Από συνέντευξη του Θεόδωρου Ι. Ζιάκα τις 8/3/2009 στη Λάρισα
* Στα δυο άκρα του σύγχρονου μηδενισμού, έχετε τοποθετήσει στο ένα την απληστία και τον άκρατο καταναλωτισμό και στο άλλο την πλήρη εγκατάλειψη, την παραίτηση…
– Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα ιστορικό ζευγάρι. Από τη μια μεριά είναι ο κυρίαρχος (o manager, τα golden boys) και από την άλλη ο καταναλωτής, ο πολίτης, ο αποχαυνωμένος πολίτης για την ακρίβεια. Αυτό το ζευγάρι, που διαδέχθηκε το ζευγάρι βιομήχανος – προλετάριος, για πρώτη φορά βιώνει μια τρομακτική κρίση, ως συνέπεια της ανάπτυξης, του καταναλωτισμού και της φοβερής κερδοσκοπίας.
Ο σύγχρονος μηδενισμός είναι στην πραγματικότητα το φαινόμενο (όπως το εισπράττουμε στον τομέα της ψυχικής υγείας, των οικονομικών συμπτωμάτων, της πολιτικής αποσύνθεσης κλπ) της χρεοκοπίας αυτού του ζεύγους, του διπόλου κυρίαρχος – καταναλωτής.
* Ο φόβος και η ανασφάλεια, που επικρατούν σήμερα, λειτουργούν και ευεργετικά. Είναι λοιπόν μια νέα ευκαιρία για όλους μας;
– Ασφαλώς και είναι. Κάθε κατάρρευση που αφορά στον κυρίαρχο ανθρωπολογικό τύπο, όσο οδυνηρές και εάν είναι οι επιπτώσεις της στον κοινωνικό, πολιτιστικό, οικονομικό τομέα, είναι και μια ευκαιρία για πέρασμα σε μια άλλη κατάσταση. Έχουμε πολλές ενδείξεις ότι ο σύγχρονος νεωτερικός πολιτισμός, που ξεκίνησε το 18ο αιώνα και σήμερα είναι παγκόσμιος, έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές του και οδηγείται προς το τέλος. Στη διάρκεια της διαδικασίας ολοκλήρωσής του μέσα από το σοκ, την απελπισία, το φόβο, εγκυμονείται μια μεταφυσική επανάσταση, μια αλλαγή στις ψυχές των ανθρώπων. Έχουμε πολλές ενδείξεις ότι συμβαίνει αυτό. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα υποφέρουμε πάρα πολύ κατά τη μετάβαση.
* Και θα προκύψει μια νέα εποχή;
– Το σύστημα θα πρέπει να καταρρεύσει για να αναπροσαρμοστεί ο άνθρωπος, η κοινωνία. Η κατάσταση στο σημείο μηδέν είναι και πέρασμα, σε μια μετανεωτερική κατεύθυνση. Είναι η μεγάλη πρόκληση για το δυτικό πολιτισμό.
* Είστε αισιόδοξος για αυτό που θα προκύψει ή το αντίθετο;
– Συναισθηματικά αναζητώ τη θετική πλευρά των πραγμάτων. Αλλά διανοητικά είμαι πάρα πολύ απαισιόδοξος. Γιατί αν βάλουμε τα πράγματα κάτω και δούμε τον ιστορικό χρόνο, που μοιάζει με μια καμπύλη, με ένα οριζόντιο S, και έχει ανωφερή και κατωφερή πλευρά, όλα δείχνουν ότι είμαστε στην κατωφέρεια. Απ΄ αυτή την άποψη η διανοητική προσέγγιση προκαλεί απαισιοδοξία. Τα πράγματα χειροτερεύουν. Πρέπει να δραστηριοποιηθούμε. Να δούμε τι γίνεται και να βρούμε τη διέξοδο.
Βεβαίως από τη στιγμή που αυτή η κατάσταση με κινητοποιεί, υπάρχει και η αισιόδοξη προσέγγιση. Από τη στιγμή που δεν παραιτούμαι, δεν απελπίζομαι και κινητοποιούμαι, μπορώ και να ελπίζω.
* Ευθύνες για το σημείο που φθάσαμε δεν έχει και η διανόηση, οι πνευματικοί άνθρωποι;
– Υπάρχει η θεσμική σκέψη, που προέρχεται από ανθρώπους που πληρώνονται για να σκέφτονται και υπάρχει η αιρετική – περιθωριακή σκέψη, η εξωθεσμική σκέψη. Στους ήρεμους καιρούς, όπου οι καμπύλες είναι ανωφερικές, η εξωθεσμική σκέψη φυτοζωεί. Όμως στην κατωφέρεια και ειδικά σε περιόδους κρίσης, όπου οι κυρίαρχες δυνάμεις και η κοινωνία χάνουν την εμπιστοσύνη τους στη θεσμική σκέψη, αρχίζουν να ψάχνουν τριγύρω μήπως οι «παλαβοί» έχουν καμιά γόνιμη ιδέα.
Από την άλλη μεριά, δεν είναι όλη η διανόηση ένα πράγμα. Υπάρχουν διαφορετικές σκέψεις και σχολές. Καλοί υπάρχουν παντού. Βεβαίως η ρηχότητα πλεονάζει εξαιτίας της κατάστασης που επικρατεί στα Πανεπιστήμια, στα ΜΜΕ, όπου κυριαρχεί η διαπλοκή, τα ευρωπαϊκά κονδύλια, η αναξιοκρατία κ.λπ.
*Οι τεχνοκράτες, οι «σοφοί της αγοράς» παρέδωσαν εξαιτίας της κρίσης τα ηνία στους πολιτικούς, μήπως προκύψει από κει κάποια λύση. Μάταια όμως, απ΄ ό,τι φαίνεται.
– Το πρόβλημα αν το δούμε ιστορικά, παίρνει παράξενη μορφή. Οι πολιτικοί αποσύρθηκαν από το προσκήνιο επειδή θεωρήθηκαν αποτυχημένοι και αναξιόπιστοι. Ανέλαβαν οι επιχειρηματίες και οι τεχνοκράτες για να πάνε τα πράγματα μπροστά. Ήρθαν, λοιπόν, αυτοί «οι σοφοί» να λύσουν το πρόβλημα. Ωστόσο το νεωτερικό Άτομο βιώνει την κρίση του τέλους του. Και αυτή η κρίση αγγίζει και αυτούς. Μέσα στα πολλά χρήματα και στις απολαύσεις, δοκιμάζεται η ηθική αντοχή τους. Η ανύπαρκτη ηθική αντοχή οδηγεί στην κατάρρευση του υποκειμένου. Γι’ αυτό βλέπει κανείς ότι διάφοροι εξαπατούσαν και κατέκλεβαν τους μετόχους, παρουσιάζοντας πλασματική εικόνα. Δημιουργώντας τις «φούσκες».
Η αδυναμία των πολιτικών έγκειται στη μη ύπαρξη οραματικής διεξόδου. Η τέχνη του εφικτού και οι ανάλογες πολιτικές, προϋποθέτουν συγκεκριμένες αναλύσεις σε συγκεκριμένο χρόνο. Για να είναι όμως σωστή η ανάλυση προϋποθέτει θεωρία και επιστημονική προσέγγιση. Η πολιτική επιστήμη βρίσκεται σε μεγαλύτερη κρίση απ΄ ότι η πολιτική πράξη. Δεν έχουν προτάσεις, επειδή η θεσμική σκέψη, η θεσμική πολιτική επιστήμη, δεν αμφισβητεί τις επιστημολογικές της προϋποθέσεις. Δεν μπορεί να αμφισβητήσει το πρόταγμα του συγκεκριμένου πολιτισμού. Είναι ταγμένη να υπηρετεί, να είναι το εργαλείο αυτό του πολιτισμού.
Επειδή όμως η κρίση είναι σήμερα πολύ βαθιά, είναι ριζική, μπορούμε πλέον να μιλάμε για μεταφυσικές προϋποθέσεις.
* Τι εννοείτε;
– Την ανάγκη μιας μεταφυσικής επανάστασης. Οι ριζικές προϋποθέσεις συγκροτούνται στο θρησκευτικό πεδίο. Εκεί ωριμάζουν οι λύσεις. Πάντοτε έτσι γινόταν. Οι πολιτικοί δεν έχουν σχέση με το θρησκευτικό πεδίο. Το αντιλαμβάνονται σαν φουνταμενταλιστική αναβίωση του παρελθόντος. Έχει αυτή τη διάσταση αλλά η θρησκευτική συνείδηση που παράγεται σήμερα, η λεγόμενη «νέα θρησκευτική συνείδηση», είναι άλλου τύπου. Σχετίζεται με την τεχνολογία, την οικολογία, το νόημα, όπου και ζητούνται προσεγγίσεις που να υπερβαίνουν την ατομοκρατία. Αυτά όμως είναι μεσάνυχτα για τους πολιτικούς. Κοιτάνε τους δείκτες, τις δημοσκοπήσεις και προσπαθούν να βρουν άκρη.
Στο λαό όμως διαμορφώνονται άλλες ψυχικές καταστάσεις. Στερεότυπα και είδωλα καταρρέουν και δημιουργούνται άλλες αναζητήσεις.
* Η Εκκλησία, όμως θα διαδραματίσει ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση;
– Αναφέρεστε προφανώς στην Ιεραρχία, στον κλήρο. Από την Ιεραρχία δεν μπορεί να περιμένει κανείς τίποτα. Είναι διασωληνωμένη με το κράτος, υπόκειται και αυτή στη φαυλοκρατία, που διέπει γενικώς τη θεσμική ζωή της χώρας.
Η Εκκλησία, όμως δεν είναι η Ιεραρχία της. Η Εκκλησία είναι μια μυστηριώδης κατάσταση, που έχει τις ρίζες της στο λαό και δουλεύει υπόγεια. Εκεί είναι τα θεμέλια της ελληνικής, αλλά σε μεγάλο βαθμό και της δυτικής κοινωνίας. Από τη σκοπιά της Κεντρικής Ασίας ή της Κίνας, η Δύση φαίνεται είναι χριστιανικός πολιτισμός. Εμείς ξέρουμε πως ο νεωτερικός πολιτισμός είναι αντιχριστιανικός. Αλλά προϋποθέτει τον χριστιανικό. Τα θεμέλια είναι χριστιανικά. Δηλαδή εάν ο δυτικός, έχει την πολυτέλεια να δηλώνει άθεος, το κάνει επειδή μια θρησκεία του το επέτρεψε. Ο χριστιανισμός δεν έχει εξαντληθεί. Τα θεμέλια του είναι αρραγή, αλλά τα εποικοδομήματα είναι σάπια. Στα αρραγή θεμέλια μπορεί να χτιστεί κάτι νέο. Μόλις ξυπνήσει η ψυχή τού ανθρώπου, θα καταλάβει ποιες είναι οι πραγματικές αξίες και οι οποίες δεν υπόκεινται στη μόδα, στην κατανάλωση, στο τρέχον.
Το επιθυμητό για τη μετανεωτερική εποχή είναι να υπάρξει ένας προσωποκεντρικός πολιτισμός. Στο επίκεντρο να βρίσκεται το πρόσωπο και η κοινότητα και όχι το άτομο. Υπάρχει όμως και το δυσμενές σενάριο που έχει πολλούς συντελεστές υπέρ του. Είναι η εκδοχή της τεχνοφασιστικής εξέλιξης. Ωστόσο και η στροφή στην τεχνοφασιστική βαρβαρότητα απαιτεί ψυχική δύναμη, κάτι που ο σημερινός άνθρωπος δεν διαθέτει. Άρα μπορούμε να ελπίζουμε.
.