα που διαπίστωσε στο μεγάλο του έργο, το αδημοσίευτο στα Ελληνικά (Η θεωρια του επικοιωνιακού πράττειν): την “αποικιοποίηση του βιόκοσμου από το σύστημα (δηλαδή χρήμα + εξουσία)” μέσα στα πλαίσια του κεφαλαιοκρατικού τροπου παραγωγής.
Η εκ νέου χειραφέτηση που σταθερά προτείνει (σε αντίθεση με την αριστερά του κρατισμού, η οποία είναι μέρος του προβλήματος), είναι η αναζωογόνηση της κοινωνίας των πολιτών. Ως καλή πολιτική θεωρεί πάντα αυτή που δρά για καταλύτης σε μια τέτοια διαδικασία.
Στην εποχή μας (την εποχή της “Ευρώπης σε κρίση”), στρέφεται στην πολιτική διαμάχη: “Να αποφασίσουν επιτέλους τα κόμματα να εξοικειώσουν τους οπαδούς τους με ένα έργο που οι πολιτικές ελίτ το παραμελούν και το «αφήνουν για αύριο» εδώ και περισσότερο από μισό αιώνα. Οι πολιτικοί δεν πρέπει να φοβούνται τη διαμάχη. Θα πρέπει να σηκώσουν τα μανίκια τους και να θέσουν στην ημερήσια διάταξη, ο καθένας μπροστά στην εθνική κοινή γνώμη της χώρας του, τις εναλλακτικές λύσεις που υπάρχουν σήμερα στην Ευρώπη…”
Δεν βλέπει λύση που “μπορεί να επιτευχθεί με τεχνοκρατικά μέσα”, αλλά μόνον πολιτική: Το “πέρασμα από το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα σε μια πολιτική ένωση”. Αυτό όμως είναι κατά τη γνώμη του ανέφικτο ως έργο κάποιων ελίτ. Προυποθέτει ενεργή κινητοποίηση των πολιτών.
Χάμπερμας: Η σημερινή Ευρώπη μεταξύ παράλυσης και σύγχυσης – συνέντευξη στον Nicolas Weill εφημερίδα © Le Monde, 7.11. 2014
http://aftercrisisblog.blogspot.gr/2014/11/blog-post_9.html