Μετά την οθωμανική κατάκτηση του Εύξεινου Πόντου,
ακολούθησε και ο βίαιος εξισλαμισμός των Ελλήνων. Οι πρώτοι εξισλαμισμοί ελληνικών πληθυσμών του Πόντου
σημειώνονται στην περιοχή του Όφεως, ακολουθούν οι περιοχές των Σουρμένων,
Αργυρούπολης, Τόνιας και άλλες.
Ωστόσο ένας μεγάλος αριθμός Ελλήνων
διατήρησαν τη γλώσσα τους, την
ποντιακή διάλεκτο και εν μέρει
χριστιανική θρησκεία τους κρυφά. Το Φεβρουάριο του 1856 υπό την πίεση των ευρωπαϊκών δυνάμεων, ο
Σουλτάνος υπέγραψε το Χάτι-Χουμαγιούν, με το οποίο κάθε Οθωμανός υπήκοος ήταν
ελεύθερος να αλλάξει θρησκεία χωρίς να κινδυνεύει η ζωή του.
Ωστόσο οι
εξελίξεις με την άνοδο των Νεότουρκων και την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
δεν επέτρεψαν διάσωση της γλώσσας, όπως θα έπρεπε καθώς και την μεταστροφή στην
αρχική θρησκεία. Σύντομα το νεοτουρκικό κίνημα καθώς και το κεμαλικό οργάνωσε
τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου καθώς και τη γενοκτονία των Ελλήνων της
Θράκης και της Μικράς Ασίας (Ιωνίας), που στοίχισε τη ζωή σε εκατοντάδες
χιλιάδες ανθρώπους. Ο διωγμός του μεγαλύτερου μέρους των ελληνόφωνων του Πόντου
ολοκληρώθηκε το 1924 και στον Πόντο έμειναν μόνο οι μουσουλμάνοι Έλληνόφωνοι,
αφού η ανταλλαγή των πληθυσμών η οποία ακολούθησε τις διώξεις έγινε με βάση το
θρήσκευμα. Η διάλεκτος των Ελλήνων του Πόντου, η οποία συντηρείται μέχρι σήμερα
παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν από την
Τουρκία, είναι μια από τις σημαντικότερες ελληνικές διαλέκτους η οποία προέρχεται από τα ελληνιστικά χρόνια, με πλήθος λέξεων
προέλευσης από την Ομηρική περίοδο. Σήμερα η ποντιακή διάλεκτος εξακολουθεί να μιλιέται σε πολλές
περιοχές της Ελλάδας όπου κατέφυγαν οι Πόντιοι μετά το διωγμό, στην Ευρώπη και
στις ΗΠΑ, όπου οι Πόντιοι έφυγαν σαν μετανάστες και φυσικά στην Τουρκία όπου ζουν συμπαγείς ποντιακοί πληθυσμοί. (Ο Ομέρ Ασάν
συγγραφέας του βιβλίου ο Πολιτισμός του Πόντου αναφέρεται σε 300.000
Ποντιόφωνους).
Η πρόσφατη δημοσίευση, με αφορμή την παγκόσμια
ημέρα των γλωσσών, από την UNESCO (Η εκπαιδευτική επιστημονική και πολιτιστική
οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών) του ψηφιακού διαδραστικού Άτλαντα των γλωσσών του πλανήτη σε κίνδυνο (www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00206), δημιουργεί νέα δεδομένα για την
ποντιακή διάλεκτο. Ο Άτλαντας των παγκόσμιων γλωσσών σε κίνδυνο απαριθμεί
18 γλώσσες στην Τουρκία που αντιμετωπίζουν την εξαφάνιση, όπου μεταξύ των άλλων
συμπεριλαμβάνεται η ποντιακή διάλεκτος
στον κατάλογο των γλωσσών που κινδυνεύουν. Στη μελέτη της UNESCO , ο βαθμός στον οποίο μια γλώσσα
αντιμετώπισε την εξάλειψη τέθηκε σε 5 κατηγορίες: • επισφαλής
• σίγουρα σε κίνδυνο •
σοβαρά σε κίνδυνο
• αυστηρά σε κίνδυνο • εξαφανισμένη.
Η UNESCO
αναφέρει σχετικά ότι «Οι γλώσσες είναι εργαλεία αρχής της ανθρωπότητας για
την έκφραση των ιδεών, των συγκινήσεων, της γνώσης, των μνημών. Οι γλώσσες
είναι επίσης αρχικοί φορείς των πολιτιστικών εκφράσεων και της άυλης
πολιτιστικής κληρονομιάς, ουσιαστικοί στην ταυτότητα των ατόμων και των ομάδων.
Η προστασία των διακυβευμένων γλωσσών είναι έτσι ένας κρίσιμος στόχος να
διατηρήσει την πολιτιστική ποικιλομορφία παγκοσμίως».
Η Τουρκία όμως αντιδρά στην προσπάθεια διατήρησης
της γλώσσας και ανάκτησης της ιδιαίτερης ταυτότητας των Ποντιόφωνων. Οι
προσπάθειες εκ μέρους των νέων κυρίως Ποντίων να εκφράσουν με λόγια ή με γραπτά
κείμενα την ποντιακή τους διάλεκτο, την ιστορία, την πολιτιστική ταυτότητα
αυτού του λαού, βρίσκουν απέναντί τους την Τουρκία.
Στο άρθρο 42 του τουρκικού Συντάγματος
αναφέρονται σχετικά τα εξής: «Καμία
γλώσσα εκτός από τον Τούρκο δεν θα διδαχθεί ως μητρική γλώσσα στους τουρκικούς
πολίτες σε οποιαδήποτε ιδρύματα της κατάρτισης ή της εκπαίδευσης. Οι ξένες
γλώσσες που διδάσκονται στα ιδρύματα της κατάρτισης και της εκπαίδευσης και των
κανόνων να ακολουθηθούν από τα σχολεία που διευθύνουν την κατάρτιση και την
εκπαίδευση σε μια ξένη γλώσσα θα καθοριστούν από το νόμο». Από την άλλη πλευρά το
δίκτυο για την εκπαίδευση και τα ακαδημαϊκά δικαιώματα δηλώνει ότι ενώ το άρθρο 42 άλλαξε τις 9 Αυγούστου 2002 για να
επιτρέψει τη «εκμάθηση των διαφορετικών
γλωσσών και των διαλέκτων που χρησιμοποιήθηκαν παραδοσιακά από τους Τούρκους
πολίτες στις καθημερινή τους ζωή, αυτό
το δικαίωμα υπόκειται στους πολυάριθμους περιορισμούς, αφού η εκπαίδευση μητρικών γλωσσών στην Τουρκία
είναι περιορισμένη και θεωρείται ως
ζήτημα εθνικής ασφάλειας».
Τους περιορισμούς στην ελευθερία
έκφρασης των εξισλαμισμένων Ποντίων που μιλούν σήμερα την ποντιακή διάλεκτο της
ελληνικής γλώσσας και ζουν σήμερα στην Τουρκία, έχει καταγγείλει στον Οργανισμό
Ηνωμένων Εθνών και προς τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην
Ευρώπη (ΟΑΣΕ) το 2002, η μη κυβερνητική οργάνωση «Διεθνής Ένωση για τα
Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών», με γραπτή έκθεσή της. Επίσης
προφορική παρέμβαση στην 58η συνεδρίαση το 2002 της επιτροπής του ΟΗΕ για τα
ανθρώπινα δικαιώματα έγινε για το ίδιο θέμα και από η μη κυβερνητική οργάνωση «MRAP – Κίνηση ενάντια στο ρατσισμό –
για τη φιλία ανάμεσα στους λαούς». Η μη κυβερνητική οργάνωση περιγράφοντας αυτή
την κατάσταση, επιθυμούσε να επιμείνει στην ανυπαρξία ελευθερίας έκφρασης των
Ποντίων, στη σημερινή Τουρκία, ενώ η αναφορά έγινε και στη πληροφόρηση για τις συνθήκες ζωής
αυτού του λαού, αφού διεθνής κοινότητα οφείλει να γνωρίζει αυτή την κατάσταση.
Επιπλέον, όπως επισημάνθηκε στην αναφορά της μη ανωτέρω κυβερνητικής οργάνωσης, οι παρεμβάσεις αποτελούν ένα βήμα προς τη διαφύλαξη ενός ζώντος
πολιτισμού, ο οποίος έχει εμπλουτίσει την ανθρωπότητα. προς την κατεύθυνση της άρσης της
διάκρισης εναντίον αυτού του λαού,
Η δημοσίευση του Άτλαντα της UNESCO αποτελεί μία
σημαντική εξέλιξη για την Ποντιακή διάλεκτο, αφού για πρώτη φορά γίνεται
αναφορά σ’ αυτήν από όργανο του ΟΗΕ. Μάλιστα η αναφορά αυτή συμπίπτει με την
προσπάθεια που γίνεται τα τελευταία χρόνια για διατήρηση της διαλέκτου και
ανάκτησης της ταυτότητας ενός πληθυσμού, που βιώνει την τρομοκρατία και τις
διώξεις και κάνει καθημερινές εκπτώσεις στην ποιότητα ζωής του.