Μια καινούργια ματιά προς τον αρχαίο κόσμο

Με τον τίτλο αυτό δημοσιεύεται άρθρο στη βρετανική εβδομαδιαία επιθεώρηση The Guardian Weekly της 8.8.2013. Το άρθρο αυτό δεν φαίνεται να είναι άσχετο με τον πρόσφατο θάνατο του συγγραφέα της «Μαύρης Αθηνάς» Martin Bernal, στις 9.6.2013. Στο τρίτομο αυτό έργο, που είναι άκρως αμφιλεγόμενο, ο Martin Bernal επιχειρηματολογεί σε ένα ευρύτατο φάσμα υποστηρίζοντας ότι οι απαρχές του ελληνικού πολιτισμού βρίσκονται στην αρχαία Αίγυπτο και στην αρχαία Φοινίκη. Οι Αιγύπτιοι και οι Φοίνικες εποίκισαν κατά τον Bernal την προϊστορική Ελλάδα.  Έτσι, ο κλασσικός πολιτισμός περιγράφεται ως υβριδικό αποτέλεσμα της συνάντησης αρχαίων πολιτισμών και παραδόσεων, παρά ως αυτοδύναμο σύνολο μιας συμπαγούς και αδιάσπαστης πολιτισμικής συνέχειας. Μάλιστα, τη σχετικοποίηση του κλασσικού κόσμου και την υποταγή του σε πολυπολιτισμικά πλαίσια ακολουθεί ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, που θεωρείται ως φαντασιακό αποτέλεσμα, κατάλληλο για να στηρίζει και να εξυπηρετεί τον ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό και τον συνακόλουθο ρατσισμό.

Το άρθρο, που υπογράφει η συγγραφέας και κλασσικίστρια Charlotte Higgins, υποστηρίζει ότι η κληρονομιά της αρχαιότητας πρέπει να ανασυρθεί από την απομόνωση που βρίσκεται και να αναδειχθεί σε μία από τις πολλές υβριδικές πολιτισμικές παραδόσεις που υπάρχουν ή υπήρξαν ιστορικά. Ο κλασσικός πολιτισμός προσδιορίστηκε ψευδώς ως ευρωπαϊκός μόνο για να εξυπηρετήσει τον ιμπεριαλισμό του 19^ου αιώνα. Αν θεωρήσουμε τον κλασσικό κόσμο ως τμήμα ενός ευρύτερου κόσμου που περιλαμβάνει τη Συρία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο, τότε τι απομένει σήμερα από την ιδέα μας για την ευρωπαϊκή ταυτότητα;

Έτσι, η μοναδικότητα του κλασσικού κόσμου διαλύεται σε μια σειρά από πολλές υβριδικές πολιτισμικές υποενότητες και ένα πολυφωνικό συνονθύλευμα από ανατολικές δοξασίες και παραδόσεις. Πρόκειται για τον θρίαμβο του διαβόητου πολυπολιτισμικού μοντέλου πάνω στον κλασσικισμό. Θα πρέπει λοιπόν να ρωτήσουμε τι απομένει από τον αγώνα κατά της αμάθειας, της δεισιδαιμονίας και ποιος θα διαρρήξει τους δεσμούς που συνεχώς υφαίνουν το άλογο και το παράλογο. Αγώνα, που ανέλαβε ο κλασσικισμός ως προϋπόθεση κάθε πολιτισμικής άνθισης και κάθε ουσιαστικής εκπαίδευσης, αλλά και κάθε δημοκρατικής εξέλιξης, αφού η δημοκρατία σημαίνει κατ΄ ανάγκην και παιδεία και μάλιστα κλασσική παιδεία.

Για τους θιασώτες του πολυπολιτισμικού και τους αρνητές του κλασσικισμού ο αρχαίος κλασσικός κόσμος πρέπει να ανασυρθεί από την τέλεια απομόνωση, στην οποία κατά τη γνώμη τους βρίσκεται,  ώστε να απελευθερωθεί ο διανοητικός κοινός χώρος που συνδέει όλη την αρχαιότητα. Η καλλιέργεια του πολυγλωσσικού, του διαπολιτισμικού, αυτού που βοηθά την πνευματική αλληλοκατανόηση και προάγει την παγκόσμια συνεργασία δεν είναι ό,τι μπορεί σήμερα να πετύχει η ψυχρότητα αυτού που ονομάζουμε κλασσικό.

Οπωσδήποτε, η αμφισβήτηση του κλασσικισμού είναι πολύπλευρη και πολύμορφη. Η εφαρμογή και η άνοδος του πολυπολικού κόσμου δημιουργεί την ανάγκη άλλων διαπολιτισμικών σχέσεων. Η κατάργηση κάθε εμποδίου στη διακίνηση των προϊόντων, όπως και η απελευθέρωση όλων των αγορών επιβάλουν την πολυπολιτισμικότητα ως ανάγκη και ως αξία. Ο κόσμος μικραίνει, αλλά από πολλές απόψεις, γίνεται μεγαλύτερος. Ο κλασσικισμός ως δυτική συνεκτική παράδοση δεν έχει ίσως σήμερα τη συνδετική ισχύ που του εξασφάλιζε η δυτική πολιτική και οικονομική κυριαρχία. Ο πολυπολικός κόσμος θα είναι ίσως αναπόφευκτα και πολυπολιτισμικός.

Όμως, όπως και να διαμορφωθεί η οικουμένη πάντα θα υπάρχει η δύναμη και η γοητεία του κλασσικού, όπως εύστοχα την περιέγραψε ο Νίτσε: «ο κόσμος μπορεί να είναι όσο παίρνει σκοτεινός, όμως αρκεί να κοιτάξουμε ένα κομμάτι ελληνικής ζωής, για να φωτιστεί αμέσως άπλετα».