ΜΑΡΤΙΟΣ 1821 ΑΓ. ΛΑΥΡΑ. Η ΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΟΝ ΜΩΡΙΑ
γράφει ο Γιάννης Κουζίου,
Η επαναστατική προπαρασκευή των Ελλήνων είχε αρχίσει να γίνεται αντιληπτή από τους Τούρκους από τον Ιανουάριο του 1821. Στην Τριπολιτσά είχε γίνει γνωστή η άφιξη του Κολοκοτρώνη στη Μάνη, η λειτουργία των μπαρουτόμυλων της Δημητσάνας, η άφιξη πολλών Φιλικών στην Πελοπόννησο (Νικηταρά, Αναγνωσταρά Παπαφλέσσα), η σύσκεψη προκρίτων και αρχιερέων με τον Παπαφλέσσα στην Βοστίτσα συνοδεία ένοπλων φρουρών και άλλες προεπαναστατικές ενέργειες των Ελλήνων. Επίσης στις εκκλησίες οι ιερείς διάβαζαν νυχθημερόν παρακλήσεις και προετοίμαζαν τους πιστούς για την επανάσταση. Στην σύσκεψη της Βοστίτσας (26-29 Ιανουαρίου 1821), ο Παπαφλέσσας έδειξε την συστατική επιστολή του Υψηλάντη με την οποία συνιστούσε στους Εταίρους να ακολουθήσουν τις οδηγίες του και τους αποκάλυψε ότι ως ημερομηνία ενάρξεως του αγώνα είχε ορισθεί η 25η Μαρτίου 1821, εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Οι παρευρισκόμενοι πρόκριτοι και αρχιερείς δεν πείστηκαν από τα λόγια του Αρχιμανδρίτη και αναλογιζόμενοι την καταστροφή της Πελοποννήσου στα Ορλωφικά, ζητούσαν διαβεβαιώσεις σχετικά με την επιτυχία της επανάστασης. Αποφάσισαν τελικά να αναβάλουν την επανάσταση γιατί θεώρησαν τον «καιρόν ουκ αρμόδιον» προτείνοντας άλλες δυο ημερομηνίες για την έναρξη, η την 23η Απριλίου (Αγ. Γεωργίου) ή την 21η Μαΐου (Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης), έτσι ώστε να δοθεί περισσότερος χρόνος για πολεμική προετοιμασία. Ο Παπαφλέσσας έφυγε εξοργισμένος από την σύσκεψη απειλώντας τους ότι αν δεν συμφωνήσουν να κηρυχθεί η επανάσταση τότε με εντολή της «Σεβαστής Αρχής» θα μισθώσει 2000 Μανιάτες, θα αρχίσει τον αγώνα και τότε «αλοίμονο σε αυτόν που θα πιάσουν οι Τούρκοι χωρίς όπλα.» Ευτυχώς ο Παπαφλέσσας ο πρωτεργάτης των επανάστασης στην Πελοπόννησο, είχε καταφέρει να ξεσηκώσει τις καρδιές των Ελλήνων που περίμεναν χρόνια το μήνυμα της εξέγερσης.
ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΕΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑ
Το μυστικό της Φιλικής Εταιρείας είχε αρχίσει να πλέον να διαρρέει. Ο Άγγλος πρόξενος των Πατρών Γκρίν, είχε πληροφορήσει την τουρκική διοίκηση για επικείμενο κίνημα των ραγιάδων. Αλλά και ορισμένοι Έλληνες όπως ο κοτζάμπασης Σωτήρης Κουγιάς και ο δραγουμάνος του Πασά της Τρίπολης, Σταυράκης Ιακωβίκης, πρόδωσαν το μυστικό της Φιλικής εταιρείας στους Τούρκους. Ο Κουγιάς μάλιστα οδήγησε τους Τούρκους στο σπίτι που πραγματοποιούσαν σύσκεψη τα μέλη της Φιλικής. Αυτοί τότε για να ξεγελάσουν τους Τούρκους προσποιήθηκαν ότι συγκεντρώθηκαν για να βαπτίσουν το παιδί του οικοδεσπότη.
Στην Κωνσταντινούπολη επίσης ο σουλτάνος που είχε μάθει ότι επίκειται επανάσταση στην Πελοπόννησο από τα μυστικά έγγραφα του δολοφονηθέντος Φιλικού Υπάτρου, αλλά και από την προδοσία του Φιλικού Ασημάκη Θεοδώρου, έστειλε δυο φιρμάνια προς τον Χουρσίτ με τα οποία του έδινε απόλυτη εξουσία να εξοντώσει τους πρόκριτους και τους αρχιερείς που θα κινούνταν προς επανάσταση. Ο Χουρσίτ έδωσε τότε εντολή στον Καϊμακάμη Μεχμέτ Σελήμ, να καλέσει στην Τριπολιτσά τους επιφανέστερους αρχιερείς και πρόκριτους της Πελοποννήσου με σκοπό να τους φυλακίσει, έτσι ώστε οι Έλληνες να φοβηθούν και να σταματήσουν οι επαναστατικές ενέργειες. Πράγματι οι περισσότεροι πρόκριτοι και αρχιερείς πήγαν στην Τριπολιτσά, οι οποίοι αρχικά κρατήθηκαν ως όμηροι σε κατοικίες και αργότερα οι εβδομήντα εξ αυτών μεταφέρθηκαν στο φρικτό υπόγειο κελί του διοικητηρίου και φυλακίστηκαν μέσα σε απάνθρωπες συνθήκες.
Οι πρόκριτοι και αρχιερείς της Αχαΐας, αντιλαμβανόμενοι την παγίδα που τους είχε στήσει ο Καϊμακάμης Μεχμέτ Σελίμ και την επερχόμενη σύλληψή τους, αποφάσισαν να μην μεταβούν στην Τριπολιτσά. Για να δικαιολογήσουν την απόφασή τους συνέταξαν μια πλαστή επιστολή, σταλμένη δήθεν από άνθρωπό τους, ο οποίος τους πληροφορούσε ότι οι Τούρκοι είχαν πρόθεση να τους φυλακίσουν και την έδωσαν σε άνθρωπό τους με τον οποίο κανόνισαν να συναντηθούν σε συγκεκριμένο μέρος και να τους την παραδώσει. Έτσι στις 9 Μαρτίου 1821, ξεκίνησαν δήθεν για την Τριπολιτσά συνοδευόμενοι από Τούρκους των Καλαβρύτων, στο δρόμο όμως συνάντησαν τον άνθρωπο τους, πήραν την επιστολή την διάβασαν στους Τούρκους και διαμαρτυρόμενοι ότι κινδυνεύουν αρνήθηκαν να συνεχίσουν και επέστρεψαν στο χωριό Καρνέσι. Την επόμενη οι πρόκριτοι και οι αρχιερείς της Αχαΐας άρχισαν να συγκεντρώνονται στην Αγ. Λαύρα.
ΣΥΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΑΓ. ΛΑΥΡΑ
Από τις 10 μέχρι τις 13 Μαρτίου 1821, είχαν συγκεντρωθεί στην ιερά μονή της Αγ. Λαύρας ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο επίσκοπος Κερνίτσης Προκόπιος, οι πρόκριτοι Σωτήρης Χαραλάμπης, Ανδρέας και Ασημάκης Ζαΐμης, Σωτήριος Θεοχαρόπουλος, Ιωάννης Παπαδόπουλος, ο Ανδρέας Λόντος και Ασημάκης Φωτήλας, οι οποίοι πραγματοποίησαν τρείς διαδοχικές συσκέψεις σχετικά με την έναρξη της επανάστασης. Από τους συγκεντρωθέντες στην Αγ. Λαύρα, ο Δεσπότης Γερμανός και ο πρόκριτος Ανδρέας Ζαΐμης ήταν οι πιο διστακτικοί σχετικά με την έναρξη της επανάστασης, προβάλλοντας διάφορα επιχειρήματα, όπως το θέμα της ανεπαρκούς προετοιμασίας και της έξωθεν βοήθειας, ίσως όχι τόσο αδικαιολόγητα αφού οι ευθύνες της αποτυχίας θα έπεφταν επάνω τους. Πάνω στον φόβο τους πρότειναν να καταφύγουν στα ιόνια νησιά και από εκεί να παρακολουθούν τις εξελίξεις. Στην περίπτωση όμως που οι Τούρκοι λάβουν βίαια μέτρα, τότε να πάρουν τα όπλα και ότι γίνει. Επίσης αποφάσισαν να στείλουν στον Σουλτάνο τον Ευγένιο Αγιολαυρίτη με σκοπό να τον βεβαιώσει ότι η άρνηση τους να μεταβούν στην Τριπολιτσά οφειλόταν στον φόβο τους από τις ψεύτικες κατηγορίες και ότι περίμεναν πρώτα να αποδειχθεί η αθωότητα τους.
Αντίθετα ο Ασημάκης Φωτήλας ήταν ο πιο ένθερμος υποστηρικτής της άποψης να ξεκινήσει η επανάσταση άμεσα, επισημαίνοντας τον κίνδυνο που διέτρεχαν εξαιτίας της άρνησής τους να συμμορφωθούν στην πρόσκληση του Καϊμακάμη, άποψη την οποία υποστήριξε και ο Σωτήριος Χαραλάμπης. Ο Φωτάκος αναφέρει την επιχειρηματολογία του Αχαιού προεστού: «Ό,τι εδυνυθήκαμεν εκάμαμεν μέχρι τούδε και αρκετά εμακρύναμεν τον καιρόν αλλά εις το εξής οι Τούρκοι δεν θα μας πιστεύουν, όσον και αν προσπαθήσωμεν να τους γελάσωμεν […] Η γνώμη μου είναι να πιάσωμεν τα όπλα και ο Θεός ας μας βοηθήσει και ό,τι γίνει ας γίνει. Έπειτα και εμείς θα έχομε λίγο θάρρος εις τούτο, ότι εκάμαμεν το χρέος μας». Η γνώμη του Φωτήλα λειτούργησε καταλυτικά στην σκέψη και στην γνώμη των υπόλοιπων και όλοι μαζί αποφάσισαν τελικά την έναρξη της επανάστασης.
Στην εξέλιξη επίσης, των γεγονότων συνέβαλαν σημαντικά τα πρώτα προεπαναστατικά κτυπήματα των Ελλήνων εναντίων των Τούρκων. Συγκεκριμένα στις 14 Μαρτίου1821 ο Ν. Σολιώτης ταχυδρόμος μυημένος στην Φιλική Εταιρεία (τον οποίο είχε παροτρύνει ο Παπαφλέσσας να επιτεθεί ενάντιων των Τούρκων με την πρώτη ευκαιρία, έτσι ώστε να ξεκινήσει άμεσα η επανάσταση) και ο Α. Σκαλτσάς με δώδεκα άνδρες χτύπησαν τους τούρκους ταχυδρόμους που μετέφεραν επιστολές στον Καϊμακάμη, στην θέση Πόρτες κοντά στο Ακρίδι της επαρχίας Νωνάκριδος και στις 16 Μαρτίου σκότωσαν οκτώ τούρκους φοροεισπράκτορες στα Αρφαρά των Χασίων. Στις 15 Μαρτίου ο Αναγνώστης Γιαννόπουλος με εντολή του προεστού Σ. Χαραλάμπη συνέλαβε στην Ακράτα δεκαπέντε Τούρκους και τους εκτέλεσε στη Βερσοβά. Ακολούθησαν και άλλες επιθέσεις σε διάφορες περιοχές των Καλαβρύτων, αλλά αυτό το γεγονός που συνέβαλε καθοριστικά στην απόφαση της εξέγερσης ήταν το κτύπημα στην Χελωνοσπηλιά στις 15 ή 16 Μαρτίου κατά του τοκογλύφου Νικόλαου Ταμπακόπουλου, ύστερα από εντολή του προεστού γέροντα Ασημάκη Ζαΐμη. Οι Χονδρογιανναίοι σωματοφύλακες του Ζαΐμη έστησαν ενέδρα και κατάφεραν να ληστέψουν τους συνοδούς του Ταμπακόπουλου, ενώ ο ίδιος και ο Τουρκαλβανος φύλακάς του Λαλαίος Σειντής κατάφεραν να διαφύγουν, κατευθυνθήκαν στην Τριπολιτσά και ενημέρωσαν τις τουρκικές αρχές οι οποίες θεωρήσαν το γεγονός ως επαναστατικό.
Σύμφωνα με το πόνημα του Χ. Ευαγγελάτου Αγ. Λαύρα Ιστορία της Ιεράς μονής 961-1961, που αναφέρεται στα γεγονότα, οι προεστοί και οι οπλαρχηγοί που συσκέπτονταν στην Αγ. Λαύρα, μόλις έμαθαν τα συγκλονιστικά νέα από τους Αναγνώστη και Βασίλειο Πετιμεζά, οι οποίοι είχαν έρθει στο μοναστήρι για την επικείμενη εορτή του Αγ. Αλεξίου, αποφάσισαν τελικά, επηρεασμένοι και από τα λόγια του Ασημάκη Φωτήλα, την κήρυξη του αγώνα. Ο Ζαΐμης παίρνοντας τον λόγο είπε:« Ενώ εμείς σκεπτόμεθα δια να ευρωμεν διέξοδον επι του δημιουργηθέντος ζητήματος ο λαός μας επρόλαβε και εκήρυξε την επανάστασιν. […] Δεν μένει άλλο παρά η άμεσος κήρυξης της Επαναστάσεως… αύριον εις την εκκλησίαν, αφού μεταλάβωμεν των αχράντων Μυστηρίων, ας προσευχηθώμεν όλοι, κατά την δοξολογίαν εις τον άγιον Αλέξιον και την Παναγίαν να μας βοηθήσουν εις τον άνισο αγώνα, εις τον οποίον αποδυόμεθα.». Ο γιος του, Ανδρέας Ζαΐμης, σφιχταγκαλιάζεται με τους Πετμεζαίους, τον Αναγνώστη και τον Βασίλη, ενώ ο Λόντος και ο Χαραλάμπης κρατούν ακόμη τα χέρια τους ψηλά, στο σχήμα του σταυρού. «Το Θούριο, μωρέ παιδιά» ακούγεται ο Θεοχαρόπουλος και ο Ασημάκης ο Σκαλτσάς αρχίζει την αντάρα: «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή…».
Υπάρχει επίσης ένα έγγραφο επιστολή με ημερομηνία 7 Μαρτίου 1821 απευθυνόμενης τους Δεληγιανναίους. Με το παρόν έγγραφο αποδεικνύεται ότι οι προεστοί και οι αρχιερείς είχαν λάβει την απόφαση τους να επαναστατήσουν πριν ακόμα μεταβούν στην Αγ. Λαύρα. Η επιστολή είναι γραμμένη από το χέρι του Παλαιών Πατρών Γερμανού, φέρει τις υπογραφές Του επισκόπου Κερνίτσης Προκόπιου, των προεστών Σ. Χαραλάμπη, Ανδρέα Ζαΐμη, Ασημάκη Φωτήλα και Σωτήρη Θεοχαρόπουλου. Με αυτήν πληροφορούν τους παραλήπτες ότι είναι ασύμφορη η προσελευσή τους στην Τριπολιτσά,«δια να μη ριψοκινδυνευσωμεν, εν καιρώ όπου οι ελπίδες μας είναι εγγύς, και όπου βλέπομεν ότι η κίνησης του σκοπού οργανίζεται, καθως η Βλαχία απεσκίρτησεν και η Ρούμελη ολη ετοιμάσθη και περιμένει την οδηγίαν μας, εις το να κινηθη […]. Η ανάγκη ούτως υπαγορεύει και η θεία πρόνοια ελπίζομεν να μη μας αφήσει κατισχυμένους».
Η ΟΡΚΟΜΩΣΊΑ
Σύμφωνα με το ιστορικό αρχείο της μονής, στις 17 Μαρτίου 1821 ανήμερα του Αγ. Αλεξίου, ημέρα δηλαδή που εορτάζει το μοναστήρι καθώς φυλάσσει την κάρα του Αγίου, ως δωρεά του Αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου από το 1398, πραγματοποιήθηκε η ορκωμοσία των επαναστατών από των Αρχιεπίσκοπο Παλαιών Πατρών Γερμανό. Στο μοναστήρι επίσης είχε καταφθάσει πλήθος αγωνιστών, με το πρόσχημα του προσκυνήματος λόγω της εορτής του Αγίου, οι οποίοι είχαν ειδοποιηθεί περί της έναρξης του αγώνα. Αρχικά έγινε δοξολογία μέσα σε ατμόσφαιρα κατανυκτικής μυσταγωγίας. Μετά το τέλος της δοξολογίας ο Αρχιεπίσκοπος Γερμανός πήρε το παραπέτασμα της Ωραίας Πύλης, το γνωστό Λάβαρο της Επανάστασης που απεικονίζει την Κοίμηση της Θεοτόκου, το ευλόγησε και όρκισε τους Έλληνες με το σύνθημα «Ελευθερία η Θάνατος». Ακολούθως πρόκριτοι και αρχιερείς διασκορπίστηκαν στις επαρχίες τους με σκοπό την μυστική στρατολόγηση ανδρών, την επικοινωνία με τους αρχηγούς των άλλων επαρχιών και την προετοιμασία για τον αγώνα. Στις 19 Μαρτίου 1821 εστάλη από τα Καλάβρυτα μήνυμά στον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη που ανέφερε:« Εξοχώτατε Α.Μ. Χθές ετελέσθη το στεφάνωμα και έστω είς γνωσιν Σας. Καλάβρυτα τη 19 Μαρτίου 1821. Υπογραφαί :Νικόλαος Χριστοδούλου Σολιώτης, Α. Σκαλτσάς.». Η λέξη στεφάνωμα σήμαινε πως κηρύχτηκε η Επανάσταση και έγινε η ορκωμοσία.
ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ
Στις 21 Μαρτίου 1821 οπλαρχηγοί, πρόκριτοι και 600 περίπου αγωνιστές ξεκίνησαν από την Αγ. Λαύρα, σύμφωνα μάλιστα με ορισμένους ιστορικούς, ανέφεραν: «να μην μείνει Τοῦρκος στον Μωριά, μηδέ στον κόσμο όλον», με μπροστάρη τον διάκο Γρηγόριο Ντόκο που κρατούσε το Λάβαρο και το κανονάκι της μονής, κατευθύνθηκαν προς τα Καλάβρυτα τα οποία πολιόρκησαν για μερικές ημέρες, οπότε και παραδόθηκαν. Σε αυτή την μάχη σκοτώθηκαν δύο Έλληνες και τραυματίστηκαν τρείς μεταξύ αυτών και ο Ν. Σολιώτης. Η πόλη των Καλαβρύτων είναι η πρώτη πόλη που απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό, στις 25 Μαρτίου 1821. Σύμφωνα με τον ιστορικό Σ. Καργάκο λόγω της εορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ημέρα γιορτής για το μοναστήρι, αλλά και λόγω της απελευθέρωσης της πόλης, ενδεχομένως η εορτή να πήρε πανηγυρικό χαρακτήρα και να ακολούθησε δοξολογία την οποία όμως πραγματοποίησε ο επίσκοπος Κερνίτσης Προκόπιος και όχι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός που την ίδια ημέρα όρκιζε τους αγωνιστές στην Πάτρα.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΚΩΜΟΣΙΑ
Τα γεγονότα της ορκωμοσίας στην Αγ. Λαύρα, επιβεβαιώνονται και από τα προσωπικά αρχεία αγωνιστών που ήταν παρόντες, όπως ο διάκος Γρηγόριος Ντόκος από την Βυσωκά, ο Αιγιώτης Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος οποίος ήταν παρών στα γεγονότα του Μαρτίου 1821 και εκφώνησε τον πανηγυρικό λόγο στις 25 Μαρτίου 1861, (αναφέροντας όμως όχι την 17η αλλά την 25η Μαρτίου 1821 ως ημέρα της ορκωμοσίας), ο Αντιστράτηγος Β. Πετιμεζάς, ο Σπύρος Καρασπύρος, Μπολιαρίτης, ο Σταμάτης Μποτιώνης, Καλλιμάνης εκ Σαββανών, Θεοδ. Ανδρικόπουλος, Π. Κασκανδραμης, Π. Θεοδωρόπουλος από του Φίλια, Πρόκριτος Κ. Παπαδαίος από Μαζέικα, Γιαννάκης Λαμπρόπουλος εκ Παγκρατίου, Αν Παπανικολάου, Απ.Παναγόπουλου εκ Βυσωκάς, ο τότε (1821) διάκονος του Π.Π.Γερμανού και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Θεόφιλος Βλαχοπαπαδόπουλος.
Παρών ήταν επίσης ο σημαιοφόρος του αγωνιστή Στριφτόμπολα, Αναγνώστης Κόρδης ο οποίος, σε πόνημα που μάλλον ανήκει στον ίδιο με τα αρχικά Α.Κ. και που εκδόθηκε το 1850, με τίτλο ΙΣΤΟΡΙΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑΙ αναφέρει :« … εψάλη ικετήριος δοξολογία εις τον Ύψιστον υπέρ ευοδόσεως της ελληνικής κατά των Τούρκων επιχειρήσεως την 17 Μαρτίου 1821 εν τω ναώ της υπεραγίας Θεοτόκου…».
Μαρτυρίες για την ορκωμοσία των προεστών και οπλαρχηγών στο Λάβαρο της επανάστασης μας δίνει και ο Χ. Ηλιόπουλος στο πόνημά του ΧΡΥΣΑΙ ΕΘΝΙΚΑΙ ΣΕΛΙΔΕΣ, ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΛΑΒΑΡΟΝ, εκεί σύμφωνα με τον ηγούμενο και τους μοναχούς της Αγ. Λαύρας:
ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣΤΗΝ ΑΓ. ΛΑΥΡΑ
Επίσης στην γαλλική Εφημερίδα Le Constitutionnel και στους Times του Λονδίνου (Ιούνιος 1821), γίνεται αναφορά στα γεγονότα του Μαρτίου στα Καλάβρυτα και στις δύο ομιλίες του Παλαιών Πατρών Γερμανού στην Αγ. Λαύρα, στις 8 και στις 20 Μαρτίου 1821. Αναφορά στην Αγ. Λαύρα κάνει και ο Ρήγας Παλαμήδης στην ομιλία που εκφώνησε στις 25 Μαρτίου 1846, (αναφέροντας όμως και αυτός όχι την 17η αλλά την 25η Μαρτίου ως ημέρα ορκωμοσίας). Αλλά και ο γραμματέας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Θεόδωρος Ρηγόπουλος αναφέρει σχετικά:« Επανελθών εις την πατρίδα μου την 22 Μαρτίου έμαθον την επάνοδο του νουνού μου εις τη Πελοπόννησον και την εν αυτή γενίκευσιν της Επαναστάσεως, ως και την αιχμαλώτισιν των εν Καλαβρύτοις Τούρκων μετά οληγοήμερον αντίστασιν.» Σύμφωνα λοιπόν και με τον Ρηγόπουλο στις 22 Μαρτίου είχαν ήδη απελευθερωθεί τα Καλάβρυτα.
Ορισμένοι ιστορικοί βασίζονται στα απομνημονεύματα του Παλαιών Πατρών Γερμανού στα οποία δεν αναφέρει τίποτα περί ορκωμοσίας στην Αγ. Λαύρα ούτε περί απόφασης κήρυξης της επανάστασης, αλλά ότι βρισκόταν στα Νεζερά μέχρι τις 23 Μαρτίου 1821 και έτσι υποστηρίζουν ότι τελικά δεν συνέβη τίποτα στην Αγ. Λαύρα και δεν πάρθηκε καμία απόφαση. Δεν λαμβάνουν όμως υπόψη τους ότι τα απομνημονεύματα του Γερμανού δεν αποτελούν ολοκληρωμένο έργο αλλά ημιτελές που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει λόγω του θανάτου του το 1826. Επίσης ο Γερμανός στο έργο του παραλείπει πολλά σημαντικά γεγονότα αδικώντας έτσι τον εαυτό του, όπως την ύψωση της σημαίας στην Πάτρα και των ορκωμοσία των αγωνιστών , ίσως γιατί δεν ήθελε να θεωρηθεί δοξομανής.
Άλλοι πάλι αρνούνται την ύψωση του Λαβάρου, βασιζόμενοι στην Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως του Σπυρίδωνα Τρικούπη, όμως στη σχετική αναφορά, που περιληφθεί για πρώτη φορά στη β΄ έκδοση (Λονδίνο 1860) (σ. 312 σημείωση), δεν αμφισβητείται το γεγονός αυτό καθ’ εαυτό, αλλά ότι το συγκεκριμένο Λάβαρο δεν ήταν χρονικά το πρώτο που υψώθηκε, από τα πάνω από τριάντα Λάβαρα που υψώθηκαν σε διάφορες περιοχές της χώρας. «… Ψευδής είναι η εν Ελλάδι επικρατούσα ιδέα, ότι εν τη μονή της Αγίας Λαύρας ανυψώθη κατά πρώτον η σημαία της ελληνικής επαναστάσεως. Την ιδέα ταύτην εξέφρασα και εγώ εν τω επικηδείω λόγω εις Ανδρέαν Ζαΐμην πριν εξακριβώσω την αλήθειαν».
Αυτό όμως που έχει σημασία δεν είναι οι ημερομηνίες (17,20,21) αλλά τα γεγονότα, τα οποία έλαβαν χώρα νωρίτερα από την ημέρα της επανάστασης που είχαν ορίσει οι Φιλικοί, 25η Μαρτίου 1821. Στην Αγ Λαύρα λήφθηκε η απόφαση περί επανάστασης και έγινε η ορκωμοσία, όπως τεκμηριώνεται από τα ιστορικά αρχεία των αγωνιστών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αγία Λαύρα, Ιστορία της Ιεράς Μονής, εκδ. οίκος Τούμπης, Αθήνα 1995.
Αλλαμανή Ε., «Έναρξη της Επαναστάσεως στην Ελλάδα, εξάπλωση και τοπική επικράτησής της» Η Ελληνική Επανάσταση, στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 27 εκδ. Παραπολιτικά Α.Ε. Αθήνα 2015.
Αρχείον Κανέλλου Δεληγιάννη, Εταιρεία Φίλων του Λαού, αρ. 27. Αθήνα 1993.
Ευαγγελάτος Χ., Αγία Λαύρα. Ιστορία της Ιεράς Μονής, 961-1961, Αθήναι 1965.
Ηλιόπουλος Χ., ΧΡΥΣΑΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ, ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΛΑΒΑΡΟΝ, Η ΚΕ ΜΑΡΤΙΟΥ ΕΝ ΛΑΥΡΑΙ, εκδ. ΝΟΜΙΚΗΣ, ΑΘΗΝΑ 1900.
Καργάκος Σ., Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, τ.2, εκδ. REAL MEDIA AE, Αθήνα 2014.
Κόκκινος Δ., Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασις, τ. 1, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1956.
Κ.Α., ΙΣΤΟΡΙΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑΙ Η Η ΠΕΤΙΜΕΖΑΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ, εκδ. ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ, ΝΑΥΠΛΙΟ 1850.
Ρηγόπουλος Θ., Απομνημονεύματα από την αρχή της Επαναστάσεως μέχρι του έτους 1881, εκδ. Λαβύρινθος, Αθήνα 2021.
Τρικούπης Σ., Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, τ. πρώτος, εκδ. Λιβάνη ΑΕ, Αθήνα 1993.
Φωτόπουλος Α., Ιστοριογραφικά της Επαναστάσεως του 1821, Μελέτες και Κείμενα., εκδ. Λαβυρινθος, Αθήνα 2021.