Η Βαριά Σκιά μιας Βαρώνης : A’ Μέρος

του Ραφαήλ Καλυβιώτη

 

 

 

Είναι ελάχιστοι οι πολιτικοί εκείνοι που μπορούν να ισχυρισθούν ότι άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας. Ενώ ο Sir Ουίνστον Τσώρτισλ κέρδισε έναν από τους πιο αποφασιστικούς πολέμους στο διάβα της ανθρωπότητας, ποτέ δεν δημιούργησε -ισμό. Η Μάργαρετ Θάτσερ δεν μεταμόρφωσε μόνο το Συντηρητικό Κόμμα, δεν μεταμόρφωσε μόνο την Βρετανική πολιτική. Με την αποφασιστικότητά της στην υπεράσπιση των αρχών της, ιδιωτικοποίησε τους αντιπαραγωγικούς οργανισμούς που καθιστούσαν την Βρετανία ένα κρατικιστικό μοντέλο οικονομίας και με την πύρινη δίψα της για Ελευθερία ύψωσε το ανάστημά της στον κόκκινο ολοκληρωτισμό της Σοβιετικής Ενώσεως. Η σιδηρά κυρία μεταμόρφωσε την παγκόσμιο πολιτική σκηνή μετατρέποντας το όνομά της σε δόγμα: Θατσερισμός.

 

Το κοινωνικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο ξεπρόβαλλε η Θάτσερ ήταν κομμένο και ραμμένο για την μακροημέρευση των εργατικών και του σοσιαλιστικού σκηνικού που είχαν στήσει στην Βρετανία. Και αυτό διότι το μεταπολεμικό consensus, έντρομο από τις μνήμες της ανεργίας του 1930, είχε στηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε η πλήρης απασχόληση να αποτελεί φετίχ. Η πλήρης απασχόληση μπορούσε να επιτευχθεί μόνον με κρατικά έξοδα και με την διόγκωση ενός τεράστιου κοινωνικού κράτους, ‘εγγυητή της δημοκρατίας’. Σε αυτό το σκηνικό οι εργατοπατέρες που ελέγχονταν και ήλεγχαν το εργατικό κόμμα έκαναν πάρτυ.

 

Η Θάτσερ ανέλαβε λοιπόν αρχηγός του συντηρητικού κόμματος το 1975 κατατροπώνοντας τον εσωκομματικό της αντίπαλο Χιθ. Πολύ γρήγορα όμως θα παρουσιαστεί στην ‘Μάγκι’ η ευκαιρία να δείξει τα ηγετικά της χαρακτηριστικά. Η περίοδος 1978 – 1979 επί Πρωθυπουργίας του σοσιαλιστή Κάλαχαν χαρακτηρίστηκε ως ο ‘Χειμώνας της Δυσαρέσκειας’.

 

 

 

Τα συνδικάτα ήταν ανεξέλεγκτα. Η ταφή των νεκρών δεν ήταν εφικτή επειδή οι νεκροθάφτες, διαμαρτυρόμενοι, απεργούσαν. Μάλιστα έκαναν και συστάσεις στην κυβέρνηση παροτρύνοντάς την να τοποθετήσει τα ενταφιασμένα σώματα σε αποθήκες και να σκεφτεί σοβαρά την εναλλακτική λύση της μαζικής ταφής στον Ατλαντικό(!). Οι συλλέκτες απορριμάτων αρνούνταν να δουλέψουν προκαλώντας τρομακτική αύξηση του αριθμού των αρουραίων αφού τα σκουπίδια ξεχείλιζαν σε όλο το μήκος και πλάτος των δρόμων.

 

                          

Η πιθανότητα της πρόκλησης υγειονομικής κρίσης δεν ήταν μακριά. Εάν συνέβαινε δε, το ποιος θα την αντιμετώπιζε ήταν άγνωστο. Οι νοσοκόμες απεργούσαν απαιτώντας ανάλογες αυξήσεις με αυτές του 1974 της τάξεως του 25% ενώ την ίδια ώρα οι οδηγοί ασθενοφόρων αρνούνταν να δουλεύσουν και σε πολλές περιπτώσεις δεν απαντούσαν κάν σε κλήσεις.

 

 

Μέσα σε αυτό το σκηνικό η Θάτσερ έκανε την κίνησή της μην δίνοντας ψήφο εμπιστοσύνης στην Κυβέρνηση Κάλαχαν και προκαλώντας εθνικές εκλογές. Το συντηρητικό κόμμα διεξήγαγε προεκλογική εκστρατεία με κύριο σύνθημα ‘Labour isn’t working’

 

 

πατώντας πάνω στην ανασφάλεια και αηδία που προκάλεσε στον μέσο Βρετανό ο ‘Χειμώνας της Δυσαρέσκειας’ ως αποτέλεσμα του τέρατος που εξέθρεψαν οι σοσιαλιστές. Η Θάτσερ κέρδισε τις εκλογές και η Βρετανία απέκτησε την πρώτη στην ιστορία της γυναίκα Πρωθυπουργό.

 

Ο Οικονομικός Φιλελευθερισμός

Δεν μπορείς να ενδυναμώσεις τους αδύνατους αποδυναμώνοντας τους ισχυρούς.

 

 

 

Η Θάτσερ ήταν από τις ελάχιστες πολιτικές προσωπικότητες που κράτησε τις ιδεολογικές της αρχές και ταυτόχρονα ως συντηρητικός συνέβαλλε με θετικές προτάσεις στην πρόοδο της Μ. Βρετανίας (ιδιωτικοποιήσεις, μείωση φόρων, καρατόμηση εργατοπατέρων, μείωση κρατικών δαπανών, ισχυροποίηση του εθνικού φρονήματος). Η φιλοσοφία της βασιζόταν σε συνεκτικές προκείμενες. Τα Έθνη μπορούν να μεγαλουργήσουν μόνον εάν τα άτομα αφήνονταν ελεύθερα. Μεγάλο κράτος σημαίνει κορπορατισμός και κορπορατισμός σημαίνει ανελευθερία και ηθικά αλλά και οικονομικά. Ο κορπορατισμός δημιουργεί μεγάλες άβουλες συλλογικότητες εντός του έθνους. Αντί για άτομα που δημιουργούν προς όφελός του, φυτοζωούν συλλογικότητες που έχουν ανάγκη για όλο και περισσότερη ”καθοδήγηση”. Πίστευε σε Δίκτυα και όχι σε Κέντρα, πίστευε ότι τα έθνη πρέπει μόνα τους από τα κάτω να δημιουργούν την ανταγωνιστικότητά τους διότι θα το έπρατταν σύμφωνα με τις ανάγκες τους. Το Κράτος πράττει πάντοτε υπέρ του Κράτους και ποτέ υπέρ του Έθνους.

Η μέθοδος και η οικονομική πρακτική που έπειθε την σιδηρά κυρία ήταν ο οικονομικός φιλελευθερισμός. Οι Ιδέες του Χάγιεκ και του Φρίντμαν για μία ανοικτή και ανταγωνιστική οικονομία ήταν σαφώς πιο ελκυστικές για αυτήν από την διάχυτη τότε αντίληψη (η οποία επαναλαμβάνεται σήμερα) ότι η πολιτική είναι απλά η διαχείριση της πτώσης και της ύφεσης. Εκείνη την εποχή όμως ήταν πολλοί εκείνοι ακαδημαϊκοί και μη που έσκιζαν τα ιμάτιά τους μόνο στο άκουσμά τους. Η Θάτσερ όμως επηρεασμένη από τον πολύ αλλά μη αναδεδειγμένο εν αναλογία της αξίας του πολιτικό και διανοητή Ίνοχ Πάουελ, κινητοποιήθηκε υπέρ των αξιών του Χάγιεκ.

 

Η καταγωγή της από τα δυναμικά μεσαία στρώματα της Βρετανίας σε συνδυασμό με τα ισχυρά της πιστεύω σφυρηλάτησαν μία φλογώδη προσωπικότητα που δεν πίστευε ούτε στην μεταπολεμική ορθοδοξία αλλά ούτε στην ‘πολιτική ορθότητα’ της συναίνεσης που πρέσβευαν οι προερχόμενοι από τα υψηλά αστικά στρώματα συνάδελφοί της στο ίδιο κόμμα. ‘Οι κοινωνίες πρέπει να ενθαρρύνουν και να ανταμοίβουν αυτούς που επιχειρούν και καινοτομούν, αυτούς που δημιουργούν πλούτο χωρίς την βοήθεια των κυβερνήσεων’. Έτσι, επί ημερών της οι κρατικές επιδοτήσεις σε βιομηχανίες έπαυσαν με αποτέλεσμα να κλείσουν πολλές επιχειρήσεις, περιέκοψε δαπάνες από το κράτος οπουδήποτε είχε αυξηθεί η σπατάλη τσακίζοντας την γραφειοκρατία. Ενέργεια, παιδεία, απασχόληση μεταφορές είναι μερικοί από τους τομείς που το κράτος μείωσε τις επιδοτήσεις ριζικά. Μία από τις πιο επιτυχημένες πολιτικές της ήταν να δώσει την δυνατότητα στους ενοικιαστές των εργατικών κατοικιών να αγοράσουν τα σπίτια από το κράτος. Η απόκτηση περιουσίας ήταν κάτι σημαντικό για τα εργατικά στρώματα αφού τους διδόταν η ευκαιρία να ανελιχθούν ως ιδιοκτήτες πλέον. Επιπρόσθετα κέρδιζε και το κράτος χρησιμοποιώντας τα έσοδα για την μείωση των ελλειμμάτων που ήταν υψηλά.

 

 

Πλην της διαχειρίσεως των εργατικών κατοικιών, οι πολιτικές της δεν έχαιραν μεγάλης αποδοχής από τους άγγλους πολίτες. Η απέχθειά της στα ελλείμματα επέτεινε τις περικοπές ενώ ταυτόχρονα μειώνονταν και οι άμεσοι φόροι. Παρόλα αυτά η παγκόσμια πετρελαϊκή κρίση σε συνδυασμό με τα χρέη της Βρετανίας στο ΔΝΤ ηύξησαν προσωρινά την ανεργία με αποτέλεσμα οι αστυνομικοί να αντιμετωπίζουν επί καθημερινής βάσεως κουκουλοφόρους που έριχναν μολότοφ.

 

Η δημοφιλία της έφτασε στο ναδίρ. Άρχισαν τότε αρκετοί πολιτικοί εντός του κόμματός της επίμονα να της προτείνουν να κάνει μεταστροφή. ‘’Μεταστροφή να κάνετε εσείς αν θέλετε, η Κυρία δεν κάνει μεταστροφές’’. Έκαναν το λάθος οι μετριοπαθείς του συντηρητικού κόμματος να πιστέψουν ότι η Κυρία ήταν μία συνηθισμένη πολιτικός. Η Μάργκαρετ Θάτσερ δεν ήταν μία τέτοια όμως, πίστευε σε Ιδέες.

 

Το απέδειξε και στην αναμέτρησή της με τον Άρθουρ Σκάργκιλ τον σκληροπυρηνικό μαρξιστή που διηύθυνε το συνδικάτο των ανθρακωρύχων (ΝUM).

 

.

 

 

 

Στην δεύτερη από τις τρεις θητείες της, το 1984 έως το 1985 το NUM έκανε απεργία, σε μία διαμάχη ατελείωτη. Ο Σκάργιλ έφτασε στο σημείο προκειμένου να συνεχίσει την απεργία να ζητήσει οικονομικούς πόρους από την Σοβιετική Ένωση εν καιρώ απειλής Ψυχρού Πολέμου αλλά και από τον Μουαμμάρ Καντάφι (!). Εν τέλει η σιδηρά κυρία άντεξε περισσότερο από τους ανθρακωρύχους.

 

 

 

Η νίκη της διέλυσε τα συνδικάτα και η Βρετανία ξαναέγινε μία χώρα που μπορούσε να κυβερνηθεί δίχως να πληρώνει καθημερινώς 8,1 εκατομμύρια λίρες εξαιτίας των απεργιών.

 

Οι ιδιωτικοποιήσεις που έκανε όμως ήταν το σήμα κατατεθέν της. Ενώ αρχικά ηύξησαν την ανεργία, εν συνεχεία προσέφεραν πολλές περισσότερες θέσεις εργασίας. Η ιδιωτικοποίηση της British Steel Corporation ήταν ευχής έργον αφού η εταιρεία χρέωνε την χώρα 28 λίρες το δευτερόλεπτο. Το μέτρο των ιδιωτικοποιήσεων ήταν ριζοσπαστικό και όταν σύντομα έφερε απτά αποτελέσματα οι περισσότεροι Άγγλοι συνετάχθησαν από πίσω. Ακολούθησε η British Gas, British Telecom και η British Airways. Ιδιαίτερα για την περίπτωση της δεύτερης, ο άψογος ανταγωνισμός με τις πολύ χαμηλές τιμές αποτελεί και σήμερα κορυφαίο υπόδειγμα. Το δόγμα των ιδιωτικοποιήσεων είχε δε ‘’εξαγωγικό χαρακτήρα’’ αφού μεταξύ 1985 -2000 χώρες ημι – κρατικιστικής δομής όπως η Γερμανία και η Γαλλία ιδιωτικοποίησαν και αυτές εταιρείες όπως η Lufthansa, Volkswagen και η Renault αντίστοιχα. Η Ινδία, η Λατινική Αμερική αλλά ακόμα και η μετακομμουνιστική Ρωσσία ακολούθησαν τον Θατσερικό δρόμο, άλλες επιτυχώς άλλες όχι. Το δόγμα όμως έχει χαραχθεί.