Τετάρτη, 10 Μάρτιος 2010 07:00
του Ιωάννη Π. Ζώη
Σύμφωνα με μια κοινωνιολογική έρευνα του 2007, οι φοιτητές του περίφημου πανεπιστημίου της Οξφόρδης ανήκουν στις πιο άθεες ομάδες που έχουν μελετηθεί ποτέ στην Βρετανία: το 57.3% του δείγματος δήλωσε πως δεν πιστέυει σε κανένα θεό την στιγμή που στην υπόλοιπη Βρετανία το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου μόλις 5%.
Αναμενόμενο θα μπορούσε να πει κανείς, οι εν λόγω φοιτητές ακολουθούν τις διδαχές του καθηγητή τους νεοδαρβινιστή Richard Dawkins μιας και η αθεϊα αποτελεί την φυσιολογική στάση των μορφωμένων, ή μήπως όχι? Φαίνεται πως επαληθεύεται το γνωστό κλισέ του διαφωτισμού πως εκεί που κυριαρχεί η λογική ο Θεός συνταξιοδοτείται.
Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά: Στο ίδιο δείγμα της παραπάνω μελέτης φαίνεται ότι αν και οι άθεοι φοιτητές υπερτερούν (ελαφρά) σε σχέσει με τους πιστεύοντες, στους μεταπτυχιακούς φοιτητές (δηλαδή αυτούς που έχουν ακόμη καλύτερη μόρφωση) οι πιστεύοντες υπερτερούν και μάλιστα με σημαντικά μεγαλύτερη διαφορά (ποσοστό 67.3%). Μια σειρά επιπλέον δεδομένων και ερευνών δείχνουν ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ αθεϊας και μοφωτικού επιπέδου.
Ας δούμε τα αποτελέσματα από την Παγκόσμια Έρευνα Αξιών (World Values Survey), μια διεθνή προσπάθεια να προσδιορισθεί η παγκόσμια κατάσταση των κοινωνικο-πολιτισμικών, ηθικών και πολιτικών αξιών. Τα αποτελέσματα από τις τελευταίες έρευνες του 2005 δείχνουν ότι αν και υπάρχει θετικός συσχετισμός μεταξύ μόρφωσης και έλλειψης πίστης, το φαινόμενο είναι ασθενέστερο και όχι ισχυρότερο μεταξύ όσων έχουν πανεπιστημιακή μόρφωση (14.8% έναντι 17.2% όσων έχουν δευτεροβάθμια μόρφωση). Επιπρόσθετα, η μελέτη δείχνει πολύ ισχυρότερο συσχετισμό μεταξύ μόρφωσης και παράλογων δοξασιών: Για παράδειγμα μόλις 29.6% των ανθρώπων χωρίς καν στοιχειώδη μόρφωση πιστεύουν στην τηλεπάθεια σε αντίθεση με ένα 51.8% των ανθρώπων με πανεπιστημιακή μόρφωση.
Επιστρέφοντας στην Βρετανία, μια μελέτη των Βρετανικών Κοινωνικών Τάσεων του 2008 (British Social Attitudes-BSA) του καθηγητή David Voas από το πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ αποκαλύπτει ότι ο ιστορικός (θετικός) συσχετισμός μεταξύ μόρφωσης και αθεϊας όχι μόνο έχει αδυνατίσει αλλά στην πραγματικότητα έχει αναστραφεί. Σε δείγμα λευκών ανδρών ηλικίας μεταξύ 25-34 που δηλώνουν άθεοι, μόλις το 25% έχει πανεπιστημιακή μόρφωση εν αντιθέσει με ένα 40% που δηλώνουν θρησκευόμενοι. Η ίδια τάση υπάρχει και μεταξύ των γυναικών και διαφορετικών εθνικών ομάδων (αλλά με διαφορετικά ποσοστά).
Φαίνεται συνεπώς ότι η υποθέση του διαφωτισμού πως η θρησκεία θα αδυνατίζει καθώς ο πληθυσμός μορφώνεται δεν ισχύει πλεόν ή τουλάχιστον απαιτούνται νέα ευρήματα για να συνεχίσει να υποστηρίζεται. Όλα αυτά μαζί με κάποιες προσπάθειες για απαντήσεις αναφέρθηκαν στο εναρκτήριο συνέδριο του παγκόσμιου διεπιστημονικού Μη-θρησκευτικού και Κοσμικού Ερευνητικού Δικτύου που διοργανώθηκε στο κολέγιο Γούλφσον της Οξφόρδης τον περασμένο Δεκέμβριο 2009, το δεύτερο συνέδριο αυτού του είδους που διοργανώθηκε ποτέ (το πρώτο διοργανώθηκα το 1969 στο Βατικανό κάτι που έχει την σημασία του). Οι ομιλίες κατέδειξαν ένα τυφλό σημείο της έρευνας: Την ίδια την αθεϊα. Εμφανίζονται τα πρώτα στοιχεία μιας ιστορικής ανατροπής: Πολλοί κοινωνιολόγοι (που γενικά θεωρούνται οι πιο άθεοι μεταξύ των επιστημόνων), ψυχολόγοι, γνωστικοί ανθρωπολόγοι του 19ου αιώνα (Μάρξ, Φρόϋντ, Βέμπερ, Ντουρκχάιμ, Κομτ) ήταν άθεοι ή “θρησκευτικώς άμουσσοι” όπως το έθετε ο Βέμπερ. “Πως είναι δυνατόν να πιστεύουν τόσοι πολλοί άνθρωποι σε τόσο παράλογες θεϊστικές δοξασίες?” αναρωτιόνταν για τους πιστεύοντες. Αυτό που δεν κατανόησαν ήταν πως υπο εξέταση πρέπει να τεθεί και η δική τους αδυναμία να πιστέψουν. Στα αποτελέσματα του συνεδρίου περιλαμβάνονται τα εξής:
* Σε πρώτο στάδιο απαιτείται η δημιουργία ενός κοινά αποδεκτού λεξιλογίου, για παράδειγμα οι όροι αθεϊστικός (atheistic), μη-θεϊστικός (non-theisitc), μη-θρησκευτικός (non-religious), μη-πιστευτός (unbelieving) και χωρίς θεό (godless) θεωρούμε πως σημαίνουν περίπου το ίδιο αλλά αυτό δεν ισχύει πλέον.
* Υπογραμμίζεται η ανάγκη για επιστημονική μελέτη του “αθεϊστικού εγκεφάλου” και θα πρέπει να ανακαλυφθεί γιατί κάποιοι άνθρωποι δεν δέχονται το “υπερφυσικό” στοιχείο που πολλοί γνωστικοί επιστήμονες υποστηρίζουν πως υπάρχει αυτόματα στον εγκέφαλό μας.
* Η αθεϊα δεν έχει σχέση με την εφυϊα και την μόρφωση.
* Ψυχολογικά απαιτείται η μελέτη της λειτουργίας του οργανισμού/προσωπικότητας χωρίς την ύπαρξη θεϊστικών πεποιθήσεων και πιο συγκεκριμένα πως ο συναισθηματικός κόσμος μεταβάλλεται με την απουσία τους
* Ανθρωπολογικά οφείλουμε να κατανοήσουμε πως οι άνθρωποι χωρίς θρησκεία νοηματοδοτούν την ύπαρξή τους.
* Κοινωνιολογικά θα πρέπει να μελετηθεί πως τα εναλλακτικά νοηματοδοτικά συστήματα των αθέων κατανέμονται στις κοινωνίες και πως οι μη-θρησκευόμενοι ενσωματώνουν φιλο-κοινωνικά στοιχεία που σχετίζονται άμεσα με την θρησκεία.
Τα αποτελέσματα του συνεδρίου ενθαρρύνουν και τις δύο “παρατάξεις”: Οι θεϊστές βλέπουν πως οι έρευνες δεν δείχνουν ότι οι άθεοι υπερέχουν σε εφυία και μόρφωση ενώ οι άθεοι βλέπουν πως πλεόν δεν θεωρούνται μειοψηφία αλλά αποτελούν σημαντικό τμήμα σε πολλές κοινωνίες.
Το άρθρο βασίστηκε στο άρθρο του new scientist.
.