Η γεωπολιτική του Ομπάμα

του Μελέτη Η. Μελετόπουλου*

Είναι ηλίου φαεινότερον ότι ο Ομπάμα έχει υποσχεθεί στον εαυτό του ότι, επί της προεδρίας του, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα εμπλακούν εκ νέου σε πόλεμο. Με μεγάλη, πράγματι, δεξιοτεχνία, και σε στενή συνεργασία με την Ρωσσία, έλυσε το θέμα της Συρίας, για την οποία δεν μιλά τώρα κανείς. Απομάκρυνε τα αμερικανικά στρατεύματα από το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Έδωσε θεαματική διέξοδο στο αδιέξοδο με το Ιράν, εγκαινιάζοντας ανοιχτό διάλογο με τον νέο Ιρανό πρόεδρο και μη διστάζοντας να δυσαρεστήσει τον παραδοσιακό εταίρο των ΗΠΑ, το Ισραήλ. Τέλος, απέφυγε την ένταση που επεχείρησε να προκαλέσει η Κίνα στον Ειρηνικό, διατάσσοντας τα αμερικανικά αεροπλάνα να υποβάλλουν σχέδια πτήσεως στις κινεζικές αρχές, ακόμη και στις διαμφισβητούμενες μεταξύ Κίνας και Ιαπωνίας περιοχές!

Η πολιτική φιλοσοφία του Ομπάμα είναι εγγύτερη προς αυτήν του Μαχάτμα Γκάντι και του Νέλσονος Μαντέλα, παρά του Φράνκλιν Ντ. Ρούζβελτ ή του Τζων Κέννεντυ. Η γεωστρατηγική ισχύς, η κυριαρχία, η επιβολή, δεν αποτελούν κεντρικούς άξονες στον πολιτικό του σχεδιασμό. Ο πόλεμος δεν αποτελεί αποδεκτή επιλογή στην σκέψη του.

Ο Ομπάμα είναι άλλωστε ο πρώτος Αμερικανός πρόεδρος που δεν κατάγεται από Ευρωπαίους εποίκους, ούτε ανήκει στην κοινωνική ομάδα των WASPS (White Anglosaxon Protestants), που αποτελεί την κύρια δεξαμενή ηγετικών στελεχών του βορειοαμερικανικού πολιτικού συστήματος. Έχει μητρική αφρικανική προέλευση, η γιαγιά του είναι αφρικανίδα που ζει σε κάποιο χωριό της Κένυα, ενώ ο ίδιος μεγάλωσε με την μητέρα του στην Χαβάη, δηλαδή στον Ειρηνικό Ωκεανό.

Αυτά συνεπάγονται ότι η οντολογία του σημερινού Αμερικανού προέδρου απέχει παρασάγγες από την ευρωπαϊκή ήπειρο, στην οποία οι ΗΠΑ ενεπλάκησαν δύο φορές κατά τον Εικοστό Αιώνα, το 1917 και το 1941, οι ΗΠΑ για να την διασώσουν από τον γερμανικό απολυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό, και άλλη μία φορά, κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, για να αναχαιτίσουν την επέκταση του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού μέχρι την Ρώμη και το Παρίσι.

Τα παραπάνω αποτελούν σημαντικές προϋποθέσεις και ερμηνευτικά εργαλεία της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής επί Ομπάμα, και μάλιστα στην Ευρώπη. Δεν πρόκειται ακριβώς για νεο-απομονωτισμό:ο παραδοσιακός αμερικανικός απομονωτισμός του 19ου αιώνος, της πρώτης περιόδου της προεδρίας του Ουίλσωνος και της πρώτης φάσης της προεδρίας του Ρούσβελτ, εδραζόταν σε ισχυρό εθνικιστικό υπόβαθρο, και η αδιαφορία προς τις εξελίξεις στον πλανήτη συνδυαζόταν με στιβαρή προάσπιση των αμερικανικών γεωπολιτικών και οικονομικών συμφερόντων. Η πολιτική του Ομπάμα σχετίζεται περισσότερο με μία αντίληψη των ΗΠΑ ως ειρηνοποιού δυνάμεως και ως εξαγώγιμου ηθικού προτύπου, κάτι που είναι σαφώς διαφορετικό.

Αλλά η πολιτική αυτή έρχεται σε αντίθεση και αντίφαση με την προηγούμενη υπερπαρεμβατική αμερικανική εξωτερική πολιτική (π.χ. επί Νίξον ή επί Τζωρτζ Μπους υιού). Η δομή του συστήματος διεθνών σχέσεων έχει διαμορφωθεί και παγιωθεί στην βάση της ενεργής αμερικανικής παρουσίας ως ρυθμιστικού παράγοντος, είτε υπό την έννοια της πρόληψης κρίσεων, είτε υπό την έννοια της καταστολής τους είτε υπό την έννοια της διαιτησίας. Η αμερικανική συστολή, επομένως, δημιουργεί τώρα κενό, μία πραγματική γεωπολιτική «μαύρη τρύπα», που αφήνει περιθώρια αναβίωσης παλαιών ή εμφάνισης νέων φιλοδοξιών και αστάθειας.

Η αναβίωση της γερμανικής επιρροής στην ευρωπαϊκή ήπειρο, ασφαλώς αξιοποίησε αυτήν την στάση των ΗΠΑ. Η δύναμη που πειθαρχούσε την υπεύθυνη για δύο αιματηρές συρράξεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο Γερμανία, ήταν οι ΗΠΑ. Η περιστολή της αμερικανικής παρουσίας άφησε το πεδίο ελεύθερο στην ανάπτυξη μίας νέας γερμανικής αλαζονείας και αυταρχικής συμπεριφοράς έναντι εταίρων και ανταγωνιστών.

Η Ελλάδα, για παράδειγμα, παρά το ψυχολογικό τραύμα που προκάλεσε το 1974 στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις, έχαιρε επί δεκαετίες οικονομικής και γεωστρατηγικής στήριξης από τις ΗΠΑ. Σήμερα, η ηχηρή (προσώρας) αμερικανική σιωπή έχει επιτρέψει να οδηγηθεί η χώρα σε υποτέλεια προς το Βερολίνο. Επίκεντρο, σιωπηρό αλλά σαφές, του γερμανικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα, είναι ασφαλώς ο ενεργειακός πλούτος της, όπως άλλωστε φανερώνουν οι προβλέψεις του τελευταίου μνημονίου. Ασφαλώς η οικειοποίηση τόσο σημαντικού ενεργειακού πλούτου διακυβεύει τις παγκόσμιες ισορροπίες.

Τα όρια της πολιτικής του Ομπάμα θα φανούν όταν θα καταστεί σαφές ότι τα αμερικανικά γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέρονται πλήττονται καίρια από τον γερμανικό επεκτατισμό σε πεδία που λειτουργούν ως «κόκκινες γραμμές» για τις ΗΠΑ.

Εκεί θα είναι και η ώρα της κρίσεως για το εγχώριο πολιτικό σύστημα.

Δημοσιεύθηκε στην πρωινή εφημερίδα “Kontra News” την Τρίτη, 14.1.2014.

* Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης.