Mια περιπλάνηση στον χώρο της επιστήμης, της τέχνης και της πολιτικής
Ο αμφίσημος τίτλος του τελευταίου (και κατά τη γνώμη μου σημαντικότερου όλων των προηγουμένων) βιβλίου του ακαδημαϊκού Βασίλη Μαρκεζίνη «Γράφοντας για τον εαυτό μου».
Γράφει ο ΜΕΛΕΤΗΣ Η. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ*
Ο αμφίσημος τίτλος του τελευταίου (και κατά τη γνώμη μου σημαντικότερου όλων των προηγουμένων) βιβλίου του ακαδημαϊκού Βασίλη Μαρκεζίνη «Γράφοντας για τον εαυτό μου. Σταθμοί μιας περιπατητικής ζωής», δεν καλύπτει πλήρως το εύρος του περιεχομένου του. Ο Μαρκεζίνης δεν γράφει ούτε μόνον περί του εαυτού του ούτε μόνον προς τον εαυτό του, είτε υπονοεί το πρώτο είτε το δεύτερο. Η αυτοβιογραφία του είναι μία περιπλάνηση στον χώρο της επιστήμης, της τέχνης και της πολιτικής, περιηγείται με κριτικό πνεύμα τον διεθνή ακαδημαϊκό κόσμο, αναλύει χωρίς στερεότυπα την αμερικανική κοινωνία, παρουσιάζει την προσφάτως αναγεννηθείσα επιστήμη της γεωπολιτικής, στην οποία στράφηκαν τελευταία τα ενδιαφέροντά του, εξηγεί το ενδιαφέρον του για την ψυχοβιογραφία, και μάλιστα δεν παραλείπει να δώσει τα πορτρέτα σύγχρονων ηγετών εξηγώντας τη σχέση ψυχανάλυσης και πολιτικής σκέψης και πράξης.
Επίσης ασχολείται εκτενώς με την ελληνική κρίση και τις γεωπολιτικές και γεωστρατηγικές της συνέπειες. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσπάθειά του να εξηγήσει στο ελληνικό κοινό πώς μας βλέπουν οι Αγγλοσάξονες μέσω χαρακτηριστικών κειμένων. Επίσης ο Μαρκεζίνης δεν γράφει μόνον προς τον εαυτό του. Είναι σαφές ότι λειτουργεί ως δάσκαλος, άρα το κείμενό του έχει εκπαιδευτική και παιδαγωγική λειτουργία, είτε απευθύνεται σε νεότερους είτε σε μεγαλύτερους. Το τελευταίο σημείο αποτελεί και το σημαντικότερο συγκριτικό πλεονέκτημα όχι μόνον του βιβλίου αλλά και της συνολικής παρουσίας του Μαρκεζίνη, που επανέκαμψε στην πατρίδα του εδώ και τρία χρόνια μετά από απουσία σαράντα χρόνων.
Δηλαδή ο Μαρκεζίνης εκπροσωπεί έναν τύπο ανθρώπου εντελώς διαφορετικού από τον παρακμιακό και συχνά αποκρουστικό τύπο του πανεπιστημιακού, πολιτευτή και εν γένει δημοσίου προσώπου της Μεταπολίτευσης, αντιπροσωπεύει τον τύπο του ανιδιοτελούς και ανεξάρτητου από σκοπιμότητες διανοούμενου, του αναγεννησιακού ανθρώπου με τα ποικίλα ενδιαφέροντα στην τέχνη, τη φιλοσοφία και την επιστήμη, του ακαδημαϊκού με λαμπρή διεθνή σταδιοδρομία, του αφοσιωμένου στη διαμόρφωση ελεύθερα σκεπτόμενων μαθητών δάσκαλου, του πολυγραφότατου συγγραφέα έργων με βαρύτητα, του κοσμοπολίτη που όμως έχει σταθερά την πατρίδα του στο επίκεντρο της μέριμνάς του.
Η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του καθηγητού του συγκριτικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και του Οστιν του Τέξας Μαρκεζίνη είχε ως επίκεντρο την ανεύρεση κοινών τόπων μεταξύ του βρετανικού δικαίου και των δικαίων των άλλων ευρωπαϊκών χωρών, καθώς και μεταξύ των διαφόρων ευρωπαϊκών δικαίων και του αμερικανικού δικαιικού συστήματος (εργασία που τον οδήγησε στη βαθύτερη μελέτη των αντίστοιχων κοινωνικών δομών και στη διαμόρφωση ενός διεπιστημονικού τρόπου του σκέπτεσθαι).
Μάλιστα ίδρυσε και επιστημονικά ινστιτούτα με αυτό το αντικείμενο στο Λέιντεν, στην Οξφόρδη, στο Λονδίνο και στο Τέξας. Αυτή του η εργασία, κρίσιμη για τη συνοχή του δυτικού κόσμου, αναγνωρίστηκε ευρύτατα, με αποτέλεσμα να εκλεγεί μέλος της βρετανικής, της ιταλικής, της βελγικής, της ολλανδικής, της γαλλικής και της ελληνικής ακαδημίας, ενώ έλαβε από τη βασίλισσα της Αγγλίας το 1997 τη θέση νομικού συμβούλου του βρετανικού στέμματος και το 2005 τίτλο ευγενείας.
Επίσης ο Μαρκεζίνης έχει και ένα άλλο χαρακτηριστικό: αν και γόνος μεγάλης πολιτικής οικογενείας (ο πατέρας του υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς και ταυτόχρονα ιστορικούς συγγραφείς του εικοστού αιώνα στην Ελλάδα), η λαμπρή σταδιοδρομία του ουδόλως υπήρξε προϊόν νεποτισμού και η κεντρική θέση που απέκτησε πρόσφατα στην πνευματική ζωή της Ελλάδας δεν προκύπτει από την εξέχουσα πολιτική και πνευματική θέση που κατείχε άλλοτε ο πατέρας του. Δηλαδή, ο ίδιος ακύρωσε την έννοια της οικογενειοκρατίας με την αποχώρησή του από την Ελλάδα και τη θεαματική εξέλιξή του σε χώρους όπου το οικογενειακό του όνομα δεν λειτουργούσε προωθητικά, αλλά και όπου γενικώς τα οικογενειακά ονόματα δεν λειτουργούν προωθητικά.
Ο Μαρκεζίνης αναφέρεται με αγάπη αλλά και κριτικό πνεύμα στην εξαιρετικά σύνθετη προσωπικότητα και πολυτάραχη ζωή του πατέρα του. Ο Σπύρος Μαρκεζίνης (τον οποίον ο γράφων αυτήν την βιβλιοπαρουσίαση ως φοιτητής επεδίωξε και εγνώρισε αρκετά καλά και μάλιστα συνέγραψε μία βιογραφία του στο τεύχος 34 της επιστημονικής επιθεώρησης ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ την άνοιξη του 2002), ήταν ταυτόχρονα ιδιοφυής πολιτικός, οικονομικός εγκέφαλος, ιστορικός ολκής και ρηξικέλευθος πολιτικός στοχαστής.
Ηταν ατύχημα για την Ελλάδα που το 1973 η προσπάθειά του να οδηγήσει ως μεταβατικός πρωθυπουργός τη χώρα σε ομαλή έξοδο από τη δικτατορία λόγω εκλογών απέτυχε.
Ο Βασίλης Μαρκεζίνης με αξιοσημείωτη διαύγεια κρίνει τον πατέρα του ως προσωπικότητα, ως πατέρα και ως πολιτικό, επισημαίνει τα πολιτικά του σφάλματα και οι κρίσεις του αυτές πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα από τον ιστορικό του εικοστού αιώνα.
Μία πολύ ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια του βιβλίου είναι η εξομολόγηση του συγγραφέα ότι η αρχική του κλίση, επιθυμία ήταν να γίνει ζωγράφος, κάτι που απέτρεψαν ο συντηρητισμός και οι αστικές συμβάσεις της αθηναϊκής κοινωνίας της εποχής εκείνης.
Στην κατακλείδα του βιβλίου του, ο συγγραφέας ομολογεί ότι (καθόλου αυτονοήτως) ευνοήθηκε από τη ζωή και ευχαριστεί τον Θεό για την οικογενειακή, πνευματική και επαγγελματική ευτυχία του, κάτι που οπωσδήποτε τον τιμά.
* διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης.
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22767&subid=2&pubid=63605425
4 comments
Συμφωνώ ότι ήταν ατύχημα για την Ελλάδα το γεγονός ότι ο Σπ. Μαρκεζίνης που ήταν ο πρώτος που κήρυξε την εθνική συμφιλίωση στις αρχές της δεκαετίας του ’50 κατάντησε να γίνει δοτός πρωθυπουργός της Χούντας και γεφυροποιός για να επιστρέψει το παλιό πολιτικό σύστημα που μας είχε οδηγήσει στην δικτατορία και πλέον στην γελοιοποίηση και στην πτώχευση. Συμφωνώ επίσης και με τα επαινετικά σχόλια για το βιβλίο και τον συγγραφέα του. Όμως, μέχρι εκεί. Συνιστώ να μη χάνουμε το μέτρο. Η Ελλάς έχει ανάγκη απο ηγέτες αλλά όχι σωτήρες, και πάντως οι ακαδημαικοί διδάσκαλοι δεν διακρίνονται για τα ηγετικά προσόντα τους. Αντίθετα, ο θυμόσοφος λαός σωστά λέει “ουδείς μωρότερος των ιατρών αν δεν υπήρχαν οι διδάσκαλοι”. Όπως είναι γνωστή και η τετράγωνη (η τρίγωνη!) ρήση του Μπίσμαρκ “Drei Professoren, Vaterland verloren” (τρείς καθηγητές και πάει η Πατρίδα)!
Ἂν εἶχε ἐπιτύχει ἡ ἀπόπειρα ὁμαλοποιήσεως Παπαδοπούλου-Μαρκεζίνη, θὰ εἶχε ἀποφευχθεῖ ἡ τραγωδία τῆς Κύπρου. Στὴν Τουρκία, αὐτὴ ἡ ὁμαλοποίηση ἐπέτυχε … Τὸν Παπαδόπουλο ἀνέτρεψαν οἱ πραιτωριανοί του, διότι προέβλεψαν ὅτι ἡ ὁμαλοποίησις θὰ ἐμεὶωνε τὴν ἐπιρροή τους.
Συμφωνώ, αλλά δεν μπορούσε ρεαλιστικά να επιτύχει. Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου τα ανακοίνωσε γνωστός πολιτικός της εποχής (φίλος του Κ. Καραμανλή και του Σπ. Μαρκεζίνη) σε στενό κύκλο φίλων του ένα χρόνο πριν γίνουν. Άρα τα ήξερε και ο φίλος του Σπ. Μαρκεζίνης, όπως και το γεγονός ότι δεν είχε την δύναμη να τα εμποδίσει. Συμφωνώ και με την παρατήρηση περί πραιτωριανών. Και αυτό το εγνώριζε ο Σπ. Μαρκεζίνης, αλλά αποδέχτηκε να τους αντιμετωπίσει ενώ δεν είχε τον έλεγχο του στρατού. Εγνώριζε επίσης το γεγονός ότι το περιβάλλον του Κ. Καραμανλή ευνοούσε την πολιτική γέφυρας που έκανε ο Ε. Αβέρωφ, αλλά και ότι ο Αβέρωφ αδυνατούσε να την συνεχίσει αφού είχε χάσει την εμπιστοσύνη του Γ. Παπαδόπουλου με την συμμετοχή του στην στάση στο “Βέλος”. Υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι αυτός ο πανέξυπνος πολιτικός υπερεκτίμησε τις ικανότητες του, υποτίμησε τις δυσκολίες η και τα δύο, η απλά στοιχημάτισε “against all odds” και έχασε (και μαζί του και η Ελλάδα και η Κύπρος). Το ίδιο έγινε και στην διαμάχη του με τον Α. Παπάγο που του κόστισε την αρχηγία και την πρωθυπουργία που αναμφίβολα άξιζε. Το ίδιο έγινε και σε άλλες περιπτώσεις (π.χ. όταν διέκοψε την συνεργασία του με τον Γ. Παπανδρέου). Η κατάσταση πάντως στην Τουρκία είναι τοσο διαφορετική ώστε δεν νομίζω ότι χωρεί οποιαδήποτε σύγκριση.
Ἐμ αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι ὁ πατριωτισμός : Νὰ μὴν ὑπολογίζει κανεὶς τὶς πιθανότητες. Ἔτσι μόνον ἀναπαύεται ἡ συνείδησις τοῦ ἡγέτου. Ἀπ´ ὅσο γνωρίζουμε, ὁ Σπῦρος Μαρκεζίνης εἶχε ἀπολύτως ἥσυχη τὴν συνείδησή του. Ἂς ὄψονται οἱ Ἕλληνες ποὺ δὲν θέλησαν νὰ ἀκούσουν τὶς συμβουλές του.