Η καθ’ όλα ατυχής έως απαράδεκτη χρήση του όρου «βλαχοδήμαρχος» από τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ σε πρόσφατη ομιλία του προς την Κεντρική Επιτροπή του κόμματος εγείρει θέμα κριτικής επανεξέτασης αναφορικά με τη χρήση μειωτικών εθνωνυμικών λημμάτων του είδους στη νέα ελληνική γλώσσα. Καίτοι καθίσταται αντιληπτό, από τα συμφραζόμενα της ομιλίας του κ. Τσίπρα, ότι η λέξη «βλαχοδήμος» στηλιτεύει δημάρχους με αυταρχική νοοτροπία και παλιές αντιλήψεις, το ζητούμενο εν προκειμένω είναι η επιτακτική ανάγκη να απαλειφθούν ολοσχερώς από το λεξιλόγιο μας μειωτικά και υβριστικά λήμματα του είδους στο όνομα της πολιτικής ορθότητας και του σεβασμού της καταγωγής των πολιτών.
Η χρήση της επίμαχης λέξης όχι μόνο στερείται στοιχειώδους σεβασμού και ευαισθησίας έναντι μιας πληθυσμιακής ομάδας με μακραίωνη ιστορική διαδρομή άρρηκτα συνδεδεμένη με τη Ρωμιοσύνη και τη νεοελληνική εθνογένεση, αλλά προκαλεί βαθύτερους ψυχοκοινωνικούς προβληματισμούς υπαρξιακού χαρακτήρα.
Δεν θα επεκταθώ εν προκειμένω σε όσα αφορούν την τεράστια συμβολή του βλαχόφωνου Ελληνισμού στη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους.
Ωστόσο, οφείλω να επισημάνω ότι διαχρονικά -πολύ πριν την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το οποίο και κληροδότησαν με απαράμιλλη γενναιοδωρία- οι βλαχόφωνοι του Γένους είχαν σημαντική -αν όχι καθοριστική- συμμετοχή στη διαδικασία της συγκρότησης της Ελληνικής Παιδείας. Στον αντίποδα επικρατεί η αντίληψη ότι πρόκειται περί κοινής χρήσεως δόκιμου όρου με την τρέχουσα συμβατική έννοια της λέξεως, δηλαδή χωρίς ρατσιστικά υπονοούμενα.
Το λήμμα «βλαχοδήμαρχος» αναφέρεται στο λεξικό Μπαμπινιώτη ως μειωτικό, τουτέστιν «1. νεόπλουτος και άξεστος χωριάτης … / 2. δήμαρχος με αυταρχική νοοτροπία και παλιές αντιλήψεις» (Βλ. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Β’ Εκδοση — Β’ Ανατύπωση, 2005). Η λέξη «βλαχοδήμαρχος», όπως και άλλα συναφή μειωτικά παράγωγα της λέξης «βλάχος», έχουν εξελιχθεί από μειωτικά και υβριστικά εθνωνυμικά λήμματα σε δόκιμους και συμβατικούς όρους του τύπου «βλαχαδερό», «βλαχιά», «βλαχομπαρόκ» κ.ο.κ.
Η αποτύπωση της γλωσσικής πραγματικότητας σε ένα λεξικό αποτελεί ένα εγγενώς δύσκολο και πολυσχιδές έργο το οποίο άπτεται του γνωστικού αντικειμένου της γλωσσολογίας και του αρμόδιου σχετικού γνωστικού τομέα της Ακαδημίας Αθηνών. Ωστόσο, οι αρμόδιοι επιστήμονες και εκπαιδευτικοί φέρουν ένα σημαντικό μέρος της ευθύνης για τη διασφάλιση της γλωσσικής καλλιέργειας και παιδείας αποτρέποντας τους κινδύνους που εγκυμονούν η κακομεταχείριση και διαστρέβλωση των λέξεων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ακαδημαϊκός κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης, καθηγητής γλωσσολογίας και λεξικογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, είχε θέσει προ ετών το ρητορικό ερώτημα κατά πόσο μια κοινωνία μπορεί να υποταχθεί σε μια νοοτροπία «πολιτικής ορθότητας» την οποία επιβάλουν όσοι διαμαρτύρονται για λέξεις που θεωρούν ως προσβλητικές. Στο άρθρο του που δημοσιεύθηκε στις 16/08/1998 στην εφημερίδα «Το Βήμα» γίνεται η ακόλουθη αναφορά: «Η γλώσσα έχει ήθος, δεν έχει ηθική: υπόκειται σε δεσμεύσεις ποιότητας, ειλικρίνειας και δηλωτικότητας στην επικοινωνία, αλλά δεν υποκύπτει σε κανόνες έξωθεν ή άνωθεν επιβαλλόμενους για το τι πρέπει (για λόγους ηθικής ή πολιτικής ορθότητας) να λέγεται και τι όχι.
Η ίδια η κοινωνία καθορίζει συμβατικά το σύστημα, τους κώδικες, τα επίπεδα, τις προϋποθέσεις και τους λοιπούς παράγοντες της γλωσσικής επικοινωνίας διαμορφώνει τη γλώσσα που την εκφράζει. Κανένα άτομο και καμιά ομάδα δεν μπορεί να επιβάλει τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται στη γλώσσα» (ii).
Ωστόσο, είναι μάλλον οξύμωρο όταν ο σημαίνων λεξικολόγος της νέας ελληνικής γλώσσας επικαλείται ότι η γλώσσα υπόκειται σε «δεσμεύσεις ποιότητας» τη στιγμή που αναπαράγει το λήμμα «βλαχαδερό» στο λεξικό του ή αποδίδει τη σημασία της λέξης «Πόντιος» ως συνώνυμου του ανόητου και του αφελή.
Στο ίδιο μήκος κύματος, διερωτώμεθα πώς η ελεύθερη χρήση μειωτικών και υβριστικών λέξεων μπορεί να εκλαμβάνεται ως ένδειξη «δημοκρατίας, εξελιγμένης κοινωνίας και πολιτισμού»;
Σε αντίθεση με την τοποθέτηση του κ. Μπαμπινιώτη, θεωρούμε ότι η γλώσσα διέπεται από ήθος και ηθική. Οπως πολύ εύστοχα επισημαίνει ο καθηγητής κ. Αντώνης Κωτίδης σε παλαιότερο άρθρο του στην εφημερίδα «Το Βήμα» (iii), «Θα πρότεινα ακόμη να μη θεωρούμε αφελείς τους Αμερικανούς που έχουν απαλείψει λέξεις από το λεξιλόγιό τους και τις έχουν αντικαταστήσει με άλλες στο όνομα της πολιτικής ορθότητας. Ο,τι υπάρχει στο λόγο, αργά ή γρήγορα ριζώνει και στον ψυχολογικό προσανατολισμό, γίνεται μέρος της κοσμοαντίληψής μας».
Με γνώμονα την αρχή ότι «η κοινωνία καθορίζει τους κώδικες της γλωσσικής επικοινωνίας και διαμορφώνει τη γλώσσα που την εκφράζει», εν τέλει, οι μόνοι που μπορούν να συνεισφέρουν καθοριστικά στην απάλειψη των μειωτικών και υβριστικών εθνωνυμικών λέξεων από το λεξιλόγιό μας -για λόγους ηθικής και πολιτικής ορθότητας- είμαστε εμείς, οι ευαισθητοποιημένοι χρήστες της νεοελληνικής γλώσσας (όπου γης).
Ο Δρ. Χρίστος Κατσέτος
είναι ιατρός- καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Drexel, Φιλαδέλφεια, Πενσυλβάνια, ΗΠΑ.
i) Ν.Ι. Μέρτζος «Η ΒΛΑΧΟΦΩΝΗ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ». Εκδόσεις Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, 2011 http://media.ems.gr/ekdoseis/e ktos_seiras/ekd_eksi_mertzos_v lahofoni_romiosini_24.pdf Χ.
. Κατσέτος «Βλάχοι, ραχοκοκαλιά του ελληνικού έθνους», ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ (ημερομηνία δημοσιεύσεως: 11/11/2007, σελ. 17)
http://vlahofonoi.blogspot.com/2011/02/blog-post9319.html
ii)Γ. Μπαμπινιώτης «Απαγορευμένες λέξεις στη σύγχρονη κοινωνία;» ΤΟ ΒΗΜΑ (ημερομηνία δημοσιεύσεως: 16/08/1998)
http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=102148
iii) Α.Κωτίδης «Ρατσισμός και πολιτική ορθότητα — Οι καλοί τρόποι είναι απαραίτητο λιπαντικό στη μηχανή των ανθρώπινων σχέσεων» ΤΟ ΒΗΜΑ (ημερομηνία δημοσιεύσεως: 12/05/2002).
http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=142484
πηγή της αρχικής δημοσιεύσεως: ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ(ΝέαΥόρκης), φύλλο 10 Σεπτεμβρίου 2013