Συνεχώς κλιμακώνονται οι ανησυχητικές πληροφορίες για το τί συνέβη και τί συμβαίνει στους αντιδραστήρες του εργοστασίου Φουκουσίμα Daiichi , το οποίο επλήγη από το μεγάλο τσουνάμι που προκάλεσε ο σεισμός στις ανατολικές ακτές της Ιαπωνίας στις 11.3.2011. Ήδη στις αρχές Ιουνίου δηλώθηκε επίσημα πια ότι οι αντιδραστήρες 1,2 και 3 του εργοστασίου Φουκουσίμα Daiichi έχουν φτάσει σε κατάσταση πυρηνικής τήξης και έχει δημιουργηθεί πυρηνική λάβα, η οποία διαρρέει προς τα κάτω τμήματα των κατασκευών, όπου λιμνάζει απειλητικά. Σύμφωνα με τον ιαπωνικό τύπο, αυτό που συνέβη είναι «χειρότερο από την τήξη της καρδιάς του αντιδραστήρα» και αποτελεί «το χειρότερο ενδεχόμενο ενός πυρηνικού ατυχήματος». Πρόκειται για κατάσταση ανάλογη της καταστροφής στο Τσερνομπίλ, χωρίς όμως ακόμη η διαρροή και η διάχυση ποσών ραδιενέργειας να είναι συγκρίσιμες. Οπωσδήποτε, η εξέλιξη του ατυχήματος συνεχίζεται, ενώ η γύρω περιοχή έχει εκκενωθεί προς το παρόν σε απόσταση 30 χιλιομέτρων , ήδη όμως ανακοινώνεται ότι η πόλη Φουκουσίμα σε απόσταση 60 χιλιομέτρων ενδέχεται να εκκενωθεί και αυτή. Η πιο ανησυχητική είδηση αφορά τη συνέντευξη, που έδωσε στις αρχές Ιουνίου ο Ιάπωνας πολιτικός Ichiro Ozawa στη Wall Street Journal, σύμφωνα με την οποία απειλείται το ίδιο το Τόκιο και τα εκατομμύρια των κατοίκων του σε μια απόσταση 120 χιλιομέτρων από τη Φουκουσίμα. Ο ίδιος παρουσίασε το εφιαλτικό ενδεχόμενο να καταστεί ολόκληρη η Ιαπωνία χώρα μη κατοικήσιμη. Όσο για την απαλλαγή από το πρόβλημα, αυτό φαίνεται να έχει μακρό και άγνωστο μέλλον. Η εταιρεία TEPCO είχε δηλώσει ότι θα φέρει τους αντιδραστήρες σε κατάσταση ψύξης μέχρι τον Οκτώβριο, όμως αυτό πλέον είναι αμφίβολο.
Η προσπάθεια που γίνεται αποσκοπεί στην ψύξη του ρευστού πυρηνικού καυσίμου με νερό, το οποίο γίνεται άκρως ραδιενεργό. Τμήμα του νερού ψύξης διαρρέει και μολύνει συνεχώς το περιβάλλον. Έτσι, παρά τις προσπάθειες να απομονωθεί το ραδιενεργό νερό της ψύξης, η περιοχή γύρω από το εργοστάσιο και η παρακείμενη θαλάσσια έκταση είναι ραδιενεργές. Υπάρχει κίνδυνος περαιτέρω μόλυνσης με αποτέλεσμα να γίνει εξαιρετικά δύσκολη, μακροχρόνια και δαπανηρή κάθε προσπάθεια καθαρισμού σε επίπεδα ασφαλείας.
Είναι παράδοξη η προσήλωση των Ιαπώνων προς ένα πυρηνικό μέλλον, ώστε η Ιαπωνία να αποτελεί σήμερα μία από τις χώρες όπου η πυρηνική ενέργεια και οι εφαρμογές της έχουν τη μεγαλύτερη διάδοση. Οι ιαπωνικές πυρηνικές δραστηριότητες έχουν ως βάση τη χρήση του πλέον τοξικού πυρηνικού υλικού που είναι γνωστό: του εμπλουτισμένου πλουτώνιου. Η Ιαπωνία αποτελεί τη μόνη χώρα, που παρά το ότι δεν διαθέτει πυρηνικά όπλα, εμπλουτίζει και επεξεργάζεται πυρηνικά καύσιμα με βάση το πλουτώνιο. Η προσήλωση των Ιαπώνων ιθυνόντων στην επίλυση του ενεργειακού προβλήματος της Ιαπωνίας με την παραγωγή ενέργειας με πυρηνικά μέσα δημιουργεί ήδη μια πυρηνική απειλή και είναι παράδοξη δεδομένης της ιστορικής εμπειρίας της χώρας αυτής, η οποία είναι η μόνη χώρα που έχει υποστεί πυρηνικό βομβαρδισμό.
Παρά το φοβικό σύνδρομο του πληθυσμού προς τα πυρηνικά όπλα και την πυρηνική ενέργεια, οι Ιάπωνες πολιτικοί επιδόθηκαν μετά το 1950 σε καλλιέργεια των σχέσεων με τις ΗΠΑ σε επίπεδα στρατηγικού σχεδιασμού πυρηνικού πολέμου. Ανάλογα, ένα πολιτικό-οικονομικό πλέγμα οδήγησε τη χώρα στην εξάρτηση από την πυρηνική ενέργεια. Οι τάσεις αυτές ποτέ δεν έγιναν αντικείμενο πολιτικής διαμάχης και ποτέ δεν συζητήθηκαν κατά τις προεκλογικές αντιπαραθέσεις.
Η παραγωγή ενέργειας με πυρηνικά μέσα ανέρχεται σήμερα στο 29% των ενεργειακών αναγκών της Ιαπωνίας, ενώ σχεδιάζεται να αυξηθεί δραματικά τα επόμενα χρόνια, αφού, πριν την καταστροφή της Φουκουσίμα, τα σχέδια προέβλεπαν την κατασκευή εννέα νέων αντιδραστήρων μέχρι το 2020 και άλλων 14 μέχρι το 2030, ενώ είχε τεθεί σε εφαρμογή πρόγραμμα αύξησης της παραγόμενης ενέργειας από τους υπάρχοντες αντιδραστήρες. Πρόκειται για ένα όνειρο άφθονης ενέργειας που θα παρέχεται μέχρι το απώτερο μέλλον, αφού οι αντιδραστήρες πλουτωνίου μπορούν να εργάζονται με το ίδιο καύσιμο για χιλιάδες χρόνια. Οι Ιάπωνες τεχνοκράτες πίστεψαν έτσι ότι θα μπορούσαν να επιλύσουν για όλα τα μελλοντικά χρόνια το ενεργειακό πρόβλημα της χώρας τους, μιας χώρας με φτωχό φυσικό πλούτο.
Σύμφωνα με άρθρο της Le Monde Diplomaticque του Μαΐου του 2011 η Ιαπωνία είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που έχει επιλέξει και έχει αναπτύξει την τεχνολογία των αντιδραστήρων «ταχείας αναπαραγωγής», δηλαδή παραγωγής περισσότερου πλουτωνίου από αυτό που καταναλώνεται. Η τεχνολογία αυτή είναι εξαιρετικά περίπλοκη, δύσκολη και δαπανηρή. Η πυρηνική ενεργειακή ουτοπία υποστηρίχθηκε γενναία από τον ιαπωνικό προϋπολογισμό. Για παράδειγμα: το πυρηνικό συγκρότημα Rokkasho στο Honshu, το κεντρικό νησί της Ιαπωνίας, θα κοστίσει το απίστευτο ποσό των 224 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αυτό ενδέχεται να είναι και η ακριβότερη ανθρώπινη κατασκευή.
Παρά τις τεράστιες επενδύσεις και την πίστη στην πυρηνική ενεργειακή ουτοπία, η Ιαπωνία βρίσκεται μπροστά στην πιθανότητα μιας οξείας ενεργειακής κρίσης. Από τους 54 αντιδραστήρες που είναι εγκατεστημένοι στην Ιαπωνία, οι 35 βρίσκονται ήδη εκτός λειτουργίας, ενώ οι απομένοντες 19 οδηγούνται βαθμιαία και μέχρι το επόμενο καλοκαίρι σε διακοπή της λειτουργίας τους. Ο σεισμός αχρήστευσε για μεγάλο διάστημα 11 από τους 15 αντιδραστήρες των ακτών του Ειρηνικού, ενώ η παρούσα κρίση δεν προσφέρει τις συνθήκες τις κατάλληλες για την επαναλειτουργία πολλών άλλων σταθμών που δεν λειτουργούν για διάφορους λόγους. Οι λειτουργούντες αντιδραστήρες θα διακόψουν σταδιακά τη λειτουργία τους λόγω κανονικών ελέγχων, αλλά η επαναλειτουργία τους, δεδομένης της πίεσης της κοινής γνώμης , είναι αμφίβολη.
Αποδεικνύεται ότι η τυφλή εμπιστοσύνη στην τεχνολογία και η αντίληψη για την απόλυτη ασφάλεια είναι αυταπάτες . Ήδη τα ανησυχητικά παραδείγματα αφθονούν: Το εργοστάσιο Kashiwazaki το μεγαλύτερο πυρηνικό εργοστάσιο του κόσμου, υπέστη, κατά τη διάρκεια του σεισμού του Μαρτίου, καταπόνηση διπλάσια από αυτή για την οποία έχει σχεδιασθεί. Είναι απλή τύχη το ότι οι ζημιές που υπέστη δεν κατέληξαν σε πυρηνική τήξη. Το εργοστάσιο Hamaoka, 190 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Τόκιο, βρίσκεται πάνω σε σεισμικά ρήγματα και έχει σχεδιασθεί για αντοχή σε μέγεθος σεισμού μικρότερου από τον σεισμό του Μαρτίου. Ανάλογα παραδείγματα μπορούμε να εντοπίσουμε σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, πρόσφατα εκπρόσωπος της επιτροπής ατομικής ενέργειας των ΗΠΑ δήλωσε ανεύθυνα ότι «δεν υπάρχει απολύτως καμία πιθανότητα» για να συμβεί στις ΗΠΑ κάτι παρόμοιο με αυτό που συνέβη στη Φουκουσίμα. Όμως, στην Ιαπωνία, μία χώρα που διαθέτει κορυφαίες επιστημονικές και μηχανολογικές δυνατότητες, συνέβησαν καταστρεπτικά λάθη σε υπολογισμούς, ενώ οι υπεύθυνοι απέκρυψαν στοιχεία, παραπλάνησαν τους ελεγκτές και αγνόησαν τους κανόνες και τους συντελεστές ασφαλείας. Μήπως αυτά δεν μπορούν να συμβούν και στις ΗΠΑ;
Η ανάπτυξη προηγμένης πυρηνικής τεχνολογίας στην Ιαπωνία ακολουθείται από τη δημιουργία τεραστίων προβλημάτων που η τεχνολογική αισιοδοξία είχε αποκρύψει και συνεχίζει να υποβαθμίζει: Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες δημιουργούν μεγάλες ποσότητες από πυρηνικά ραδιενεργά κατάλοιπα, τα οποία πρέπει να υποστούν κατεργασίες ή να αποθηκευθούν με ασφάλεια. Αλλά και οι κατεργασίες που είναι δυνατόν να γίνουν δεν απαλλάσσουν τα κατάλοιπα από την ραδιενέργεια που εκπέμπουν. Ήδη, ποσότητες των ραδιενεργών καταλοίπων στον ευρωπαϊκό χώρο είναι τεράστιες και η αποθήκευσή τους έχει γίνει προβληματική. Στην Ιαπωνία, επιπλέον του προβλήματος της αποθήκευσης των ραδιενεργών καταλοίπων , οι κατεργασίες που εφαρμόζονται δεν έχουν την έγκριση της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας. Σε επανειλημμένες εκκλήσεις της οι Ιάπωνες υπεύθυνοι απάντησαν με υπεκφυγές. Η Ιαπωνία διαθέτει επίσης περιοχές με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση πυρηνικών εγκαταστάσεων στον κόσμο. Οι εγκαταστάσεις αυτές περιλαμβάνουν πυρηνικά εργοστάσια, εργοστάσια εμπλουτισμού πυρηνικών καυσίμων, εργοστάσια επεξεργασίας πυρηνικών καταλοίπων και εγκαταστάσεις αποθήκευσης πυρηνικών καταλοίπων. Η επεξεργασία των πυρηνικών καυσίμων αποδίδει ετησίως 8 τόννους πλουτωνίου ικανού να οπλίσει 1000 πυρηνικές κεφαλές. Υπάρχει οξύ πρόβλημα αποθήκευσης για τα πυρηνικά απόβλητα, τα οποία σήμερα συσσωρεύονται και αποθηκεύονται δίπλα στα πυρηνικά εργοστάσια. Αυτό θα συνεχιστεί αόριστα εάν τα πυρηνικά εργοστάσια της Ιαπωνίας συνεχίσουν να λειτουργούν. Τα ραδιενεργά υγρά που θεωρούνται ότι εκπέμπουν χαμηλά ποσά ραδιενέργειας απελευθερώνονται στον Ειρηνικό Ωκεανό μερικά χιλιόμετρα από τις ακτές. Τα επιτρεπτά επίπεδα ραδιενέργειας είναι πολλές φορές ανώτερα από αυτά που ισχύουν στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Τα υπόλοιπα ραδιενεργά υγρά αποθηκεύονται σε εργοστάσια που έχει δυναμικότητα τριών εκατομμυρίων δοχείων. Εκεί θα πρέπει να παραμένουν για τουλάχιστον 300 χρόνια. Τα πιο επικίνδυνα ρευστά που έχουν θερμοκρασίες χιλιάδων βαθμών Κελσίου αποθηκεύονται σε δοχεία υψηλής αντοχής. Αυτό θα κρατήσει μέχρι 50 χρόνια, έως ότου οι θερμοκρασίες τους πέσουν κάτω από τους 500°C. Μετά θα αποθηκευθούν σε βαθιά πηγάδια για να εκπέμπουν ραδιενέργεια για τις επόμενες χιλιετίες. Πρόκειται για μία εφιαλτική πραγματικότητα.
Έχει αποδειχθεί πλέον ότι η τυφλή εμπιστοσύνη στην απόλυτη ασφάλεια είναι μία χίμαιρα. Το όνειρο της άφθονης ενέργειας μετά από πυρηνική σχάση έγινε εφιάλτης. Δεν μένει παρά να καταφύγουμε στις μόνες λύσεις που υπάρχουν και που είναι δοκιμασμένες: στην κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική αυτάρκεια και στην αειφορία. Αυτό θα επιτευχθεί μόνο με τη δημοκρατική επιλογή των αποφάσεων, την μετριοπάθεια των απαιτήσεων και τον σεβασμό προς το φυσικό περιβάλλον.