Σερ Βασίλειος Μαρκεζίνης: στην Ελλάδα λείπει η πίστη, το όραμα, ο ρεαλισμός

Σερ Βασίλειος Μαρκεζίνης, επιφανής νομικός
«Θα ήθελα να της προσφέρω ό,τι μπορώ»

Του Νικου Γ. Ξυδακη

Ειναι ο πρώτος Ελληνας που ονομάστηκε σερ από τη βασίλισσα της Αγγλίας για το έργο του, και από τους πιο διακεκριμένους νομικούς διεθνώς στο Συγκριτικό Δίκαιο, σύμβουλος και συνομιλητής ανώτατων δικαστών και πολιτικών ηγετών ανά την Ευρώπη.

Ο σερ Βασίλειος Μαρκεζίνης είναι ένας ζωηρός εξηντάρης άνδρας, με λευκά μαλλιά και γελαστά γαλάζια μάτια. Εχει τα χρώματα του Βρετανού, την ηδεία έκφραση του Ανατολίτη και το περιπαικτικό σπίθισμα βλέμματος του Μεσογειακού. Είναι όλα αυτά. Είναι Ευρωπαίος. Και είναι γοητευτικός· ακούραστος συνομιλητής με ευρύτατη θεματολογία και λεπτό χιούμορ, συναρπαστικός στις δημόσιες ομιλίες του, γνώστης της ευρωπαϊκής τέχνης, αβρός προς τις γυναίκες, φιλόφρων προς την ομήγυρη.

Κατάγεται από παλαιά οικογένεια της Σαντορίνης, με ρίζες στη Βενετία· γεννήθηκε στην Αθήνα, στην οδό Λυκαβηττού, από το γενέθλιο σπίτι του ατένιζε τους αθηναϊκούς λόφους και την Ακρόπολη. Ο Σαντορινιός πατέρας του, ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ήταν ένας από τους ευφυέστερους Ελληνες πολιτικούς μεταπολεμικά, συγγραφέας μιας αξιόλογης πολιτικής ιστορίας της Ελλάδος, που όμως συνέδεσε το όνομά του με σειρά ατυχών επιλογών και με την αποτυχημένη γέφυρα της δικτατορίας προς την ομαλότητα το 1973. Η μητέρα του ήταν ελληνορθόδοξη της Χίου με αγγλική ιθαγένεια, βαθιά θρησκευόμενη.

Οι γονείς του

«Ο πατέρας μου κάθε μεσημέρι, από τον καιρό που ήμουν επτά-οκτώ ετών και καταλάβαινα, μου διάβαζε κλασικούς συγγραφείς, Ιστορία κυρίως: Αρριανό, Ξενοφώντα, Θουκυδίδη… Μου μιλούσε για την Ελλάδα και την Ιστορία. Την αγάπη για τα γράμματα μού την ενέπνευσε ο πατέρας μου. Μου υπέδειξε να ερευνώ. Αν ήθελα να μάθω κάτι, κατέφευγα στην τεράστια βιβλιοθήκη του, είχα ελεύθερη πρόσβαση. Αντιθέτως, δεν είχα πρόσβαση στα παιχνίδια του… Είχε εξαιρετική συλλογή από τρενάκια και μεκανό, με τα οποία έπαιζε μόνος του».

Η μητέρα του προσέφερε τη συναισθηματική αγωγή. «Η μητέρα μου προσευχόταν, πίστευε. Μ’ έμαθε να βλέπω τη φτώχεια, τους αδύναμους, τους δυστυχείς. Μου μετέδωσε μια αίσθηση δικαίου και αλληλεγγύης, ταπεινότητας, ηθικής ακεραιότητας. Με έκανε αυτό που είμαι».

Σερ Μαρκεζίνη… Παρακαλώ, Βασίλης, μόνο Βασίλης… Μιλά ελληνικά με ευφράδεια και ορμή, με ελάχιστες αγγλικές και γαλλικές λέξεις πού και πού· μιλά καλοσυνταγμένα «παλαιά» ελληνικά, με ακρίβεια, με άρωμα καθαρεύουσας, με τριτόκλιτα, με διακριτές τις προθέσεις. «Το σχολείο μου ήταν εις την οδό Νεοφύτου Βάμβα, η Σχολή του Ι. Μ. Παναγιωτόπολου. Τα περί Κολεγίου είναι παρεξήγησις…»

Τιμές και παράσημα

Τρώει πολύ λίγο, πίνει ελάχιστο κρασί, λευκό. Είναι ντυμένος πάντα με μπλέιζερ σταυρωτό, πουκάμισα με λεπτά καρό, ζωηρόχρωμες σταμπωτές γραβάτες, υποθέτω Herm�s ή Ferragamo. Στις διαλέξεις του εμφανίζεται με σταυρωτό κοστούμι μπλε pinstripe, τυπικού βρετανικού στυλ. Στην μπουτουνιέρα του, διακριτικό, ένα σειρητάκι: Υπενθύμιση του «Σερ» ή κάποιου Μεγαλόσταυρου.

«Με ρωτούν για τα παράσημα και τις τιμές, τις ακαδημίες. Κοιτάξτε, όλα αυτά μου απονεμήθηκαν όχι φιλοφρονητικά, γιατί είμαι πολιτικός ή πρέσβης, αλλά για την έμπρακτη προσφορά μου στο Δίκαιο και την ευρωπαϊκή υπόθεση. Αυτό ήταν το σκεπτικό του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας, της Ιταλίας, της Γερμανίας… Και η Βρετανία, η δεύτερη πατρίδα μου, δεν χαρίζει εύκολα αξιώματα και τιμές. Δούλεψα πολύ σκληρά, μα πάντα αμετακίνητος από τις αρχές μου και την ελευθερία της σκέψης μου».

Ποια χρόνια νοσταλγείτε; Δεν διστάζει: «Αυτά που ζω τώρα, απαλλαγμένος από πολλές ακαδημαϊκές φροντίδες!». Αμέσως συμπληρώνει: «Τα ωραιότερα χρόνια της ζωής μου τα πέρασα στο Κέμπριτζ, νέος καθηγητής και οικογενειάρχης. Ειδυλλιακή ζωή, ήρεμη, σε ένα πνευματικό και πανέμορφο περιβάλλον, ιδανικό για να μεγαλώσουν τα παιδιά. Ο πρώτος περισπασμός προήλθε από το Πανεπιστήμιο του Κορνέλ, όταν με προσκάλεσαν να διδάξω στην περίφημη Νομική Σχολή του. Δέχθηκα, υπό τον όρο να πηγαίνω μόνο δύο μήνες τον χρόνο. Εκτοτε, μεγάλο μέρος της ζωής μου περνά σε αεροπλάνα και ξενοδοχεία…».

Στην Αγγλία γνώρισε τη σύζυγό του. «Η Ευγενία ήταν κόρη του Γεωργίου Τρυπάνη, διευθύνοντος συμβούλου των εταιρειών Νιάρχου. Είναι ειδική στη ρωσική λογοτεχνία. Εγώ ζούσα στον κόσμο μου, των γραμμάτων. Για δώρο αρραβώνων, φανταστείτε, της πήγα ένα βιβλίο, τα Πολιτικά του Αριστοτέλη! Ευτυχώς έχει χιούμορ και με αγαπά, έτσι είμαστε ακόμη μαζί!».

Η οικογένειά του ζει στην Οξφόρδη. Δεν έχει σπίτι στην Αθήνα. «Δεν υπάρχει τίποτε από την οικογενειακή περιουσία. Ο πατέρας μου τα έχασε όλα. Ζούσε στο νοίκι. Τα πούλησε όλα, μέχρι και την περίφημη βιβλιοθήκη του, 40.000 τόμους. Ηταν από τους πολιτικούς που πέθαναν στην ψάθα».

Ο Σπύρος Μαρκεζίνης

Ο πατέρας σας εξακολουθεί να προκαλεί ερωτήματα ως πολιτικός άνδρας. Λένε ότι ήταν ο ευφυέστερος της γενιάς του, χωρίς όμως ανάλογη επιτυχία. «Ολοι με ρωτούν. Ηταν αναμφισβήτητα ευφυής και φιλόδοξος – και δεν το έκρυβε. Ηταν υπερήφανος, ξέκοβε αν δεν συμφωνούσε με κάτι. Για να τον καταλάβετε, πρέπει να σκεφθείτε ότι μεγάλωσε σε μια αυστηρά ανδροκρατική κοινωνία, ο μοναχογιός μιας πολύ ισχυρής και φιλόδοξης μητέρας, πλάι σε τρείς αδελφές. Ο πατέρας μου ανατράφηκε με μια αποστολή: να διακριθεί. Το μεγαλύτερο σφάλμα του ήταν το 1961, όταν εξελέγη με την Ενωση Κέντρου, παίρνοντας 100.000 ψήφους στην Αθήνα, εκπληκτικό νούμερο, και κατόπιν τα έσπασε και αποσχίσθηκε. Αυτό ήταν το τέλος του, νομίζω. Πολύ αργότερα, το ’73 ανέλαβε να στήσει τη γέφυρα ανάμεσα στους συνταγματάρχες και τον κοινοβουλευτικό κόσμο, μια αποστολή πολύ δύσκολη, στην οποία είχε την ενθάρρυνση πολλών πολιτικών τότε. Το Πολυτεχνείο όμως άλλαξε τον ρουν της ιστορίας. Ο πατέρας μου έκανε το σφάλμα τότε να αναλάβει ευθύνες που δεν του ανήκαν. Ηταν αποκομμένος, δεν είχε ενημέρωση ούτε επιρροή στα γεγονότα. Εκείνη τη δραματική βραδιά ήμασταν σπίτι μόνοι, εκείνος κρατούσε το κεφάλι του σιωπηλός, η μητέρα μου προσευχόταν στο δωμάτιό της…».

Κλίση στις τέχνες

Ο πατέρας σας δεν σας ώθησε προς την πολιτική; «Οχι. Με ώθησε όμως προς τη Νομική. Εγω ήθελα να γίνω ζωγράφος, είχα κλίση. Στα δεκατρία μου ζωγράφισα γυμνό εκ του φυσικού· πρωτοείδα εφήβαιο, του μοντέλου. Αντίκρισα αυτό που λέει ο Θεοτοκάς «το σπήλαιο της ανθρώπινης αναδημιουργίας», έμεινα εμβρόντητος για μισή ώρα, κι ύστερα άρχισα να ζωγραφίζω. Οι δάσκαλοι ζωγραφικής πρότειναν στον πατέρα μου να πάω στη Σχολή Καλών Τεχνών, αυτός αρνήθηκε. Στράφηκα στη μουσική… Ωστόσο, η τέχνη υπό όλες τις μορφές της δεν έπαψε ποτέ να με συντροφεύει και να προσφέρει συγκινήσεις. Ο αγαπημένος μου συγγραφέας είναι ο Γκαίτε. Στο πρόσφατο βιβλίο με τις ψυχοβιογραφίες μεγάλων ανδρών («Τhe duality of genius»), θεμελιώνω την υπόθεση, βάσει των επιστολών του, ότι ο Γκαίτε ήταν κρυφός ομοφυλόφιλος».

Η μικρή μας χώρα χρειάζεται πολλούς φίλους, μια πολυγαμική πολιτική

Είσθε πατριώτης; «Την αγαπώ την πατρίδα μου». Το πρόσωπο του σερ Βασίλειου γλυκαίνει. «Στα παιδικά μου χρόνια έπεφτε βαριά ακόμη η σκιά του εμφυλίου. Τα κυριακάτικα πρωινά περνούσε από τη Σόλωνος η μπάντα και έπαιζε εθνικά εμβατήρια. Σε αυτή την πληγωμένη πατρίδα σπούδασα, έκανα τα πρώτα βήματά μου. Θα ήθελα να της προσφέρω ό, τι μπορώ…».

Θα δεχόσασταν ένα αξίωμα στην Ελλάδα; Αν σας πρότειναν να πάτε επίτροπος στην Ευρωπαϊκή Ενωση, που τόσο καλά γνωρίζετε, ή αν σας πρότειναν κάποια στιγμή να είσθε υποψήφιος για την Προεδρία της Δημοκρατίας; «Φιλοδοξία μου είναι να προσφέρω ένα πετραδάκι στην πατρίδα, και όχι να ζητώ τίτλους και αμοιβές. Ετυχα πολλών τιμών στη δεύτερη πατρίδα μου, τη Βρετανία, και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Ισως αξιώθηκα και περισσότερες τιμές απ’ ό, τι αξίζω. Είχα τύχη αγαθή. Οι πολιτικοί διορισμοί όμως που αναφέρετε προϋποθέτουν συμφωνίες κομμάτων. Γιατί λοιπόν να επιλέξουν εμένα, που δεν ανήκω σε κανένα κόμμα; Βεβαίως θα ήταν η υψίστη των τιμών να υπηρετήσω την πατρίδα μου. Αλλά σκεφθείτε ότι η οικογένειά μου, η ζωή μου, είναι στην Αγγλία, οπότε όλα θα απαιτούσαν βαρύ τίμημα».

Πώς βλέπετε σήμερα την Ελλάδα; «Λείπει το όραμα. Λείπει η ειλικρίνεια, λείπει και ο ρεαλισμός. Πάνω απ’ όλα όμως λείπει το όραμα, η πίστη και η φρόνιμη δράση. Η πατρίδα μας βρίσκεται εν μέσω κρίσης, όχι μόνο οικονομικής, αλλά και διεθνούς και κοινωνικής. Εχουμε στερήσει τη νεολαία από το όνειρο και την αισιοδοξία, κι αυτό ακυρώνει τον νέο κόσμο, ματαιώνει τις αλλαγές. Η ανεξέλεγκτη μετανάστευση φθείρει διαρκώς τη χώρα, όπως φθείρει και την Ευρώπη, η οποία οφείλει να αποβάλει την υποκρισία και την αναβλητικότητα και να στραφεί αρωγός προς τις χώρες προέλευσης των μεταναστών. Η γείτων Τουρκία επίσης απαιτεί εντελώς άλλο χειρισμό· είναι μια δυναμική μεγάλη χώρα, με πολύ δραστήρια και ικανή διπλωματία, ανοιχτή σε πολλά μέτωπα ταυτοχρόνως. Ισως μας απειλήσει στο μέλλον, που το απεύχομαι. Προς το παρόν, η ορμητική Τουρκία απειλεί τη συνοχή της Ε. Ε. εφόσον προχωρήσει η ένταξή της».

Κριτική στην Αμερική

Λέγεται ότι είσθε αντιαμερικανός… Χαμογελά. «Περίμενα αυτή την ερώτηση. Είναι όμως τόσο επιπόλαιες οι αιτιάσεις για αντιαμερικανισμό… Ισως διότι είχαν κατηγορήσει και τον πατέρα μου. Σας λέγω λοιπόν: Αγαπώ και θαυμάζω τον αμερικανικό λαό και η Αμερική με έχει τιμήσει, αλλά διατηρώ το δικαίωμα να ασκώ κριτική στην άφρονα πολιτική του αμερικανικού κατεστημένου. Η διακυβέρνηση Μπους – Τσένι έγραψε τις πιο μελανές σελίδες στην ιστορία της σύγχρονης Αμερικής. Το ίδιο κατεστημένο, αυτό που υποκινεί τυχοδιωκτικούς πολέμους, υπονομεύει τώρα τον χαρισματικό πρόεδρο Ομπάμα. Σε αυτή την Αμερική ασκώ κριτική, την ίδια που βρέθηκε αναμεμιγμένη στις ατυχέστερες στιγμές της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας: στην αποστασία του ’65, στο πραξικόπημα του ’67, στην κυπριακή τραγωδία το ’74. Δυστυχώς, στις επεμβάσεις αυτές υπήρξαν και δικοί μας, Ελληνες, πρόθυμοι να συνδράμουν, πρόθυμοι να χρησιμοποιηθούν… Και αυτή η ελληνική στάση με θλίβει περισσότερο απ’ όλα».

Πολίτης της Ευρώπης

Φιλορώσος μήπως; «Ούτε φιλορώσος ούτε φιλοαμερικανός… Γεννήθηκα Ελληνας και είμαι πολίτης της Ευρώπης. Το μεγαλύτερο μέρος της 42χρονης επιστημονικής και ακαδημαϊκής μου καριέρας το διέθεσα για τη βαθύτερη αλληλοκατανόηση των ευρωπαϊκών κρατών και για μια ισχυρή δημοκρατική Ευρώπη. Υπήρξα σύμβουλος και μεσολαβητής σε κρίσιμες αποφάσεις, συνεργάσθηκα με πολιτικούς ηγέτες, ανώτατους δικαστές, κορυφαίους νομικούς. Δυστυχώς θλίβομαι όταν βλέπω σήμερα την Ευρώπη να οδεύει χωρίς όραμα και συχνά να σύρεται πίσω από την αμερικανική πολιτική. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Ευρώπη οφείλει να ορίσει τη νέα γεωπολιτική ατζέντα προς όφελός της και προς όφελος της ειρήνης σε όλο τον πλανήτη. Η Ρωσία και η Κίνα θα πρέπει να είναι στις πρώτες προτεραιότητές της, αλλά και η Ινδία και το Ιράν. Ο κόσμος μας αλλάζει ταχύτατα, οι ισορροπίες μεταβάλλονται διαρκώς, η πολιτική είναι κατ’ εξοχήν δυναμική έννοια. Για την Ελλάδα αυτά ισχύουν ακόμη περισσότερο. Η μικρή μας χώρα χρειάζεται πολλές σχέσεις, πολλούς φίλους, χρειάζεται μια πολυπολική πολιτική. Πολυγαμική πολιτική την ονομάζω μάλιστα, για να δείξω ότι δεν πρέπει να είναι ηθικολογούσα και συμβατική. Μόνος οδηγός μας πρέπει να είναι το συμφέρον της πατρίδας, σε ιστορική προοπτική, μακριά από κάθε κομματικό ή ατομικό συμφέρον».

Oι σταθμοί του

1944
Γεννήθηκε στην Αθήνα.

1965
Πτυχιούχος της Νομικής Αθηνών και τρία χρόνια αργότερα διδάκτωρ Νομικής Αθηνών

1970
Διδάκτωρ Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Κέμπριτζ. Νυμφεύεται την Ευγενία Τρυπάνη και ένα χρόνο μετά γεννιέται η κόρη του Julietta. Το 1976 γεννιέται ο γιος του Σπύρος.

1980
Από αυτή τη χρονιά και μετά ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτωρ στα Πανεπιστήμια Κέμπριτζ, Οξφόρδης, Γάνδης, Μονάχου, Παρισίων, Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κορνέλ, Μίτσιγκαν, Μπέρκλεϊ, Τουλέιν.

1989
Αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας του Βελγίου, της Ακαδημίας Αθηνών, της Ακαδημίας της Ολλανδίας, της Γαλλικής Ακαδημίας, της Ακαδημίας της Ρώμης. τακτικό μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας και της Αμερικανικής Ακαδημίας Δικαίου.

1995
Τακτικός καθηγητής Συγκριτικού Δικαίου στην Οξφόρδη. Ιδρύει το Ινστιτούτο Συγκριτικού Δικαίου της Οξφόρδης.

1996
Νομικός σύμβουλος (επί τιμή) της Βασίλισσας της Αγγλίας.

2001
Του απονέμεται ο Ανώτατος Ταξιάρχης του Τάγματος της Τιμής της Γερμανίας, ο Μεγαλόσταυρος της Τιμής της Ιταλικής Δημοκρατίας (2002) και ο Μεγαλόσταυρος της Αξίας της Γαλλικής Δημοκρατίας (2003).

2005
Του απονέμεται ο τίτλος του Σερ από τη Βασίλισσα της Αγγλίας διά εξαιρέτους υπηρεσίας εις τον τομέα της Διεθνούς Συνεργασίας και Διεθνών Σχέσεων.

.