Ο Θρίαμβος της ΑΟΖ και το Τέλος της Υφαλοκρηπίδας: Πρόβλημα ο “Ποντιοπιλατισμός” της Αμερικής

• Η έννοια της Υφαλοκρηπίδας που ισχύει  από το 1945,  διατηρήθηκε και στη νέα Σύμβαση του 1982, παρά την αποδοχή της νέας έννοιας της ΑΟΖ και παρότι η ΑΟΖ των περισσότερων κρατών υπερκαλύπτει την υφαλοκρηπίδα τους.
• Είναι σημαντικό εδώ να αντιληφθούμε τον λόγο που διατηρήθηκε η υφαλοκρηπίδα στην νέα UNCLOS. Τα περισσότερα μέλη των αντιπροσωπειών ήταν νομικοί που είχαν ασχοληθεί ακαδημαϊκά με το θέμα της υφαλοκρηπίδας και δεν επιθυμούσαν την ακύρωση της. (Δυστυχώς το ίδιο ίσχυε και για την ελληνική αντιπροσωπεία).

Έτσι όταν στην Σύμβαση δημιουργήθηκε η έννοια της ΑΟΖ το Άρθρο 56 αναφέρει ότι η ΑΟΖ περιλαμβάνει «τον βυθό της θάλασσας και του υπεδάφους αυτού.»

1.Στην αποκλειστική οικονομική ζώνη το παράκτιο κράτος έχει:

α) κυριαρχικά δικαιώματα που αποσκοπούν στην εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων, ζωντανών ή μη, των υπερκειμένων του βυθού της θάλασσας υδάτων, του βυθού της θάλασσας και του υπεδάφους αυτού, ως επίσης και με άλλες δραστηριότητες για την οικονομική εκμετάλλευση και εξερεύνηση της ζώνης, όπως η παραγωγή ενέργειας από τα ύδατα, τα ρεύματα και τους ανέμους.

Αλλά με αυτό το άρθρο εξαφανιζόταν η υφαλοκρηπίδα.

Έτσι αποφάσισαν να συμπληρώσουν αυτό το άρθρο με την εξής προσθήκη:

3.Τα δικαιώματα που αναφέρονται στο παρόν άρθρο σχετικά με το βυθό της θάλασσας και το υπέδαφός του θα ασκούνται σύμφωνα με το μέρος VI.

Κατά την διάρκεια της UNCLOS IIΙ αντιπαρατάχθηκαν τρεις διαφορετικές θέσεις σχετικά με το θέμα της διατήρησης της υφαλοκρηπίδας μετά την δημιουργία της ΑΟΖ.

Η πρώτη υποστήριξε την συγχώνευση των δυο ζωνών σε ένα νέο καθεστώς, που θα ρύθμιζε τους ζωντανούς και μη πόρους μέχρι την απόσταση των 200 ν.μ. Η δεύτερη προτιμούσε να ισχύει το καθεστώς της ΑΟΖ μέχρι τα 200 ν.μ. και πέραν αυτού του ορίου  να ισχύει το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας. Η τρίτη θέση, που τελικά επικράτησε, ήθελε τα δυο καθεστώτα να διατηρήσουν την αυτονομία τους. Ήταν σφάλμα της ελληνικής αντιπροσωπείας να υποστηρίξει την τρίτη θέση και όχι την πρώτη, που υιοθέτησαν οι χώρες της Λατινικής Αμερικής. Έτσι θα αφαιρούσαμε το θέμα της υφαλοκρηπίδας από τις ατέρμονες συζητήσεις που διεξάγουμε για πάνω από 40 χρόνια με την Τουρκία.

Η λέξη “αποκλειστική” που προηγείται της “οικονομικής ζώνης” δεν είναι απολύτως ακριβής, εφόσον για ορισμένα θέματα, όπως η αλιεία, η Ζώνη δεν είναι εντελώς αποκλειστική. Ο πρώτος Πρόεδρος της 2ης Επιτροπής Galino Pohl εισηγήθηκε την προσθήκη αυτής της λέξης κατά την διάρκεια της Διάσκεψης και ο όρος επικράτησε μέχρι το τέλος. Η έννοια της αποκλειστικότητας συζητήθηκε αρκετές φορές στην Διάσκεψη,  αλλά δεν υπήρξε ευρεία συναίνεση  για την ακριβή σημασία της. Πάντως, αναγνωρίζεται η προτεραιότητα που έχει το παράκτιο κράτος σε θέματα που εμπίπτουν στην οικονομική σφαίρα και ανήκουν στα κυριαρχικά του δικαιώματα,  τα οποία μπορούν να αποκληθούν “οικονομική κυριαρχία”.

•  Παράκτια κράτη και άλλα κράτη έχουν αρμοδιότητες που συνδέονται με την ΑΟΖ. Οι αρμοδιότητες των παράκτιων κρατών έχουν σχέση βασικά με την εκμετάλλευση των πηγών, ενώ αυτές των άλλων κρατών σχετίζονται με τα θέματα της ναυσιπλοΐας, των μεταφορών και των επικοινωνιών.
•  Αρμοδιότητες που σχετίζονται με την επιστημονική έρευνα και τη ρύπανση του περιβάλλοντος δεν μπορούν να διαχωριστούν από την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πόρων. Το άθροισμα των αρμοδιοτήτων του παράκτιου κράτους σε σχέση με τους φυσικούς πόρους στην οικονομική ζώνη μπορεί επομένως να ονομασθεί, “οικονομική κυριαρχία”.

Τo βασικό επιχείρημα στο οποίο μπορεί να βασισθεί κανείς για να αποδείξει ότι η ΑΟΖ είναι sui generis, προκύπτει από την ανάλυση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των κρατών σ’ αυτή τη ζώνη. Στην ΑΟΖ, ένα μόνο κράτος, το παράκτιο κράτος, στο οποίο ανήκει η ζώνη, έχει κυριαρχικά δικαιώματα για οικονομικούς σκοπούς και δικαιοδοσία για ορισμένες άλλες δραστηριότητες.

Έτσι από την μια μεριά η ΑΟΖ δεν μπορεί να ανήκει στην αιγιαλίτιδα ζώνη όχι μόνο διότι η Σύμβαση ξεκάθαρα αναφέρει ότι η ΑΟΖ αρχίζει μετά την αιγιαλίτιδα ζώνη, αλλά και διότι τα άλλα κράτη διαθέτουν ορισμένα δικαιώματα στην ΑΟΖ, που δεν θα αποκτούσαν εάν η ΑΟΖ αποτελούσε μέρος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Επίσης, η ΑΟΖ δεν μπορεί να ανήκει ούτε στην ανοικτή θάλασσα για τον απλούστατο λόγο ότι το νομικό καθεστώς της ανοικτής θάλασσας χαρακτηρίζεται από τη συνολική επικράτηση της αρχής της ελευθερίας στη ναυσιπλοΐα. Η ανοικτή θάλασσα είναι μια ζώνη, όπου δεν υπάρχει “κυριαρχία”, δηλαδή είναι μια ζώνη κοινής χρήσης από όλα τα κράτη, κάτι βέβαια που δεν ισχύει για την ΑΟΖ.

  Η Ιστορία της Μέσης Γραμμής και της Ευθυδικίας

Η ιστορική αυτή αναδρομή θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα την ελληνοτουρκική διαφορά.

Οι χώρες που συμμετείχαν στη Διάσκεψη προσπάθησαν να διατυπώσουν κάποια φόρμουλα ,που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών των παράκτιων κρατών. Δυστυχώς, δεν τα κατάφεραν και τα άρθρα της Σύμβασης απλώς απέφυγαν να λάβουν μια ξεκάθαρη θέση ανάμεσα στις δυο αντιμαχόμενες τάσεις, δηλαδή αυτής της “μέσης γραμμής” ή ίσης απόστασης (equidistance) και αυτής της ευθυδικίας (equity). Έτσι, διαπιστώνουμε ότι πολλές διαφορές έχουν επιλυθεί με την αρχή της ίσης απόστασης αλλά και άλλες που έχουν επιλυθεί με την αρχή της ευθυδικίας.

Σε πολλές περιπτώσεις ορισμένα κράτη δέχονται και τις δύο αρχές ανάλογα με τα συμφέροντα που έχουν σε διαφορετικές θαλάσσιες ζώνες. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ υιοθετούν την αρχή της ευθυδικίας στην διαφορά τους με τον Καναδά στον κόλπο του Μέιν (Maine), ενώ αντίθετα προκρίνουν την αρχή της μέσης γραμμής στην συμφωνία τους με το Μεξικό.

Τέλος, πρέπει να εξηγήσουμε εδώ τη σημασία των δυο λέξεων «μέση γραμμή» και «ευθυδικία», που βρίσκονται στο επίκεντρο της ελληνοτουρκικής διένεξης και των συζητήσεων με την γείτονα χώρα.

• Η αντιδικία μεταξύ των κρατών που προτιμούν την ευθυδικία (equity) έναντι αυτών που ευνοούν τη μέση γραμμή (median line) παρεμπόδιζε σοβαρά τις διαπραγματεύσεις για την ολοκλήρωση της UNCLOS III επί μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης, υποβλήθηκαν πολλά σχέδια προτάσεων από αυτές τις δύο ομάδες κρατών.
• Φυσικά, οι θιασώτες της μέσης γραμμής (Δανία, Νορβηγία, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδάς,  Ελλάδα, Ιταλία, Ιαπωνία και Κύπρος) την υποστήριζαν ως πρότυπο οριοθέτησης βάσει του άρθρου 6 της Σύμβασης του 1958 για την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα και θεώρησαν ότι η μέθοδος της ευθυδικίας ήταν ασαφής και υποκειμενική.

Οι υποστηρικτές της ευθυδικίας (Γαλλία, Τουρκία, Ιρλανδία,  Κένυα, Λιβερία, Λιβύη, Πολωνία και Ρουμανία) αντιτάχθηκαν στην μέση γραμμή ως πρότυπο οριοθέτησης και απέρριψαν την ανύψωση του εν λόγω προτύπου σε βασική αρχή.

Μετά από μακρές και δύσκολες διαπραγματεύσεις, επιτεύχθηκε ένας συμβιβασμός για την οριοθέτηση στην δέκατη σύνοδο της UNCLOS III ,που πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη από τις 9 Μαρτίου έως τις 10 Απριλίου 1981.

Οι δύο συμπρόεδροι (η Ιρλανδία για την ομάδα «ευθυδικίας»  και η ισπανική ομάδα για την ομάδα «μέσης γραμμής») ενημέρωναν ξεχωριστά τον Πρόεδρο της UNCLOSIII Tommy Koh για την πορεία των ατελέσφορων διαπραγματεύσεων, έως ότου ο τελευταίος πέτυχε ένα συμβιβασμό, που ενσωματώθηκε στο κείμενο της Διάσκεψης ως εξής:

Άρθρο 74 Οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκείμενες ακτές

1.  Η οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκείμενες ακτές πραγματοποιείται κατόπιν συμφωνίας με βάση το διεθνές δίκαιο όπως ορίζεται στο άρθρο 38 του καταστατικού του διεθνούς δικαστηρίου, με σκοπό την επίτευξη δίκαιης λύσης.
2.  Αν δεν επιτευχθεί συμφωνία μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, τα ενδιαφερόμενα κράτη προσφεύγουν στις διαδικασίες που προβλέπονται στο μέρος XV.
3.  Εκκρεμούσης της συμφωνίας που προβλέπεται στην παράγραφο 1, τα ενδιαφερόμενα κράτη, σε πνεύμα κατανόησης και συνεργασίας, καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για την επίτευξη προσωρινών διευθετήσεων πρακτικού χαρακτήρα και, κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου, για να μην θέσουν σε κίνδυνο ή παρεμποδίσουν την επίτευξη οριστικής συμφωνίας. Οι διευθετήσεις αυτές δεν επηρεάζουν την τελική οριοθέτηση.
4.  Όπου ισχύει συμφωνία μεταξύ των ενδιαφερομένων κρατών, τα ζητήματα που αναφέρονται στην οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της εν λόγω συμφωνίας.

Ο εκπρόσωπος της Ιρλανδίας, ως πρόεδρος της ομάδας ευθυδικίας, δήλωσε ότι η συμβιβαστική πρόταση του Προέδρου Koh διέθετε την ευρεία και ουσιαστική υποστήριξη της ομάδας του και παρόμοια διαβεβαίωση έδωσε και ο εκπρόσωπος της Ισπανίας, ως πρόεδρος της ομάδας μέσης γραμμής.

Μπορεί να υποστηριχθεί ότι η παραπομπή στο διεθνές δίκαιο και σε μια «δίκαιη» λύση είναι  άκρως αόριστη, καθώς δεν έχουν προσδιοριστεί ή διευκρινιστεί οι ακριβείς παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Η λύση που πρότεινε ο Πρόεδρος Koh  μολονότι δεν είναι τέλεια, είναι πάντως εφικτή.

Τέλος, δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι ο μεγάλος εφιάλτης της Τουρκίας παραμένει το Άρθρο 121 της UNCLOS:

Άρθρο 121 Καθεστώς των νήσων

1. Νήσος είναι μια φυσικά διαμορφωμένη περιοχή ξηράς που περιβρέχεται από ύδατα και βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια των υδάτων κατά τη μέγιστη πλημμυρίδα.
2.  Εκτός όπως προβλέπεται στην παράγραφο 3, η χωρική θάλασσα, η συνορεύουσα ζώνη, η αποκλειστική οικονομική ζώνη και η υφαλοκρηπίδα μιας νήσου καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας σύμβασης που εφαρμόζονται στις άλλες ηπειρωτικές περιοχές.
3. Οι βράχοι οι οποίοι δεν μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή δική τους οικονομική ζωή, δεν θα έχουν αποκλειστική οικονομική ζώνη ή υφαλοκρηπίδα.

Η Χάγη τέλειωσε πριν καν αρχίσει

Μετά από αυτή την ακαδημαϊκή ανάλυση, φαίνεται ότι αυτή την περίοδο παρατηρείται, ίσως για πρώτη φορά, μια ομοφωνία στην ελληνική πολιτική σκηνή ότι η διαφορά μας με την Τουρκία θα πρέπει να λυθεί στην Χάγη και η εθνική μας γραμμή είναι ότι  προσφεύγουμε στη Χάγη μόνο για την οριοθέτηση ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας. Θα μπορούσαμε βέβαια να εκνευρίσουμε τους Τούρκους απευθυνόμενοι στην Χάγη μόνο για οριοθέτηση ΑΟΖ, αφού για πολλά χρόνια, όλες οι οριοθετήσεις γίνονται μόνο για την ΑΟΖ.

Η Τουρκία δεν θα δεχτεί ποτέ να συνυπογράψει ένα συνυποσχετικό μόνο για αυτή την οριοθέτηση. Δεν υπάρχει λόγος να αναφέρουμε εδώ ποιες θα είναι οι προτάσεις της Τουρκίας,  διότι η Ελλάδα δεν προτίθεται να αποδεχτεί ούτε μια από αυτές τις προτάσεις.

• Όπως έγραψα σε ένα προηγούμενο άρθρο μου:
• «Εάν όμως οι Τούρκοι καταλήξουν στην Χάγη και κερδίσουν, δεν πρόκειται να αποδεχτούν την απόφαση, όπως ακριβώς έπραξαν και οι Κινέζοι πριν τρία χρόνια. Οι Κινέζοι δεν την αποδέχτηκαν, διότι έχασαν. Οι Τούρκοι δεν θα την αποδεχτούν, ακόμη και αν κερδίσουν! Η σημερινή νέο-οθωμανική Τουρκία (Ο λαός της, ο στρατός της, το πολιτικό κατεστημένο) δεν μπορεί να επιβιώσει έχοντας απέναντι της το κράτος που θεωρεί ως τον μεγαλύτερο αντίπαλο της να ζει ειρηνικά μαζί του και του δώσει την δυνατότητα να αναπτυχθεί με ταχύτερους ρυθμούς και να αυξήσει το βιοτικό του επίπεδο.»

Επίλογος

Παρακολουθώντας επί δεκαετίες τις κινήσεις των Αμερικανών στην Ουάσιγκτον, αντιλαμβάνομαι ότι ο στόχος του είναι να λυθεί η ελληνοτουρκική διένεξη, εδώ και τώρα, προς όφελος τους. Ο Πρόεδρος Τραμπ συμπαθεί τον ευπρεπή και σοβαρό Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη αλλά εκτιμά περισσότερο τον φίλο του Ταγίπ Ερντογάν, με τον οποίο μοιράζεται πολλά κοινά χαρακτηριστικά.

Έτσι διαβάζοντας τις δηλώσεις των Αμερικανών μετά την αναχώρηση του Έλληνα πρωθυπουργού διαφαίνεται, ξεκάθαρα, ότι θέλουν να επαναφέρουν στο προσκήνιο το μεγάλο σχέδιό τους, δηλαδή την συνεκμετάλλευση/συνδιαχείριση του πλούτου της Ανατολικής Μεσογείου. Οι Αμερικανοί πάντοτε πίστευαν ότι είναι πολύ άδικο για την Τουρκία να μην διαθέτει μια μεγάλη θάλασσα. Αλλά, πρόσφατα, τα σχέδιά τους έχουν αλλάξει. Επιθυμούν στην εξίσωση να προσθέσουν τις ΑΟΖ της Κύπρου, της Αιγύπτου και, πιθανώς, της Λιβύης!

Όπως ανέφερε στο τελευταίο άρθρο του ο Σταύρος Λυγερός:

• «Η Ελλάδα βρίσκεται σε εθνικά κρίσιμη περίοδο και σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Δεν έχει την πολυτέλεια να δρα ούτε υπό το κράτος ιδεοληψιών, αλλά ούτε και σαν “κράτος-πελάτης”. Γνώμονας της ελληνικής πολιτικής οφείλει να είναι η εξυπηρέτηση των εθνικών συμφερόντων, όχι των συμφερόντων και των σκοπιμοτήτων του “κράτους-προστάτη”. Πολύ περισσότερο, όταν οι ΗΠΑ δεν λειτουργούν καν ως προστάτης.»

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: Ζω στην Ουάσιγκτον σχεδόν 50 χρόνια και αισθάνομαι μια μεγάλη πικρία προς την δεύτερη πατρίδα μου για τον τρόπο που χειρίζεται τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις ακόμα και σήμερα που η Τουρκία προκαλεί τους πάντες στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξηγούν πάντα ότι δεν ακολουθούν μια φιλοτουρκική πολιτική αλλά μια φιλοαμερικανική πολιτική προβάλλοντας τη γεωστρατηγική αξία της Τουρκίας λόγω του μεγέθους  και της γεωγραφικής θέσης της. Τώρα τελευταία η υποκρισία των ΗΠΑ δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην Ελλάδα, διότι κυνηγούν τους Κινέζους που κλέβουν τις ΑΟΖ πέντε κρατών στην Νοτιοανατολική Ασία, αλλά αδιαφορούν για τους Τούρκους που κλέβουν τις ΑΟΖ κρατών της Ανατολικής Μεσογείου. Αν ζούσε σήμερα ο μεγαλύτερος Αμερικανός φιλέλληνας, από τους Πατέρες της Αμερικανικής Δημοκρατίας, ο Πρόεδρος Τόμας Τζέφερσον, δεν θα επέτρεπε στην κυβέρνησή του να υιοθετεί μία τέτοια στάση προς το κράτος, του οποίου η κλασική αρχιτεκτονική κοσμεί τα μεγάλα κυβερνητικά κτίρια της αμερικανικής πρωτεύουσας.