Ἡ Θράκη καί ὁ ὁπλαρχηγός της Κωστῆς Ἰγνάτογλους ἐκ Τσαντῶς (Τζιντῶς) ἐπαρχίας Σηλυβρίας

ἕνας ξεχασμένος Ἀνατολικοθρακιώτης ἥρωας

τῆς Ἐθνεγερσίας τοῦ 1821

Ἡ Θράκη κατά τήν Ἐθνεγερσία

Μέ τήν ἔκρηξη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης στίς 22 Φεβρουαρίου 1821 στίς Παραδουνάβιες Ἡγεμονίες ὑπό τήν ἀρχηγία τοῦ ἡρωικοῦ Ἀλέξανδρου Ὑψηλάντη, ἡ τουρκική μανία καί ἐκδικητικότητα ἐκδηλώθηκε πρός τούς πληθυσμούς τῆς Κωνσταντινουπόλεως, Θράκης καί παραλίων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας μέ τή μεγαλύτερή της ὡμότητα. Ἀρχῆς γενομένης τοῦ ἀπαγχονισθέντος μαρτυρικοῦ Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ τήν ἡμέρα τοῦ Πάσχα, τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1821, τά ἀντίποινα τῶν Τούρκων κατά τοῦ ἀπανταχοῦ Ἑλληνισμοῦ τήν περίοδο αὐτή παίρνουν τόση ἔκταση ὥστε χρήζουν ἰδιαίτερης μελέτης. Τήν Ἀνατολική Θράκη ἰδιαίτερα τήν περίοδο αὐτή κατεκόσμησε πλῆθος νεομαρτύρων καί ἐθνομαρτύρων μέ πρῶτον τόν πρώην Οἰκουμενικό Πατριάρχη Κύριλλο Στ’, ἀπαγχονισθέντα στήν Ἀδριανούπολη, λίγες μέρες μετά τόν ἀπαγχονισμό τοῦ Γρηγορίου Ε’ στήν Κωνσταντινούπολη. Μαζί μέ αὐτούς ἀπαγχονίσθηκαν πλῆθος μητροπολιτῶν καί σφαγιάσθηκαν χιλιάδες προκρίτων, ἀνδρῶν, γυναικῶν, γερόντων καί παιδιῶν<!–[if !supportFootnotes]–>[1]<!–[endif]–>. Δεκάδες πόλεις, κωμοπόλεις καί χωριά κάηκαν, πλῆθος ἐκκλησιῶν, οἰκειῶν καί καταστημάτων Ρωμιῶν λεηλατήθηκαν, καί σε πολλές χιλιάδες ἀνέρχεται ἡ οἰκονομική καταστροφή τῶν Ἑλλήνων τῆς Θράκης.

Ὡστόσο, ἡ ἐπαναστατική φλόγα πού μέ τή δράση τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας εἶχε ἤδη ἀνάψει στίς καρδιές τοῦ Ἑλληνισμοῦ δέν μποροῦσε πλέον νά σβήσει. Πλῆθος Θρακῶν ἡρώων ἐπωνύμων καί ἀνωνύμων συνέδραμαν τόν Ἀλέξανδρο Ὑψηλάντη στίς μάχες στόν ποταμό Σερέτη, στό Σκουλένι, στό Δραγατσάνι. Οἱ ἐπιζήσαντες, μετά τήν καταστολή τοῦ κινήματος στό Δραγατσάνι, διά μέσου τῶν ὀρεινῶν ὄγκων τῆς Ροδόπης, προωθήκηκαν καί ἑνώθηκαν μέ τά ἔνοπλα σώματα τῆς Μακεδονίας καί τοῦ ὑπόλοιπου ἑλλαδικοῦ κορμοῦ, συνεχίζονταν τόν Ἀγώνα. Οἱ καπεταναῖοι τῆς Αἴνου μέ πρώτους τούς Βισβίδηδες ὄργωναν τίς θάλασσες πού «κοκκίνιζαν ὡς φέσι τῶν ἀγάδων», ὅπως λέει καί τό δημοτικό τραγούδι τῆς ἐποχῆς. Γενικός ὁ ξεσηκωμός.

Βεβαίως, μεγάλος ἦταν ὁ ἀριθμός τῶν Θρακῶν ἀγωνιστῶν πού συνέδραμαν στόν Ἐθνικοαπελευθερωτικό Ἀγώνα τοῦ 1821 στή νότιο Ἑλλάδα. Ταυτόχρονα ὅμως, στό θρακικό χῶρο, ἐκδηλώνονται ἔνοπλες ἐξεγέρσεις στή Σαμοθράκη, στήν Αἷνο, στόν κόλπο τοῦ Σάρου, στά Λάβαρα τοῦ Ἔβρου, στή Σωζόπολη τοῦ Εὐξείνου Πόντου, στή Χερσόνησο τῆς Καλλίπολης<!–[if !supportFootnotes]–>[2]<!–[endif]–>.

Ἡ Θράκη, ἡ ἱστορική Θράκη, ἡ ὁποία καταλαμβάνει τήν Ἀνατολική, τή Δυτική καί τή Βόρεια Θράκη ἤ ἄλλως Ἀνατολική Ρωμυλία, ἦταν χῶρος ὅπου ἐπί δεκάδες αἰῶνες ἀνθοῦσαν καί συμπορεύονταν ρωμιοσύνη καί ὀρθοδοξία. Ἀκόμα καί ὑπό τουρκική κατοχή, ἡ παιδεία, τό ἐμπόριο, οἱ συντεχνίες, οἱ ἀδελφότητες τῶν Ἑλλήνων τῆς Θράκης, δέν εἶχαν ὅμοιό τους στόν ἀπανταχοῦ Ἑλληνισμό. Ὅμως, ἡ μορφολογία τοῦ ἐδάφους της, οἱ ἀπέραντες πεδιάδες της, ἡ ἔλλειψη μεγάλων ὀρεινῶν ὄγκων, τήν ἔκαναν εὔκολα προσβάσιμη στά ἐχθρικά στρατεύματα. Ἡ γειτνίασή της μέ τήν Κωνσταντινούπολη πού ἄλλοτε τῆς ἦταν εὐλογία, ἐπί τουρκοκρατίας ἦταν πηγή προβλημάτων. Στή Θράκη διατηροῦσαν οἱ κατακτητές μεγάλο ὄγκο ἑτοιμοπόλεμου στρατοῦ γιά πολιτικούς καί στρατιωτικούς λόγους. Τό ἔδαφός της βρισκόταν ὑπό τή διαρκή ἐπιτήρηση τοῦ ἑκάστοτε σουλτάνου. Κατά συνέπεια, ὁποιαδήποτε προσπάθεια ἀντίστασης στόν Τοῦρκο κατακτητή ἦταν καταδικασμένη ἐκ τῶν προτέρων. Αὐτοί ἦταν καί οἱ βασικότεροι λόγοι γιά τούς ὁποίους, τουλάχιστον στήν Ἀνατολική Θράκη, δέν ἀναπτύχθηκε κλεφτουριά σέ μεγάλη έκταση, μέ κάποιες ὅμως λαμπρές ἐξαιρέσεις<!–[if !supportFootnotes]–>[3]<!–[endif]–>, μία ἀπό τίς ὁποῖες ἀφορᾶ τή γενέτειρά μας Τυρολόη Ἀνατολικῆς Θράκης καί παρουσιάζουμε παρακάτω.

Κωστῆς Ἰγνάτογλους ἤ Τσανταλῆς

Ἡ κωμόπολη Τσαντώ, ἡ γνωστή στούς παλαιότερους ὡς Τζιντώ, τῆς ἐπαρχίας Σηλυβρίας-Τυρολόης Ἀνατολικῆς Θράκης, εἶναι ἡ γενέτειρα καί τροφός τοῦ μετέπειτα ὁπλαρχηγοῦ τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης, τοῦ Καπετάν Κωστῆ Ἰγνάτογλου τοῦ Τσάνταλη ἤ Τσανταλῆ.

Ὁ Κωστῆς γεννήθηκε στήν κωμόπολη Τσαντώ γύρω στά 1821 ἀπό φτωχή ἀγροτική οἰκογένεια. Λίγα γράμματα ἔμαθε στό σχολεῖο καί ὕστερα, πολύ νέος βγῆκε στή βιοπάλη. Ἀπό μικρός ἐργαζόταν ὁδηγώντας κάρα. Κάποτε, ἔφηβος, χρειάστηκε νά πεταλώσει τό ἄλογο τοῦ κάρου του. Τήν ὥρα λοιπόν πού ὁ πεταλωτής ἐργαζόταν πάνω στό ζῶο τοῦ Κωστῆ, ἔρχεται κάποιος Τοῦρκος, «ὁ ὁποῖος τόν ἠνάγκασε μέ ὕβρεις βαρείας νά σηκώσῃ τόν ἵππον τοῦ γκιαβούρη, καί νά πεταλώσῃ τόν ἰδικόν του»<!–[if !supportFootnotes]–>[4]<!–[endif]–>. Ἡ καρδιά ὅμως τοῦ Κωστῆ ἦταν ἤδη «φουσκωμένη» ἀπό τούς πολλούς ἐξευτελισμούς καί τίς ταπεινώσεις πού ἔβλεπε καθημερινά νά γίνονται εἰς βάρος τῶν Ρωμιῶν ἀπό τούς Τούρκους εἰσβολεῖς. Ἀκολούθησε μεταξύ τους πάλη κατά τήν ὁποία ὁ Κωστῆς σκότωσε τόν Τοῦρκο. Μετά ἀπό αὐτό τό περιστατικό, ὁ Κωστῆς φεύγει μέ κατεύθυνση βορειοανατολική, ὅπου βρίσκει καταφύγιο στά ὄρη τῆς Στράντζας (Μικρός Αἶμος), κοντά στή Μαύρη Θάλασσα. Ἐκεῖ συγκροτεῖ ἔνοπλη ὁμάδα Θρακῶν ἀγωνιστῶν καί ξεκινᾶ λυσσώδη ἀγῶνα κατά τῶν Τούρκων.

Τό ἔνοπλο σῶμα τοῦ Κωστῆ Ἰγνάτογλου καταδίωκε συστηματικά Τουρκαλβανούς μεγαλογαιοκτήμονες καί ἀξιωματούχους πού αὐθαιρετοῦσαν εἰς βάρος τῶν φτωχῶν Χριστιανῶν ἀλλά καί Μουσουλμάνων σέ πόλεις καί χωριά τῆς Θράκης<!–[if !supportFootnotes]–>[5]<!–[endif]–>. Γιά τήν ἄμυνά τους, οἱ ἀγᾶδες διέθεταν εἰδικά ἔνοπλα σώματα ἀσφαλείας. Πολλά ἦταν τά τουρκικά ἀποσπάσματα τά ὁποῖα ἀποστέλλονταν πρός καταδίωξη τοῦ ἐνόπλου σώματος τοῦ Κωστῆ Ἰγνάτογλου. Ἀπό τά στρατιωτικά αὐτά ἀποσπάσματα, ἄλλα ἀποδεκατίζονταν, ἄλλα τρέπονταν σέ φυγή, ἐνῶ πολλά δέν προωθοῦνταν κἄν πρός συνάντησή τους μέ τό ἔνοπλο σῶμα τοῦ Ἰγνάτογλου. Ἡ σκοπευτική δεινότητα τοῦ Κωστῆ ἔμεινε παροιμιώδης. Οἱ Τοῦρκοι τόν ἀποκαλοῦσαν «Κιουτσιούκ Μοσκόβ», διότι ἔδινε τήν ἐντύπωση Ρώσσου πολεμικοῦ ἀρχηγοῦ<!–[if !supportFootnotes]–>[6]<!–[endif]–>, ἐνῶ οἱ Ἕλληνες τόν ὀνόμαζαν «Βοϊβόδα» γιά τήν ἀνδρεία του καί τήν προστασία πού παρεῖχε στόν χειμαζόμενο Ἑλληνισμό τῆς θρακικῆς Μαύρης Θάλασσας.

Ὁ Κωστῆς Ἰγνάτογλου ἔδρασε ἐπί περίπου μία δεκαετία, χωρίς ποτέ νά προβεῖ σέ ληστεῖες καί ἁρπαγές περιουσιῶν, πρᾶγμα πού μαρτυρεῖ τήν ἀξιοπρέπεια τοῦ ἤθους του. Λίγο μετά τή λήξη τοῦ Κριμαϊκοῦ Πολέμου, συνελήφθη μέ προδοσία ἀπό τούς Τούρκους. Τόν ὁδήγησαν στή γενέτειρά του Τσαντώ, στήν πλατεία τῆς ὁποίας τόν ἀπαγχόνισαν.

Ὁ θρακικός Ἑλληνισμός τόσο τόν ἀγάπησε καί τόν θρήνησε ὥστε «τόν ἔκανε τραγούδι». Μία ἀπό τίς ὡραιότερες παραλλαγές εἶναι ἡ παρακάτω:

Πότε νἀρθῇ ἡ ἄνοιξη, νἀρθῇ τό καλοκαῖρι, Κωστῆ μου

  Κωστῆ μου Τσάνταλη.

Νά πρασινίσουν τά βουνά, νά λουλουδίσῃ ὁ κάμπος.

Δόσμε, νενέ μ’ τό χέρι σου, πατέρα τήν εὐχή σου,

καί πές ποῦ δέν μέ γέννησες, καί δέν εἶμαι παιδί σου,

Νά βγάλω τά ποδήματα, νά ποδηθῶ τσαρούχια

Νά πάρω δίπλα τά βουνά καί δίπλα τά Μπαλκάνια

Νά βγάλω κλέφτικα σφυριά, νά μαζωχτοῦν οἱ κλέφτες,

Νά στήσω τό σπαθάκι μου, ποῖος θά τό πηδήσῃ

κεῖνον θά βάλουν βόϊβοδα, κεῖνον θά βάλουν πρῶτο.

Κι’ ἡ μάνα του τόν ἔλεγε καί τόν παρακαλοῦσε:

Κωστῆ ν’ ἀλλάξῃς ὄνομα, Κώστα νά μή σέ λένε,

θά λάβῃς Τούρκου μαχαιριά καί τούρκικο μαρτίνι.

Καί τόν Κωστῆ τόν πιάσανε, πάνε νά τόν κρεμάσουν.

Χίλιοι τόν πᾶν ἀπό μπροστά καί τρεῖς χιλιάδες πίσω

Καί ὁ Κωστῆς πηγαίν’ μπροστά, σά μῆλο μαραμένο.

Κι’ ἡ μάνα του τούς ἔλεγε καί τούς παρακαλοῦσε.

Σ’ ὅλες τίς πόλεις τρέξετε, σ’ ὅλους τούς κασαμπᾶδες

μά στ̉ Αὐδημιοῦ τόν κασαμπᾶ ἐκεῖ νά μήν τόν πᾶτε:

γιατ’ εἶναι ἡ Ἀγάπη του, γιατ’ εἶναι ἡ Καλή του.

Καί κεῖνοι τόν περάσανε κάτ’ ἀπ’ τά παραθύρια

Κι’ ἐκείνη τόν μιλοῦσε ………………………………………..

― Ἐσύ  ̉σουν τό γιαλδίζι μου, ἐσύ εἶσαι τό γιαλδίζι μ̉̉

μήδ’ ἀπό χίλιους πιάνουσαν μηδ’ ἀπό δυό χιλιάδες

καί τώρα πῶς καί πιάσθηκες μέ δυό μέ τρεῖς νομάτους;

― Ἀνάθεμα τά μάτια μου, πού μέ ἀποκοιμίσαν

καί ἦρθαν καί μέ πιάσανε μέ δυό μέ τρεῖς νομάτους.

Μουστάκι μου μπουρμά μπουρμά, φρύδια μου γαϊτανένια

πῶς θά δεχτῆτε τό σκοινί,  ̉̉πα στῆς ὀξειᾶς τόν κλῶνο;

Γιά διές σκοινί πά λιγδωθῇ, κλῶνος πού θά ραγίσῃ

ὡς τοῦ Κωστῆ μου τό κλωνί στή μαύρη γῆς θἀγγίξῃ<!–[if !supportFootnotes]–>[7]<!–[endif]–>.

Παράλληλα μέ τήν ὁμάδα τοῦ Κωστῆ Ἰγνάτογλου, καί εἰδικά στήν περιοχή τῆς Τσαντῶς-Σηλυβρίας-Τυρολόης, ἔδρασε καί ἡ ἔνοπλη ὁμάδα τοῦ Παπάζογλου. Ἀλλά καί ἄλλες ἔνοπλες ὁμάδες δροῦσαν στήν Ἀνατολική Θράκη. Ἀπό τίς περιοχές τοῦ Διδυμοτείχου ὡς τήν Ἀδριανούπολη δροῦσαν οἱ ὁμάδες τοῦ Καπετάν Καράμπελα καί ἀργότερα τῶν ὁπλαρχηγῶν Βαγγέλη Ματσιάνη καί Λάζου ἐνῶ στά ὄρη τῶν Γανοχώρων οἱ ἔνοπλες ὁμάδες τοῦ Καπετάν Στεφανῆ.

Γεωργία Χριστοδούλου-Τερζῆ

πτ. Γαλ. Γλ.&Φιλ., ΑΠΘ

.