Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Ο αρχιμανδρίτης Διονύσιος Πύρρος (1777-1853) είναι η μοναδική περίπτωση κληρικού που υπηρέτησε την Επανάσταση του 1821 ως αγωνιστής, ως ιατρός, ως θεολόγος και ιεροκήρυκας, ως δάσκαλος των ελληνόπουλων σε μαθήματα γεωγραφίας, φυσικής και χημείας και ως τεχνοκράτης, εισαγαγών στην επαναστατημένη Ελλάδα την τεχνογνωσία της κατασκευής χαρτιού και επιχειρήσαντος το 1827 να εγκαταστήσει το πρώτο χαρτοποιείο στον Μυστρά και μετά κοντά στο Άργος. Ο πολυτάλαντος αυτός κληρικός ήταν εκείνος, που το 1818 τύπωσε Φαρμακοποιία, στηριγμένη στο έργο του καθηγητού του στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Παβίας Λουίτζι-Γκασπάρο Μπρουνιατέλι (1761-1818). Όπως γράφει ο Δημ. Καραμπερόπουλος, το συγκεκριμένο βιβλίο του Πύρρου, «πρέπει να θεωρείται ως η πρώτη ελληνική Φαρμακοποιία». (Δημ. Καραμπερόπουλου «Η ιατρική ευρωπαϊκή γνώση στον Ελληνικό χώρο 1745-1821», Εκδ. Σταμούλη, Αθήνα, 2003, σελ. 292).
Ο Πύρρος γεννήθηκε στην Καστανιά Καλαμπάκας και εκάρη μοναχός στην ονομαστή Μονή Μεταμορφώσεως Μετεώρων. Στα Τρίκαλα Θεσσαλίας διδάχθηκε τα της ελληνικής γλώσσας και τα πρώτα μαθηματικά και στη συνέχεια μαθήτευσε στη Σχολή του Τυρνάβου, όπου δίδασκε ο επιφανής του Γένους ιερέας και διδάσκαλος Ιωάννης Δημητριάδης – Πέζαρος, που διακρινόταν για την κατά κόσμο σοφία του, τη λιτότητα του βίου του, και την έμπρακτη αγάπη και στοργή του στους άπορους μαθητές του.
Συνέχισε τις σπουδές του στην Κωνσταντινούπολη, όπου χειροτονήθηκε διάκονος και στη συνέχεια ιερέας, λαβών αργότερα και το οφίκιο του Αρχιμανδρίτη. Αφού δίδαξε για λίγο στη Χίο μετέβη στην Ιταλία, όπου το 1813 στο Πανεπιστήμιο της Παβίας έλαβε το πτυχίο της ιατρικής σχολής και παράλληλα της φιλοσοφίας. Στη συνέχεια παρακολούθησε μαθήματα θετικών επιστημών σε Πανεπιστήμια της Ιταλίας και της Αυστρίας και εξασκήθηκε στην χειρουργική στο νοσοκομείο του Αγίου Αμβροσίου, στο Μιλάνο. Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και παράλληλα με το λειτούργημα του ιατρού που ασκούσε του ανετέθησαν από το Πατριαρχείο καθήκοντα ιεροκήρυκος.
Στις 6 Απριλίου 1821, λίγες ημέρες πριν να εκτελεσθούν ο Άγιος Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, οι άλλοι Αρχιερείς, οι πρόκριτοι και αρχίσει η σφαγή των Ελλήνων στην Βασιλεύουσα ο Πύρρος, με την βοήθεια Τούρκου που εκείνος είχε θεραπεύσει, διέφυγε στο Άγιον Όρος. Εκεί έφτιαξε για τους σε επαναστατική έξαρση μοναχούς πυρίτιδα και επιχείρησε ανεπιτυχώς να κατασκευάσει δρύινα κανόνια με σιδερένια τσέρκια. Στη συνέχεια έφυγε από τον Αθω και έλαβε ενεργό μέρος στην Επανάσταση του, ως ιατρός μαχητών και αμάχων και ως ιεροκήρυκας, εμψυχώνων τους Έλληνες στον αγώνα τους. (Βλ. σχ. φυλλάδιο – βιογραφία του Διονυσίου Πύρρου του Θετταλού Μορφωτικού Συλλόγου Καστανιάς «Ο Στίνος», σελ. 4).
Οι Βαυαροί φέρθηκαν εχθρικά προς τον Πύρρο. Όπως γράφει ο ίδιος, για να τυπώσει τη Βοτανική του έκαμε δική του λιθογραφία, επειδή οι Βαυαροί «όντες φθονεροί τότε δεν με άφηνον να την τυπώσω. Πολλά έπαθον απ’ αυτούς έως ότου να την τυπώσω…» (Διονυσίου Πύρρου «Φαρμακοποιία», εισαγωγή εις επανέκδοση πρωτοτύπου εκδόσεως του 1818, Αθήνα, 1973). Από αντιπάθεια των Βαυαρών ο λόγιος αρχιμανδρίτης και ιατρός έμεινε έξω από την καθηγεσία στη συσταθείσα το 1837 Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ ήταν από τα ιδρυτικά μέλη και πρώτος πρόεδρος της «εν Αθήναις Ιατρικής Εταιρείας», που ιδρύθηκε το 1835 και «κατέστη η μήτηρ» της εν λόγω Σχολής.
Με τα μέσα της εποχής το συγγραφικό έργο του αρχιμανδρίτη Διονυσίου Πύρρου μπορεί να θεωρηθεί τεράστιο. Στη σπουδαία «Φαρμακοποιία» του εντυπωσιάζουν τα εν σχεδίω μοντέρνα για την εποχή του εργαστηριακά όργανα προς παρασκευή των φαρμάκων. Σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο αποτελεί ο κατάλογος των συνδρομητών που αγόρασαν το σύγγραμμα για να επιτευχθεί η έκδοσή του. Μεταξύ αυτών οι Πατριάρχες Ιεροσολύμων και Αλεξανδρείας, δεκατέσσερις αρχιερείς, και είκοσι ιερείς διαφόρων οφικίων. Είναι μια ένδειξη πως υπήρχαν πολλοί κληρικοί που υποστήριζαν ενθέρμως τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα της Δύσης. Οι λαϊκοί συνδρομητές είναι άνω των διακοσίων από όλα τα μέρη που υπήρχε Ελληνισμός.
Στον πρόλογο της «Φαρμακοποιίας» του ο Πύρρος σημειώνει ότι οι φιλάνθρωποι ιατροί και φαρμακοποιοί σκοπό έχουν να δίνουν την υγεία στον πλησίον τους και αγωνίζονται φιλοπόνως για να εφευρίσκουν μέσα προς ωφέλεια της ανθρωπότητας. Γι’ αυτό και εκείνος ως «φιλογενής και φιλέλλην» μετέφρασε την Φαρμακοποιία του «Περιφήμου σοφού διδασκάλου του χυμικού Βρουνιατέλου, της εν Παβία Βασιλικής Ακαδημίας, η οποία όταν εκβήκεν εις φως, οι Γάλλοι και τα λοιπά έθνη της Ευρώπης, ευθύς την μετέφρασαν και την έδωκαν εις τύπον προς ωφέλειαν του γένους αυτών» («Φαρμακοποιία», σ. ζ΄).
Μεταξύ των έργων του στις θετικές επιστήμες συγκαταλέγεται το «Εγκόλπιον των ιατρών, ήτοι πρακτική ιατρική» (Εν Ναυπλίω, 1834, τόμοι 2). Επίσης έγραψε τη «Χυμική των τεχνών» (Εν Ναυπλίω 1828). Πρόκειται για ενημέρωση των μαθητών για τα επιτεύγματα της Χημείας στην εποχή εκείνη. Σημειώνεται ότι τότε η Χημεία γραφόταν «Χυμεία», εκ του «χυμός». Ακόμη για νέους κυρίως συνέγραψε Αριθμητική, πρακτική Αστρονομία, Βοτανική προσαρμοσμένη στην Ιατρική και στην Οικονομία, με 200 εικόνες φυτών χρωματισμένες από τον ίδιο, Άτλαντα, ήτοι νέα Γεωγραφική Χάρτα (Εν Μεδιολάνοις, 1814), Γεωγραφία μεθοδική απάσης της Οικουμένης (Εν Ναυπλίω 1838), και τριών ειδών Υδρόγειες σφαίρες.
Από θρησκευτικής πλευράς ο Διονύσιος Πύρρος έγραψε «Εκκλησιαστικόν Παραλληλοκύκλιον» (Εν Λιβόρνω 1806), την « Προς Θεόν ομολογία της Πίστεως και το ιερόν απάνθισμα του Ψαλτηρίου προς καθημερινήν χρήσιν και προσευχήν εκάστου Χριστιανού» (Βενετία 1827). Επίσης τη « Ζωή του Ιησού Χριστού, ήτοι το ιερόν και άγιον Ευαγγέλιον περιέχον την ζωήν του Ιησού Χριστού, τας διδαχάς αυτού και παραβολάς, θαύματα κλπ.» (Εν Αθήναις 1843). Επίσης «Ιερά Ιστορία και βίους των τριών βασιλέων Σαούλ, Δαβίδ και Σολομώντος…» (Εν Αθήναις, 1847). Επίσης «Περιγραφή της εν Τήνω ευρεθείσης αγίας και θαυματουργού εικόνας της κυρίας ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας…» (Εν Αθήναις 1849). Επίσης «Πανθέκτη ιερά Εκκλησιαστική περιέχουσα άπασαν την εκκλησιαστικήν ακολουθίαν των ορθοδόξων χριστιανών…». (Εν Αθήναις 1852).
Από τα διάφορα εκπαιδευτικά και ηθικοπλαστικά βιβλία του Πύρρου αναφέρονται: «Χειραγωγία των παίδων, ήτοι πραγματεία περί των χρεών του ανθρώπου» (Εν Βενετία 1810, εν Βιέννη 1813 και εν Ναυπλίω 1831), «Γραμματική» (Εν Ναυπλίω 1827), «Βίος και πράξεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου» (Εν Αθήναις 1846), «Βίοι των δώδεκα στρατηγών και διαδόχων του μεγάλου Αλεξάνδρου, εις τους οποίους προσετέθη και ο βίος του Μεγάλου Πύρρου του Αιακού» (Εν Αθήναις, 1848), «Περιήγησις ιστορική και βιογραφία Πύρρου του Θετταλού…και περιγραφή της πόλεως των Αθηνών…»(Εν Αθήναις, 1848).
Υπάρχουν και ανέκδοτα βιβλία του λογίου και φιλοπόνου αρχιμανδρίτου. Μεταξύ αυτών μετάφραση της Ορυκτολογίας του Βερνέρου, διατριβή περί της αρχαίας Ελληνικής μουσικής, και «Περιήγησις της Ελλάδος και πόλεμοι αυτής αρχαίοι και νεώτεροι». Ο Διονύσιος εντυπωσιάζει ως φωτισμένος λόγιος κληρικός και παράλληλα ως αγωνιστής, εξαιρετικός ιατρός και φαρμακοποιός και ικανότατος θετικός επιστήμονας και δάσκαλος.-