Αντώνης Τρίτσης: Η Ανάκτηση της Ελληνικής Παιδείας (1987)

Η ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Ομιλία – Ανακοίνωση

του ΑΝΤΩΝΗ ΤΡΙΤΣΗ

Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων

Στην Συνάντηση με την Ελληνική Εκπαιδευτική Ηγεσία

Παλαιό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Αθήνα, 8 Ιουλίου 1987

Κυρίες και Κύριοι,

Συνεργάτες της Εκπαιδευτικής Οικογένειας,

Ομιλώ σε χώρο Παιδείας μέσα στην εκπαιδευτική οικογένεια. Θα ασχοληθώ φυσικά με ζητήματα Παιδείας και Εκπαίδευσης. Και θα καταλήξω με την αναφορά στο χρέος μας -των σημερινών Ελλήνων διακόνων της εκπαίδευσης- απέναντι στα ζητήματα αυτά.

Υπάρχει σοβαρό ζήτημα Παιδείας στον σύγχρονο κόσμο. Το αναγνωρίζουν όλες οι χώρες, ακόμα και εκείνες από τις πιό αναπτυγμένες οικονομικά και τεχνικά που στεγάζουν τα μεγαλύτερα και παλαιότερα πανεπιστήμια. Το ζήτημα εμφανίζεται σε όλο και περισσότερο δραματική μορφή με την διαρκή ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης και της τεχνολογίας που φέρνει τον άνθρωπο -τον κοινωνικό άνθρωπο- τραγικά αντιμέτωπο με την φύση, τον κοινωνικό του χώρο, και ακόμα με τον ίδιο τον εαυτό του στην αδυναμία του να κατανοήσει και να ελέγξει τις δυνάμεις που ο ίδιος δημιουργεί.

Σκηνικό αρχαίου ελληνικού δράματος !

Σοβαρό ζήτημα Παιδείας αντιμετωπίζει ο Ελληνισμός και η χώρα μας, η σημερινή Ελλάδα, που δεν περιορίζεται στο πόσο “ανεβαίνουν” ή “κατεβαίνουν οι βάσεις” στις Γενικές Εξετάσεις κάθε χρόνο ή στα εκλογικά ποσοστά των κομματικών παρατάξεων στους χώρους των εκπαιδευτικών, των μαθητευομένων, των γονέων και κηδεμόνων. Το ζήτημα Παιδείας που αντιμετωπίζει ο Ελληνισμός εκδηλώνεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας, πολιτισμικές, εθνικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές αλλά ακόμα και στην απλή καθημερινότητά μας όπως αυτή διαμορφώνεται από την επικοινωνία μας με τον κοινωνικό μας περίγυρο και το γενικότερο περιβάλλον μας, από αυτά που διαβάζουμε ή ακούμε στον τύπο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τις ιδιωτικές συζητήσεις μας ή αλλού – με δύο λόγια, αυτά που βιώνουμε.

Σοβαρό πρόβλημα Παιδείας η Ελλάδα, ο Ελληνισμός !

Ακούγεται ως ιστορική αντινομία.

Από εδώ εκπορεύεται η εισαγωγική αναφορά στο “χρέος μας”

****

Ελλάδα και Παιδεία είναι έννοιες ταυτόσημες – και αυτό ενυπάρχει στην παγκόσμια συνείδηση σε όλες τις εποχές είτε αυτή η συνείδηση ερεθίστηκε από τον Όμηρο και τον Αισχύλο είτε από τον Καζαντζάκη και τον Ελύτη ή τους άλλους δημιουργούς – και δημιουργήματα – της Ελληνικής Παιδείας.

Ξεκινά η ταυτότητα Ελλάδος και Παιδείας με την άλλη αντίληψη και το άλλο όραμα που γεννήθηκε γι α τον άνθρωπο και την σχέση του με το γίγνεσθαι και το σύμπαν σε τούτους τους τόπους χιλιάδες χρόνια πριν, κάτω από τους ίδιους ιερούς βράχους που και τώρα – αυτήν την στιγμή – μας ρίχνουν την επιβλητική και υποβλητική σκιά τους.

Μια νέα αντίληψη για την ανθρώπινη ζωή ατομική και κοινωνική, με πρωτόγνωρο στόχο την συνειδητή επιδίωξη ενός ανωτέρου τύπου ανθρώπου σε μια ανωτέρου τύπου κοινωνία με ατομική και κοινωνική ελευθερία και δημιουργία, σε αρμονία με το περιβάλλον φυσικό και ανθρωπογενές. Είναι αυτή η συνειδητή επιδίωξη του υψηλού ατομικού και κοινωνικού στόχου που οι Έλληνες ονόμασαν Παιδεία – έννοια επίσης ταυτόσημη με τον καθόλου πολιτισμό όπου γνώση και στοχασμός, δεξιότητα και δημιουργία, σωματική και πνευματική καλλιέργεια, εργασία, αναψυχή και ψυχαγωγία, συμβαδίζουν αρμονικά.

Αυτή η Παιδεία των Ελλήνων δημιούργησε τον οικουμενικό πολιτισμό και τον σύγχρονο κόσμο που εξ αυτού είναι Ελληνοκεντρικός στην μεγαλύτερη του έκταση.

Είναι εμφανής η Παιδεία του Ελληνισμού σε ολόκληρο τον κόσμο που εξαπλώθηκε και εξαπλώνεται όχι μόνο ο άμεσος Ελληνικός κόσμος μέχρι και τους ύστερους Αλεξανδρινούς χρόνους, αλλά και ο κόσμος της Ρώμης, του Χριστιανισμού και ακόμα των μεγάλων σύγχρονων θρησκειών του Ισλάμ, του Βουδισμού.

Όπως είναι επίσης εμφανής η Παιδεία του Ελληνισμού σε ολόκληρο τον κόσμο που ζεί τους πολιτικούς θεσμούς της δημοκρατίας και των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων του ανθρώπου που γέννησε η Παιδεία των Ελλήνων.

Αποτελεί μοναδικό ιστορικό φαινόμενο σε παγκόσμια κλίμακα ότι η Παιδεία των Ελλήνων σηματοδότησε, σε όλες τις εποχές, εξελίξεις του οικουμενικού πολιτισμού – πνευματικού και τεχνικού – από την πρώτη εποχή μορφοποίησής της 27 αιώνες πριν μέχρι και την σύγχρονη εποχή. Ας αναλογιστούμε την πολιτισμική αλυσίδα με τους μεγάλους κρίκους που σφυρηλατήθηκαν σε Ελληνικά πνευματικά εργαστήρια από τους χρόνους της Ιωνίας, τους Αλεξανδρινούς χρόνους, τους χρόνους της Ρώμης, του Βυζαντίου, της Αναγέννησης, της Σύγχρονης Εποχής ξεκινώντας από τον 18° αιώνα μέχρι και σήμερα.

Ας αναλογιστούμε ότι σε ολόκληρη την συγκλονιστική αυτή εξέλιξη υπήρξαν οι ζωντανές Ελληνικές εστίες εξαπλωμένες σε ολόκληρη την οικουμένη που λειτούργησαν ως τα μοναδικά αυτά πνευματικά εργαστήρια, από την Αντιόχεια και την Αλεξάνδρεια μέχρι την αναγεννησιακή Ιταλία, την σύγχρονη Δυτική Ευρώπη, τον Καύκασο και τις Νέες Ηπείρους που άνοιξε η εποχή των ανακαλύψεων. Είναι αυτή η μοναδική στον κόσμο της πανάρχαιας Ελληνικής Διασποράς προσφορά που είναι καιρός συστηματικά και συνειδητά να μελετηθεί και να αναγνωριστεί, όχι μόνο από εμάς αλλά από ολόκληρη την οικουμένη.

****

Και ερχόμαστε στο σήμερα. Έρχεται μια νέα Εποχή.

Οι ρυθμοί με τους οποίους μεταβολίζεται είναι τέτοιοι που μας είναι ακόμα άγνωστη η ονομασία της. Πολλοί πιστεύουν ότι θα ονομαστεί “Εποχή της Πληροφορικής”. Έστω !

Οποιαδήποτε όμως και εάν είναι η ονομασία της, είναι ήδη σαφή τα διαμορφωτικά στοιχεία της και τα προβλήματα που η νέα εποχή φέρνει μαζί της.

Και πάλι η ανθρωπότητα – και ο απλός άνθρωπος – ανεξάρτητα από την κοινωνία και το καθεστώς κάτω από το οποίο διαβιεί, αντιμετωπίζει με δέος τα θεμελιακά ερωτήματα που αντιμετώπισε η κάθε νέα εποχή. Ερωτήματα που αναφέρονται στο λόγο ύπαρξης, τους στόχους, και τις αξίες της ζωής, ατομικής και κοινωνικής, καθώς και νέα ερωτήματα που γεννά η δική μας εποχή και αναφέρονται στη σχέση του ίδιου του ανθρώπου με τις τεράστιες δημιουργικές και ταυτόχρονα καταστροφικές δυνάμεις που ο ίδιος – συλλογικά – δημιουργεί, και που τον διχάζουν και ταυτόχρονα τον ταλανίζουν μεταξύ παντοδυναμίας και άκρας αδυναμίας να ελέγξει την ίδια την απλή ζωή του.

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι ανάλογο πρόβλημα αντιμετωπίζει ο σύγχρονος πνευματικός άνθρωπος και ιδιαίτερα ο επιστήμων.

Η επαγωγική εποχή μας, μας οδήγησε σε μια χωρίς προηγούμενο σε ένταση και ρυθμό ανάπτυξη της εξειδικευμένης επιστημονικής γνώσης σε κάθε τομέα. Η δίνη αυτής της αναζήτησης και ανάπτυξης παρέσυρε ολόκληρο το εκπαιδευτικό οικοδόμημα σε βαθμό που έγινε πλέον ασαφής η ίδια η μορφή του οικοδομήματος αυτού. Ως οικοδόμημα Παιδείας είχε σαφή μορφή, σήμερα έφθασε σε κατάσταση α-μορφίας. Εικόνα αυτού του φαινομένου δίνουν τα εκπαιδευτικά συστήματα όλων σχεδόν των χωρών, ιδιαίτερα στο πανεπιστημιακό επίπεδο, όπου η κατ΄εξοχήν λειτουργία τους και λόγος ύπαρξης υπήρξε πάντα η μορφοποίηση της εκπαίδευσης ως συνειδητής πράξης Παιδείας. Εξ αυτού και οι “ουμανιστικές” – Ελληνικές – ρίζες των παλαιοτέρων και σημαντικοτέρων πανεπιστημίων του διεθνούς χώρου.

Είναι από αυτά που δημιουργείται η σημερινή αίσθηση κρίσης που γεννά το ζήτημα Παιδείας που αναφέρθηκε εισαγωγικά.

Η εποχή μας πράγματι αντιμετωπίζει κρίσιμο πρόβλημα Παιδείας ως πρόβλημα της αναγκαίας σύνθεσης και αξιο-λόγησης της εκπαιδευτικής διαδικασίας άξιο και του γενικότερου γίγνεσθαι – αυτού που συνήθως αναφέρεται ως “αναπτυξιακό γίγνεσθαι”.

Τί σημαίνουν όλα αυτά ; Η απάντηση ιστορικά είναι απλή :

Γίνεται και πάλι επίκαιρη στην νέα καμπή του οικουμενικού πολιτισμού η υπόθεση της Ελληνικής Παιδείας που τον αναζωογόνησε – τον οικουμενικό πολιτισμό – σε κάθε αντίστοιχη προγενέστερη εποχή και καμπή.

Πρέπει να κατανοήσουμε οι Έλληνες ότι η μοίρα μας είναι να είμαστε πάντοτε σύγχρονοι και πάντοτε υπόλογοι για τον κόσμο – την οικουμένη – που δημιουργήσαμε στο πέρασμά μας, πάνω στη γη από τότε που συγκροτηθήκαμε ως συνειδητή πολιτισμική – παιδευτική – οντότητα. Η μοναδικότητα αυτού που πολιτισμικά εκπροσωπούμε οι Έλληνες ανάγεται και στον ιδιόμορφο και αέναα σύγχρονο χαρακτήρα του σε βαθμό που μπορεί να αποτολμηθεί η διαπίστωση ότι η μόνη ιδεολογία που επέζησε και επιζεί στο πέρασμα των χιλιετιών είναι η ιδεολογία του Ελληνισμού.

Από αυτή την ιστορική αναγνώριση εκπορεύεται πρώτο :

Το χρέος μας των σημερινών Ελλήνων, και δεύτερο : η αίσθηση ότι ο κόσμος είναι ώριμος για ένα νέο φιλελληνισμό – μια νέα επικοινωνία με την “αρχή” του – κυριολεκτικά !

****

Το χρέος μας

Το χρέος μας είναι, μέσα από την εκπαιδευτική πράξη, να επιχειρήσουμε με όλες τις δυνάμεις μας πρώτοι εμείς οι της εκπαιδευτικής οικογένειας και μέσα από εμάς ολόκληρη η κοινωνία την Συνειδητή Ανάκτηση της Ελληνικής Παιδείας

– Στην Ελλάδα

– Στον Ελληνισμό της Διασποράς

– Σε ολόκληρη την οικουμένη, ξεκινώντας από τον Ελληνοκεντρικό κόσμο.

Ως Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων σας ανακοινώνω σήμερα ότι η Ελληνική Πολιτεία είναι έτοιμη να συντρέξει την αναγκαία σταυροφορία ανάκτησης της Ελληνικής Παιδείας ξεκινώντας από την εκπαιδευτική πράξη – και γι΄αυτό ομιλώ στην εκπαιδευτική οικογένεια μέσα.

Εκπαίδευση και Παιδεία στην σημερινή Ελλάδα

Παρά την πρόοδο που έχει επιτελεσθεί εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλη διάσταση μεταξύ της εκπαιδευτικής πράξης, από την μια μεριά, όπως αυτή επιτελείται μέσα στο εκπαιδευτικό μας σύστημα όλων των βαθμίδων και από την άλλη της παραγωγικής ζωής που περιμένει τον νέο άνθρωπο αλλά και της καθημερινότητας που τον περιβάλλει. Η έλλειψη αυτής της σύνθεσης αλλά και μια γενικότερη ποιοτική υποβάθμιση είναι πρωτίστως αυτά που εκφράζουν το πρόβλημα παιδείας που αντιμετωπίζει η χώρα μας και που σε κάθε περίσταση εκδηλώνεται, όπως τελευταία με τις συζητήσεις περί την βαθμολογία των Γενικών Εξετάσεων που όμως δεν θα πρέπει να περιορίζονται στους βαθμούς είτε στο στενό μάθημα αλλά στην γενικότερη στάση της κοινωνίας και της πολιτείας απέναντι στην Παιδεία – με την Ελληνική της έννοια.

Αυτό το ζήτημα θέτει ο Εθνικός Διάλογος για την Παιδεία που έχει αρχίσει.

Προσδοκούμε την πιο αποφασιστική συμμετοχή της εκπαιδευτικής οικογένειας καθώς επίσης και των πολιτικών κομμάτων.

Η Παιδεία στην οποία πρέπει να στοχεύουμε δεν μπορεί να αποτελεί πεδίο αβασάνιστων κομματικών και παραταξιακών σκοπιμοτήτων – αυτές την απομακρύνουν.

Εκπαιδευτικό αντικείμενο του Εθνικού Διαλόγου για την Παιδεία αποτελεί και το κρίσιμο ζήτημα των αναλυτικών προγραμμάτων και του τρόπου διδασκαλίας στην βασική εκπαίδευση καθώς και η εκπαιδευτική, ερευνητική πράξη της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

Αυτά απλώς αναφέρονται σε αυτό το σημείο. Στην συνέχεια θα γίνει ειδικότερη αναφορά στην Ελληνική Γλώσσα.

Καλούμε την Ακαδημία Αθηνών και όλα τα Πανεπιστημιακά Τμήματα να συμμετάσχουν στην συστηματική αξιολόγηση των αναλυτικών προγραμμάτων και των βιβλίων της βασικής εκπαίδευσης. Ήδη ο Διάλογος έχει καταλήξει σε ενδιαφέροντα πρώτα συμπεράσματα. Όμως απαιτείται η καθολική κινητοποίηση του ακαδημαϊκού δυναμικού της χώρας. Δεν φθάνουν για τόσο κρίσιμα ζητήματα οι ad hoc επιτροπές και οι σημερινές περιορισμένες δυνατότητες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

Το σχολικό έτος 1987-88 το ορίζουμε ως έτος ενός συστηματικού και καθολικού εκπαιδευτικού πειραματισμού ώστε από το 1988-89 να πραγματοποιηθούν ορατά ποιοτικά άλματα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Οι εμπειρίες του έτους που μόλις ολοκληρώθηκε απέδειξαν ότι αυτό είναι εφικτός στόχος.

Η πληρέστερη μελέτη της Ελληνικής Γλώσσας

Η ανάκτηση της Ελληνικής Παιδείας στην – και από την – σύγχρονη εποχή μπορεί και πάλι μόνο να στηριχθεί στην ύπαρξη των ζωντανών εστιών του Ελληνισμού που την συντήρησαν και την καλλιέργησαν σε όλες τις εποχές.

Ο σημερινός Ελληνισμός στην Ελλάδα και την Διασπορά αποτελούμε ζωντανούς πνευματικούς θεματοφύλακες της ανθρωπότητας και αυτό πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε. Αποτελεί αυτό ιστορική αναγνώριση, που δεν έχει καμμία σχέση με σωβινισμούς, μια αναγνώριση που την έχει κάνει και την αποδέχεται ολόκληρος ο κόσμος.

Δεν έχουμε το δικαίωμα στο όνομα του οποιουδήποτε προοδευτισμού να παραγνωρίσουμε αυτή την πολιτισμική και ιστορική αλήθεια και να αποποιούμεθα του μεγάλου χρέους που εκπορεύεται από αυτήν.

Ο σημερινός Ελληνισμός ως ζωντανός θεματοφύλακας της Ελληνικής Παιδείας σημαίνει ένα Έθνος που διατηρεί ζωντανή μέσα του την Ελληνική Γλώσσα και εμφορείται

από τις ηθικές και αισθητικές αξίες της Ελληνικής πνευματικής δημιουργίας όπως αυτή αναπτύχθηκε δια μέσου των αιώνων.

Γλώσσα, Ελληνισμός, Παιδεία αποτελούν το ενιαίο και μοναδικό σύνολο που δημιούργησε τον οικουμενικό Ελληνικό πολιτισμό.

Η Ελληνική Γλώσσα αποτέλεσε και αποτελεί τον εθνικό συνεκτικό κρίκο του Ελληνισμού σε κάθε άκρο της γης, όπως η Ελληνική Γραμματεία μέσα στους αιώνες αποτέλεσε τον ιστό της πολιτισμικής και ιστορικής μας συνέχειας.

Σε κάθε εποχή η δημιουργία των νεωτέρων Ελλήνων στηρίχθηκε στην άμεση και δημιουργική επικοινωνία με το πνευματικό έργο των παλαιοτέρων. Δεν υπήρξε σε καμμία εποχή του Ελληνισμού δόκιμος δημιουργός που δεν ήταν ταυτόχρονα βαθύς γνώστης της Ελληνικής Γραμματείας στο σύνολό της.

Διερωτώνται πολλοί ξένοι γιατί η σημερινή Ελλάδα έχει μεγάλους ποιητές και λογοτέχνες. Η απάντηση είναι μία. Γιατί οι πνευματικοί μας δημιουργοί ελεύθερα και επιλεκτικά δανείζονται τις μορφές και το περιεχόμενο εικοσιεπτά αιώνων αισθητικής γλωσσικής καλλιέργειας και ανάπτυξης. Ο Ελύτης χρησιμοποιεί νοήματα 27 αιώνων και λέξεις 34 αιώνων ! Ποιών άλλων εθνοτήτων ποιητές μπορούν να το κάνουν αυτό;

Αλλά και πόσοι μπορούν αληθινά – αισθητικά, όχι μεταφραστικά – να επικοινωνήσουν με την δημιουργία του Ελύτη και κάθε μεγάλου ποιητή, λογοτέχνη, δραματουργού χωρίς την δυνατότητα να εγκύψουν σε αυτούς τους 27 ή 34 αιώνες γλωσσικού και στοχαστικού πλούτου;

Εδώ είναι αναγκαία μια διευκρίνιση που συμβάλει ίσως στην άρση κάποιας σύγχυσης που υπάρχει.

Όταν το Έθνος επί αιώνες δοκιμαζόταν κάτω από βάρβαρο ζυγό όπως στα 400 χρόνια της τουρκικής κατοχής ήταν ο Ελληνικός λαός, ο ίδιος, ο διάσπαρτος στους απομονωμένους Ελληνικούς τόπους που διατήρησε όχι δόκιμα αλλά σε μεγάλη – συγκλονιστική ως εκ τούτου – έκταση τον πολύτιμο θησαυρό της Ελληνικής γλώσσας. Δύο χαρακτηριστικά έστω διαφορετικά μεταξύ τους δείγματα αυτού υπήρξαν ο Κοσμάς ο Αιτωλός και ο Μακρυγιάννης. Έτσι διατηρήθηκε η ζωντανή, ιστορικά και πολιτισμικά ενστικτώδης Ελληνική δημοτική γλώσσα, η οποία αποτέλεσε στις κρίσιμες ώρες της δοκιμασίας τον εθνικό συνεκτικό ιστό μαζί με την ορθόδοξη πίστη από την οποία και καλλιεργήθηκε η γλώσσα σε μεγάλο επίσης βαθμό. Όμως η εποχή άλλαξε. Οι γνήσιες συνθήκες διάπλασης της δημοτικής γλώσσας, της γλώσσας του λαού άλλαξαν με τον απότομο αστικό συγκεντρωτισμό του πληθυσμού στην Αθήνα και λίγες άλλες πόλεις αλλά κυρίως με τον ερχομό των μαζικών μέσων επικοινωνίας του τύπου, του κινηματογράφου και ιδιαίτερα του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης.

Πλέον δεν μπορούμε να ομιλούμε για δημοτική με το νόημα της λέξης όπως την χρησιμοποιούσε ο ‘δημοτικισμός’ και την ανέλυαν οι μεγάλοι δημοτικιστές.

Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και η γενικευμένη κρατική παιδεία αλλά και η κρατική διοίκηση βιάζουν πλέον ή οπωσδήποτε παραμορφώνουν το αυθόρμητο γλωσσικό αίσθημα του λαού μας που τόσους αιώνες διατήρησε ζωντανά τα νάματα της ελληνικής γλώσσας.

Σήμερα πλέον η καλλιέργεια της δημοτικής, της καθομιλουμένης γλώσσας είναι δυνατή όχι πλέον “ενστικτωδώς” από τον ίδιο τον λαό αλλά συστηματικά μέσα από την δόκιμη μελέτη της Ελληνικής Γλώσσας, μέσα από την διαχρονική της εξέλιξη από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα.

Αυτός πρέπει να είναι ο νέος δημοτικισμός. Ο αγώνας ώστε ο σύγχρονος Ελληνισμός να μιλά σωστά σήμερα την Ελληνική Γλώσσα, που βγαίνει αβίαστα από την συστηματική επικοινωνία με τον τεράστιο πλούτο της ενιαίας Ελληνικής Γλώσσας των 27 αιώνων Γραμματείας.

Αυτή η δόκιμη καλλιέργεια της σημερινής δημοτικής γλώσσας μας μέσα από την συστηματική μελέτη των καταβολών της στις σημαντικές εποχές διαμόρφωσής της από την αρχαία εποχή μέχρι τις ημέρες μας – αναφέρεται ενδεικτικά η αττική διάλεκτος , η Κοινή, η Μεσαιωνική-Βυζαντινή, η λόγια και η νεώτερη γλώσσα – αποτελεί την απόφαση της Ελληνικής Πολιτείας, που ως Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων έχω την εξαιρετική τιμή να σας ανακοινώσω σήμερα. Η απόφασή μας αυτή αναφέρεται σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και οπωσδήποτε καλύπτει και την υποχρεωτική 9χρονη εκπαίδευση που τελειώνει με το Γυμνάσιο.

Αποτελεί αυτό πολιτικού χαρακτήρα απόφαση με αίσθηση ιστορικής ευθύνης απέναντι στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους στο παρόν και το μέλλον του. Αποτελεί επίσης απόφαση σχετικά με το μεγάλο χρέος μας για την καλλιέργεια και την ανάκτηση της Παιδείας, της Ελληνικής Παιδείας. Το πώς θα γίνει η εισαγωγή της πληρέστερης γνώσης της Ελληνικής Γλώσσας στην διαχρονική της εξέλιξη, και ιδιαίτερα στην αρχαία μορφή της στις ευαίσθητες βαθμίδες του Γυμνασίου ή και του Δημοτικού είναι ευθύνη των ειδικών, των εκπαιδευτικών.

Απευθύνομαι στα άλλα ιδρύματα και στους εκπαιδευτικούς φορείς που συμμετέχουν στην σημαντική μας συνάντηση να συντρέξουν με ενθουσιασμό και ιστορική συνείδηση την απόφαση αυτή της Ελληνικής Πολιτείας.

Εάν γίνει πλήρως κατανοητή σε όλες τις προεκτάσεις της η απόφαση αυτή θα προστατευθεί από άσκοπους ανταγωνισμούς και ου-τοπικές κριτικές.

Άλλωστε στην τελευταία συζήτηση στην Βουλή για το ζήτημα της Γλώσσας, όλα σχεδόν τα κόμματα μίλησαν για την ανάγκη αυτού του βήματος που σας ανακοινώνω σήμερα. Ο δημόσιος διάλογος, που έστω αδόκιμα αναπτύχθηκε τους τελευταίους 10 μήνες, κατατείνει προς την ίδια κατεύθυνση. Το ίδιο και οι τοποθετήσεις πολλών μαθητών και μαθητριών στο πλαίσιο του Διαλόγου που έγινε στα σχολεία.

Πέραν από τους εθνικούς λόγους που επιβάλλουν κατά την κρίση της Πολιτείας την μελέτη και της αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, υπάρχουν και λόγοι Δημοκρατίας.

Δεν έχει η Πολιτεία το δικαίωμα να αποστερήσει τις λαϊκότερες τάξεις που συνήθως εγκαταλείπουν το σχολικό σύστημα στον 9° χρόνο -Γυμνάσιο- από τον γλωσσικό πλούτο της αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Έτσι θα οδηγούμεθα σε δύο ειδών κοινωνίες, κατ΄αντιστοιχία προς την εποχή του καθαρευουσιανισμού με έντονα ταξικά σύνορα.

Είναι ενωρίς για συστηματικά συμπεράσματα από τις τελευταίες Γενικές Εξετάσεις και δυστυχώς δεν έχουν γίνει συστηματικές έρευνες για τις προγενέστερες εξετάσεις, αλλά είναι σαφές σε πολλούς ειδικούς – και το συμμερίζομαι προσωπικά – ότι τα φαινόμενα αποτυχίας στην έκθεση που παρατηρούμε αντανακλούν κάποιο πρόβλημα γλώσσας για την νέα γενιά των σπουδασμένων Ελλήνων.

Δεν αναφερόμαστε προφανώς στην πανάκεια των “αρχαίων Ελληνικών” αλλά στην συστηματικότερη καλλιέργεια της Ελληνικής Γλώσσας.

Είναι σαφές ότι οι νέοι Έλληνες των σχολικών θρανίων έχουν ανάγκη πρόσθετης βοήθειας για την σωστότερη οργάνωση της σκέψης τους και η αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία αποτελεί αλάθητο μέσο. Το πώς αυτό θα ενταχθεί στο υπόλοιπο σχολικό πρόγραμμα είναι πρόβλημα των ειδικών.

Προφανώς δεν συζητούμε για σχολαστική γνώση της αρχαίας Ελληνικής ή Μεσαιωνικής Γραμματείας αλλά για κάποια οικείωση με τα αθάνατα κείμενα που διέπλασαν την ανθρωπότητα (αρχαία κείμενα, τα Ευαγγέλια, κ.λπ.).

Δεν ομιλούμε απλώς για “επανεισαγωγή” των αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο γιατί δεν εγκρίνουμε τον τρόπο που η διδασκαλία τους γινόταν στο παρελθόν. Αφήνουμε τους ειδικούς, επαναλαμβάνω, να μας πουν τον τρόπο για την διαχρονική σπουδή της γλώσσας μας από την αρχαιότητα, στην εννεάχρονη εκπαίδευση – το Γυμνάσιο -, και ενδεχομένως με κάποια παιδαγωγικά παιχνιδίσματα στο Δημοτικό. Έτσι άλλωστε θα έχει νόημα και η διδασκαλία των αρχαίων στο Λύκειο πέρα από τις Γενικές Εξετάσεις.

Άλλωστε, η ηλικία η κατάλληλη για γλωσσική παιδεία είναι από 10-15 ετών. Εισάγονται ήδη οι ξένες γλώσσες σε αυτήν την ηλικία. Δεν θα πρέπει να ενισχυθεί η εθνική γλώσσα ;

Προσδοκούμε όλοι οι Έλληνες όπου και αν ζουν να είναι φορείς του Ελληνισμού – φορείς Παιδείας, στην σύγχρονη εποχή ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη ή επίπεδο παιδείας. Κανένας νέος Έλληνας δεν επιτρέπεται να στερηθεί από την μεγάλη πατρογονική πνευματική περιουσία του που επί αιώνες έχει αποδειχθεί πολύτιμη πηγή Παιδείας ξένων λαών.

Και κάποιες πολύτιμες διευκρινίσεις.

Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1976 – προέκταση και σταθεροποίηση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1964 – ανταποκρίθηκε σε βασική ανάγκη της Παιδείας του Ελληνικού λαού. Σήμερα, η εμπειρία των ένδεκα ετών μας υπαγορεύει ορισμένες συμπληρώσεις ή και διορθώσεις. Υπήρξαν άλλωστε πιστεύω και κάποιες παρεξηγήσεις ως προς το πνεύμα της.

Δεν πιστεύουμε ότι στην επιδίωξη της μεταρρύθμισης εκείνης περιλαμβάνονται η πλήρης σχεδόν αποκοπή του Έθνους από το γλωσσικό παρελθόν του και ο ζηλωτικός σχεδόν περιορισμός στην σημερινή γλώσσα με την αναπόφευκτη στενότητά της. Στόχος μας είναι να στερεώσουμε επιτέλους την εκπαιδευτική εκείνη μεταρρύθμιση που το Έθνος συνειδητά επιδιώκει πάνω από αιώνα.

Η δημοτική είναι και παραμένει η επίσημη γλώσσα του κράτους καθώς και η γλώσσα της εκπαίδευσης. Στόχος μας είναι με τις σημερινές αποφάσεις μας, επαναλαμβάνουμε, η δόκιμη καλλιέργεια της δημοτικής, ως επιστέγασμα της Ελληνικής Γλώσσας

Η Ελληνική Γλώσσα στην εποχή της Πληροφορικής

Η Ελληνική γλώσσα και ιδιαίτερα η αρχαία Ελληνική Γλώσσα με την λογική δομή της και την σημαντική – σημασιολογική – της συγκρότηση μπορεί να αποτελέσει το μεγάλο όπλο του ελληνισμού στην σύγχρονη εποχή της υψηλής τεχνολογίας της Πληροφορικής.

Η Πληροφορική επιζητά λογική υποστήριξη – software.

Αυτή μπορεί να την προσφέρει η Ελληνική Γλώσσα, η πλουσιότερη και πιο συγκροτημένη γλώσσα της ανθρωπότητας. ΄Ηδη πολλά γνωστά τεχνολογικά-επιστημονικά κέντρα στον διεθνή χώρο προβληματίζονται προς αυτήν την κατεύθυνση.

Σε σχετική μας πρόταση έχουν θετικά ανταποκριθεί οι υπουργοί Παιδείας των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων που έχουν αποδεχθεί και πρόσκλησή μας για ειδική συνάντηση στην Αθήνα πάνω στο θέμα.

Η ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Είναι σαφές ότι απαιτείται μια πραγματική εκστρατεία για την Ελληνική Γλώσσα στην Ελλάδα, τον Ελληνισμό της Διασποράς και τον υπόλοιπο κόσμο.

Καλούμε την Ακαδημία Αθηνών, τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας, τους εκπαιδευτικούς, όλους τους φορείς κοινωνικής δράσης, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τον τύπο και την τηλεόραση ιδιαίτερα να ενεργοποιηθούν στο πλαίσιο αυτής της εκστρατείας. Η Πολιτεία θα την συντρέξει με κάθε τρόπο.

Ένα πρώτο πρόγραμμα δράσης που θέτουμε στην κρίση της Ακαδημαϊκής Κοινότητας είναι το εξής :

1. Συμπόσιο για την Γλώσσα : Να οργανωθεί για τον ερχόμενο Οκτώβριο με την συντονιστική ευθύνη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου σε συνεργασία με την Ακαδημία Αθηνών και τα ειδικά τμήματα των Α.Ε.Ι. Θα προσκληθούν να συμμετάσχουν και οι ξένοι μεγάλοι ελληνιστές. Το Συμπόσιο θα απαντήσει σε πρώτη προσέγγιση σε δύο ερωτήματα : α) Πώς πρέπει να γίνεται η διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας στην υποχρεωτική εκπαίδευση και σε ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα στην διαχρονική της εξέλιξη ώστε να είναι δυνατή η οικείωση ή και η πληρέστερη επικοινωνία με την αθάνατη Γραμματεία που δημιούργησε, β) ποιά πιο μόνιμη οργανωτική μορφή πρέπει να πάρει η συστηματική μελέτη της Ελληνικής Γλώσσας (δημιουργία Ινστιτούτου ;).

2. Επεξεργασία νέων αναλυτικών προγραμμάτων για την Γλώσσα στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση καθώς και μελέτη του τρόπου εξέτασης στην Γλώσσα (το ερώτημα της έκθεσης κ.λπ.).Ήδη στέλνουμε σχετική κατευθυντήρια οδηγία στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, το οποίο θα πρέπει πλήρως να αξιοποιήσει τα αποτελέσματα του Συμποσίου και να συγκροτήσει τις αναγκαίες ομάδες εργασίας.

3. Έκδοση των έργων της Αρχαίας, Μεσαιωνικής και Νεώτερης Γραμματείας για μαζική χρήση σε σωστή

μετάφραση όπου απαιτείται, αλλά πάντοτε με παρουσίαση των πρωτοτύπων κειμένων. Η Ακαδημία Αθηνών επιτελεί ήδη σημαντικό έργο προς αυτήν την κατεύθυνση

4. Συμπλήρωση όλων των σχολικών βιβλίων μεταφράσεων της Αρχαίας Γραμματείας με τα πρωτότυπα κείμενα.

5. Σύνταξη δόκιμου λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας για σχολική χρήση.

6. Εκπόνηση ειδικών βιβλίων και βοηθημάτων για τους Έλληνες της Διασποράς και για τους μετανάστες που παλιννοστούν.

Ειδική επικοινωνία με τον Ελληνισμό της αρχαίας Διασποράς (Καύκασος, Νότια Ιταλία κ.λπ.).

7. Εκπόνηση ειδικών βιβλίων και βοηθημάτων για την σπουδή της Ελληνικής Γλώσσας από ξένους.

Δημιουργία Ινστιτούτων Ελληνικής Γλώσσας στις άλλες χώρες.

8. Συστηματικότερη επικοινωνία με τα διεθνή Κέντρα Ελληνικών Σπουδών και τις Θεολογικές Σχολές για την συστηματικότερη συνδρομή της Ελλάδας στην μελέτη της Ελληνικής Γλώσσας.

9. Ανάπτυξη ειδικού προγράμματος υποτροφιών για ξένους στην Ελλάδα για την μελέτη της Ελληνικής Γλώσσας. Είναι αξιέπαινο το σχετικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Αθηνών.

10. Ανάπτυξη ειδικών οπτικο-ακουστικών μεθόδων για την αισθητική επικοινωνία με την Ελληνική Γλώσσα και τον ελληνικό στοχασμό.

Έχουν γίνει ήδη τα πρώτα βήματα προς μουσικούς, ιερείς, ψάλτες, ηθοποιούς και άλλους.

11. Συνεργασία για τη Γλώσσα με τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, τύπο, ραδιόφωνο, τηλεόραση. Επίσης, το θέατρο, κινηματογράφο, τραγούδι.

Αυτά είναι κάποια πρώτα βήματα μιας σταυροφορίας που είναι εθνικά, ιστορικά αλλά και πολιτισμικά αναγκαία για την Ελληνική Γλώσσα τόσο εδώ στην Ελλάδα όσο και στον Ελληνισμό της Διασποράς αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο.

Εκστρατεία που αποτελεί προϋπόθεση για την Ανάκτηση της Ελληνικής Παιδείας γενικότερα στην σύγχρονη εποχή.

Περιμένουμε, αγαπητοί Συνεργάτες της Ακαδημαϊκής Κοινότητας, τις προτάσεις σας, μεθοδολογικές αλλά κυρίως σε αυτό το στάδιο οργανωτικές για την σωστή μεθόδευση του τεράστιου αυτού εγχειρήματος.

΄Αφησα τελευταία δύο βήματα που τα θεωρούμε ιδιαίτερα σημαντικά.

1. Συστηματικότερη οργάνωση των Ελληνικών Σπουδών και της Ελληνικής Γλώσσας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

2. Ευρύ πρόγραμμα μετεκπαίδευσης και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών σε ζητήματα Γλώσσας (φιλολόγων και άλλων).

Ήδη έχει προβλεφθεί ο αναγκαίος προϋπολογισμός. Περιμένουμε την σχετική ενεργοποίηση των Α.Ε.Ι. της χώρας.

Αναφορικά με την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση :

Στο πλαίσιο της σταυροφορίας για την Γλώσσα και με την προσδοκία της ενεργούς και δόκιμης συμμετοχής ολόκληρης της ακαδημαϊκής και εκπαιδευτικής κοινότητας κηρύσσουμε το σχολικό έτος 1987-1988 ως έτος γενικευμένου γλωσσικού πειραματισμού ώστε από το 1988-89 να είναι δυνατή η θεμελίωση μιας άλλης Γλωσσικής Παιδείας για τον σύγχρονο Ελληνισμό.

Κυρίες και Κύριοι,

Συνεργάτες της Εκπαιδευτικής Οικογένειας,

Είχα την τιμή σήμερα, σε τούτο τον γεμάτο φόρτιση τόπο, να σας ανακοινώσω κάποιες αποφάσεις μας, προτάσεις και σκέψεις που εκπορεύονται από την επιταγή της ιστορικής συγκυρίας :

Την ανάγκη επιβίωσής μας ως εθνική, ιστορική και πολιτισμική οντότητα στον σύγχρονο κόσμο, και το χρέος μας απέναντι στην οικουμένη που ζεί τις αξίες του Ελληνισμού.

Προσδοκώ μαζί σας, ότι οι σημερινές γενιές θα αναδειχθούμε ως ο νέος ισχυρός κρίκος στην συγκλονιστική αλυσίδα του Ελληνισμού που ξαπλώνεται πάνω σε τούτη τη γη αιώνες τώρα και την κάνει πιο όμορφη.

Αντώνης Τρίτσης

8 Ιουλίου 1987