Ανασυγκρότηση, γεωπολιτική και εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός

 Γράφει ο Θεόδωρος Μπατρακούλης.

         Η κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές της 25^ης Ιανουαρίου εμφανιζόταν αποφασισμένη να πολεμήσει θαρραλέα, τηρώντας πιστά τις προεκλογικές της δεσμεύσεις. Στη συμφωνία με τους «εταίρους» της Ευρωζώνης στο Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου η Ελλάδα αποδέχτηκε σχεδόν όλες τις απαιτήσεις των δανειστών της με ελάχιστα ανταλλάγματα. Στη συμφωνία δεν υπήρχε αναφορά στο πώς θα καλυφθεί το χρηματοδοτικό κενό της χώρας. Η κυβέρνηση υπέβαλε δέσμη διαρθρωτικών αλλαγών οι οποίες θα ελεγχθούν από την τρόικα (τώρα «θεσμικά όργανα»). Σημειωτέον ότι το κείμενο της συμφωνίας της 20ής Φεβρουαρίου 2015 δεν δέχτηκε τον όρο κυβέρνηση της Ελλάδας, και αυτή ονομάζεται «ελληνικές αρχές». Άραγε η ομοιότητα με τους όρους που χρησιμοποιούνταν και στις δύο Δανειακές Συμβάσεις-Μνημόνια είναι συμπτωματική; Οι συνέπειες της απόφασης της 20ής Φεβρουαρίου όπως και αυτής της 9^ης Μαρτίου θα κριθούν από τους Έλληνες όταν τις βιώσουν στην καθημερινότητά τους. Πάντως, εάν η κυβέρνηση δεν επιτύχει την ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΑΠΕΧΘΟΥΣ ΧΡΕΟΥΣ, τότε δεν θα μπορέσει να εφαρμόσει παρά ελάχιστα από το πρόγραμμά της. Και οι Έλληνες θα παραμείνουν σκλάβοι χρέους στο διηνεκές, με την ιδιωτική και δημόσια περιουσία τους να οδηγείται σταδιακά στην εξυπηρέτηση του χρέους.

         Η Ελλάδα δεν απέκτησε ποτέ αξιόλογη βιομηχανία πέραν ορισμένων περιπτώσεων. Αλλά πλέον, τα τελευταία χρόνια δεν διαθέτει ούτε σημαντική βιοτεχνική παραγωγή, ούτε την απαραίτητη αγροτική παραγωγή. Πρόκειται για παράγοντα εκ των ουκ άνευ στην επίτευξη της εθνικής ανεξαρτησίας. Βεβαίως, υπάρχουν ορισμένα παραγωγικά εγχειρήματα που αξίζει να διαδοθούν και να παραδειγματίσουν (π. χ. Βελβεντός, Ανάβρα Αλμυρού). Για την κυριαρχία των ΜΕΤΑΠΡΑΤΙΚΩΝ, ΠΑΡΑΣΙΤΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ στην οικονομία φέρουν σοβαρές ευθύνες οι μετά το 1974/1981 κυβερνήσεις, το σύνολο σχεδόν του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος και οι ποικίλοι βασικοί υποστηρικτές του, εταιρείες ολιγαρχών που λυμαίνονται το δημόσιο χρήμα, διαπλεκόμενα ΜΜΕ, γραφειοκρατικό στρώμα συνδικαλιστών κομματικά διορισμένων, ανώτερα στελέχη του δημοσίου, πολλοί πανεπιστημιακοί και διανοούμενοι. Σε μια χώρα που έχει μετατραπεί σε αποικία χρέους (υπενθυμίζεται ότι ο τίτλος βιβλίου του σημερινού ΥΠΕΞ Νίκου Κοτζιά -Εκδόσεις Πατάκη, 2013- είναι «Ελλάδα αποικία χρέους. Ευρωπαϊκή Αυτοκρατορία και γερμανική πρωτοκαθεδρία»), που γνωρίζει σοβαρή δημογραφική κρίση και έχει δημόσιο χρέος που υπερβαίνει τα 300 δις ευρώ, πόσο ανεξάρτητη, για το συμφέρον της χώρας και των πολιτών της διαχείριση μπορούν να ασκούν τα κόμματα που ανεβαίνουν στην εξουσία;

         Σε διεθνές επίπεδο, βρίσκονται σε εξέλιξη πολύ σοβαρές, περίπλοκες γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις. Από την αρχή του 2014 δημιουργούνταν ένα «ημικύκλιο» γεωπολιτικών μεταβολών σε μια ευρεία περιοχή που εκτείνεται από τη Μέση Ανατολή έως την Κεντρική Ασία και την Ουκρανία. Οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές στη Μέση Ανατολή. Οι ακραίοι σουνίτες τζιχαντιστές του «Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της Συρίας (ISIS), μετά την απόκτηση του ελέγχου σημαντικών περιοχών στο βόρειο και δυτικό Ιράκ, διακήρυξαν την εγκαθίδρυση υπερεθνικού «χαλιφάτου» και μετονομάστηκαν σε «Ισλαμικό Κράτος» – κάτι που περιγράφηκε ως η σημαντικότερη εξέλιξη στον διεθνή τζιχαντισμό μετά την 11^η Σεπτεμβρίου 2001. Κατέχουν προηγμένα, βαριά όπλα που τους παραχωρήθηκαν – μέσω κρατών του Κόλπου – ή καταλήφθηκαν στις πρώτες επιχειρήσεις τους από μονάδες του ιρακινού στρατού. Οι μέθοδοί τους χαρακτηρίζονται από απερίγραπτες θηριωδίες αλλά αποδείχτηκαν αποτελεσματικές. Ένας χάρτης που υποτίθεται ότι δείχνει τις περιοχές που το ISIS σχεδιάζει να θέσει υπό τον έλεγχό του εντός πέντε ετών γνώρισε ευρεία διάδοση στο διαδίκτυο. Πέραν της Μέσης Ανατολής, της Βόρειας Αφρικής και μεγάλων περιοχών της Ασίας, αποκαλύπτει επίσης τη φιλοδοξία του ISIS να επεκταθεί στην Ευρώπη και μέχρι τα σύνορα της Κίνας. Η Ισπανία – επαρχίες της οποίας ήταν υπό μουσουλμανικό έλεγχο μέχρι τον 15ο αιώνα -, θα αποτελούσε μέρος του χαλιφάτου, όπως και τα βαλκανικά κράτη και η Ανατολική Ευρώπη (με την επωνυμία Ορόμπρα), συμπεριλαμβανομένης της Αυστρίας![1]

 

         Ακολούθησαν επιτυχίες των τζιχαντιστών στη μετακανταφική Λιβύη, όπου είχε δημιουργηθεί ουσιαστική ακυβερνησία και πορεία αργόσυρτης αποσύνθεσης[2]. Μετά τον αποκεφαλισμό από το «Ισλαμικό Κράτος» 21 Κοπτών εργατών, η Αίγυπτος και άλλα αραβικά κράτη πραγματοποιούσαν αεροπορικά πλήγματα εναντίον τους, σε έναν πόλεμο που προβλεπόταν μακροχρόνιος[3]. Εξάλλου, υπήρξαν δημοσιεύματα ότι το «Ισλαμικό Κράτος» (ISIS) σχεδιάζει μίνι «εισβολή» μικρών τρομοκρατικών ομάδων από τη Λιβύη στην Ευρώπη, με απώτερο στόχο αντίποινα για την εκστρατεία της Δύσης εναντίον του στο Ιράκ και τη Συρία[4]. Αφετέρου, οι ωδίνες στον μετασοβιετικό χώρο θα συνέχιζαν να απασχολούν τον πλανήτη. Μία εστία είναι αυτή της Ουκρανίας και του φονικού πολέμου στις αυτονομημένες φιλορωσικές ανατολικές περιοχές. Από πρώτη άποψη μπορούσε να θεωρηθεί ότι η ουκρανική κρίση – που αφορούσε στις σχέσεις των ΗΠΑ και των κρατών της ΕΕ με τη Ρωσική Ομοσπονδία – και αυτές της Συρίας, του Ιράκ και της Λιβύης δεν συνδέονταν. Υπήρχαν ωστόσο και διαφορετικές εκτιμήσεις[5]. Η αναμέτρηση είναι συνολική, στρατόπεδο της Δύσης εναντίον του αντίπαλου της Ανατολής. Με επίκεντρο, αλληλένδετα, τον έλεγχο των πηγών ενέργειας και την αμφισβήτηση της δεσπόζουσας θέσης του δολαρίου.

         Οι επιδιώξεις των Ερντογάν – Νταβούτογλου για «μηδενικά προβλήματα» εξελίχθηκαν σε αντίστροφη κατεύθυνση. Πάντως, η Άγκυρα πλαισίωνε την συμμετοχή της στη διεθνή συμμαχία κατά του «Ισλαμικού Κράτους» (ΙΚ/ISIS) ως απόφαση που κυρίως θα στόχευε το PKK και απέρριπτε ως «μονοδιάστατη την πολιτική της συμμαχίας»[6]. Στην ανακοίνωση για τη συνεδρίαση του τουρκικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (MGK) της 30ής Οκτωβρίου 2014 αναφερόταν ότι συζητήθηκε η διαδικασία επίλυσης του κουρδικού και επιβεβαιώθηκε «η αποφασι­στικότητα για την διαφύλαξη της δημόσιας τάξης και της ασφάλει­ας ενάντια στα προβοκατόρικα γεγονότα τα οποία καταστρέφουν την θετική ατμόσφαιρα της διαδικασίας επίλυσης του κουρδικού και την ηρεμία». Από τους τελευταίους μήνες του 2014 γίνονταν συζητήσεις στα κουρδικά και τουρκικά ΜΜΕ για την τύχη της «διαδικασίας επίλυσης» του κουρδικού ζητήματος. Στο βρίσκονταν τα 10 άρθρα που πρότεινε ο ηγέτης του ΡΚΚ Αμπντουλάχ Οτσαλάν στο τουρκικό κράτος και στο Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), καθώς και στο Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) και στην Ένωση Κοινοτήτων του Κουρδιστάν (KCK). Αναμενόταν ότι μια κοινή δήλωση θα γινόταν στις 15 Φλεβάρη 2015 από το HDP και το ΑΚΡ, για να περάσει η διαδικασία στη δεύτερη φάση, η οποία είχε χαρακτηριστεί από τον Οτσαλάν ως «φάση των διαπραγματεύσεων». Ωστόσο, όπως αποκάλυψε ο συμπρόεδρος του HDP Σελαχαττίν Ντεμιρτάς αυτό δεν συνέβη επειδή η κυβέρνηση του ΑΚΡ ήθελε να αλλάξουν τα 10 άρθρα Οτσαλάν[7].

         Η Τουρκία έχει, από το 1973/74, πάγια συνολική στρατηγική στοχοθεσία στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και στο Κυπριακό. Kαι τα δύο αυτά κεφάλαια επηρεάζονται από τις τρέχουσες εξελίξεις στο ευρύτερο γεωπολιτικό σύστημα, από την επιβολή των Μνημονίων σε Ελλάδα και Κύπρο, καθώς και από το θέμα των υδρογονανθράκων[8]. Είναι καθαρές οι προθέσεις της Τουρκίας για την κυπριακή ΑΟΖ αλλά και στο Αιγαίο. Προσπαθεί να θέσει προ τετελεσμένων γεγονότων την ελλαδική και κυπριακή διπλωματία. Στις 27.02.2015 η Τουρκία εξέδωσε ΝΟΤΑΜ για στρατιωτικές ασκήσεις που συνοδευόταν από NAVTEX. Δέσμευε ουσιαστικά όλο το κεντρικό και βόρειο Αιγαίο από την 2α Μαρτίου μέχρι και την 31^η Δεκεμβρίου του 2015 (!) και αφορούσε στη θαλάσσια περιοχή από τη Σκύρο μέχρι και τη Λήμνο και τον Άγιο Ευστράτιο. Δεσμεύονταν ακόμη και χερσαίες περιοχές στη Λήμνο(!) καθώς περιλαμβάνονταν εντός των πεδίου συντεταγμένων που περικλείονται στις διακοινώσεις τους. Η κάλυψη χερσαίων περιοχών στη Λήμνο από την τουρκική ΝΟΤΑΜ σημαίνει ότι οι Τούρκοι μονομερώς και καταπατώντας κάθε έννοια διεθνούς δικαίου θεωρούν ότι το νησί βρίσκεται εντός της δικαιοδοσίας τους και μπορούν να υπερίπτανται πάνω από αυτό στο πλαίσιο ασκήσεων θεωρώντας το διεθνή χώρο! Όλη η περιοχή βρίσκεται εξ’ ολοκλήρου στο FIR Αθηνών, όπου, βάσει των διεθνών κανονισμών, αρμόδια αρχή για την έκδοση τέτοιου είδους ανακοινώσεων είναι μόνον η Ελληνική Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας.

         Το υπουργείο Εξωτερικών απέρριψε τη ΝΟΤΑΜ διαμηνύοντας πως κάθε τουρκική κίνηση εντός εθνικών περιοχών που περικλείονται σε αυτή θα απαντηθεί με «κατάρριψη ή βύθιση». Ο ΥΠΕΞ Νίκος Κοτζιάς ενημέρωσε τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα και η Αθήνα απευθύνθηκε στους διεθνείς οργανισμούς – ΟΗΕ, ICAO, ΝΑΤΟ και ΕΕ -, (28/2-1/3)[9]. Ήταν μια πολύ σοβαρή κατάσταση που θα μπορούσε να αποτελέσει κρίσιμο σημείο στα μέλλοντα να συμβούν στο Αιγαίο. Οι Τούρκοι σε αντίστοιχες περιπτώσεις είχαν συνηθίσει να τους καλούν οι Έλληνες μέσω διπλωματικών διαβημάτων που το μόνο αποτέλεσμα που πετύχαιναν ήταν να υποβαθμίζεται το θέμα σε διμερές. Μετά την διεθνοποίηση του θέματος, η Άγκυρα, πραγματοποιώντας στροφή 180^ο, έβγαλε διορθωτική NOTAM αποσύροντας ολόκληρη την προγενέστερη NOTAM. Η αποφασιστική αντίδραση και οι συντονισμένες διπλωματικές κινήσεις της Αθήνας έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Μάλλον υπήρξε παρέμβαση προς την Άγκυρα των ΗΠΑ, που, για γεωπολιτικούς λόγους, δεν επιθυμούν επιδείνωση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η διαχείριση της κρίσης από την κυβέρνηση έστειλε ξεκάθαρο μήνυμα στην Άγκυρα. Όταν η Τουρκία θα παραβιάζει τα εθνικά κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας, που στηρίζονται στο διεθνές δίκαιο, θα είναι αντιμέτωπη όχι μόνο με την Ελλάδα αλλά και με την διεθνή κοινότητα. Οπωσδήποτε, οι εξελίξεις (εσωτερικές στην Τουρκία και διεθνείς), επιβάλλουν διαρκή εγρήγορση.

         Η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν μεγάλη γεωπολιτική σπουδαιότητα. Τα πλεονεκτήματά τους ενισχύονται από την τρέχουσα πολλαπλή αντιπαράθεση στην Ευρασία. Πρόσφατα ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς, πρίν από το άτυπο συμβούλιο υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε. στη Ρίγα έκανε αναφορές στη γεωστρατηγική θέση της Ελλάδας[10]. Όντως αυτή αποτελεί όπλο το οποίο μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιηθεί κατάλληλα από την κυβέρνηση της Ελλάδας. Χρησιμοποίηση της γεωπολιτικής θέσης μας μπορεί να γίνει μεθοδικά και στο πεδίο της διαπραγμάτευσης με τις κυβερνήσεις της Ε.Ε. και την Γερμανία (και για τις γερμανικές επανορθώσεις), η οποία κυριαρχεί πλέον και σε θεσμικό επίπεδο[11]. Οι Αμερικανοί εμφανίζονταν να «κάνουν πλάτη» στην Αθήνα πιέζοντας το Βερολίνο. Στις φιλικές παρεμβάσεις του Ομπάμα επαύξανε π. χ. το αμερικανικό περιοδικό «The Nation», που τιτλοφορούσε το εξώφυλλό του (μάλιστα είχε την ελληνική σημαία): «Η Ελλάδα ορθώνει το ανάστημά της». Στο δημοσίευμα γινόταν αναφορά στις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές, ενώ υπήρχε εκτενής αναφορά στην υποδομή των κοινωνικών εξελίξεων που οδήγησαν στην εξουσία τον ΣΥΡΙΖΑ[12]. Ο Chris Matthews σε άρθρο του στο «Fortune» με τίτλο «Οι διαπραγματεύσεις για το χρέος θα αναγκάσουν την Ελλάδα να ενταχθεί στην τροχιά της Ρωσίας;». Το άρθρο προέτασσε τη δήλωση του πρώην πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Daniel Speckhard, ότι οι Ευρωπαίοι υπουργοί οικονομικών κοιτάζουν τα δέντρα και χάνουν το δάσος σχετικά με την ελληνική κρίση χρέους[13]. Πάντως, για να πετύχουμε την σωτηρία της χώρας απαιτούνται και εθνική συσπείρωση και συνολικός εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός, που διέπεται από τα ιστορικά διδάγματα της γεωπολιτικής. Η διαμόρφωσή του ήταν αναγκαία από αρκετά χρόνια[14].

       H Ελλάδα όφειλε να προωθήσει μια καλά σχεδιασμένη συνεργασία των βαλκανικών λαών και κρατών, αυτοτελώς και στο πλαίσιο της ΕΕ. Ως προς την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ να συμβάλει αποφασιστικά στην απόρριψή της από τους Ευρωπαίους. Ελληνοτουρκικός διάλογος δεν μπορεί να νομιμοποιηθεί αν πρώτα η Τουρκία: – Δεν άρει την ανακήρυξη ως «αιτίας πολέμου» της άσκησης από την Ελλάδα του δικαιώματος επέκτασης των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια. – Δεν αναγνωρίσει το διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 και ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ. – Δεν διακηρύξει σεβασμό στις συνθήκες της Λωζάννης και των Παρισίων και στο Ιταλικό πρακτικό παράδοσης των Δωδεκανήσων (1947), που καθορίζουν τα σημερινά σύνορα. – Δεν αποσύρει τα στρατεύματα κατοχής από την Κύπρο και δεν σταματήσει το διαρκές έγκλημα του εποικισμού στη Μεγαλόνησο.

         Μια καλά σχεδιασμένη, ιστορικά τεκμηριωμένη, ιεραρχημένη και πολυδιάστατη ελληνική-ευρωπαïκή εξωτερική και ενεργειακή πολιτική έπρεπε να εκφράζεται εξειδικευμένα στα Βαλκάνια καθώς και στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Η Ελλάδα χρειαζόταν ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΗΣ ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ. Επαναπροσδιορισμό τόσο σε αποτρεπτική κατεύθυνση έναντι κάθε επιβουλής των κυριαρχικών δικαιωμάτων της και σε συντονισμό σχεδιασμού-ενεργειών με την Κύπρο, όσο και στην κατεύθυνση της διασφάλισης του εθνικού ελέγχου των πλουτοπαραγωγικών πόρων της, στους οποίους συμπεριλαμ­βάνονται και οι υδρογονάνθρακες. Η οριοθέτηση της ΑΟΖ απαιτεί ανακήρυξή της. Εξάλλου, στις μέρες πρέπει να μιλάμε όχι απλώς για θαλάσσια ισχύ αλλά για «αεροναυτική ισχύ». Ιδιαίτερα μετά τις εμπειρίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μετέπειτα, «το «μέγα της θαλάσσης κράτος» λειτουργεί ως του «αέρος και της θαλάσσης». Τα νησιά του Αιγαίου μπορούν να λειτουργούν ως «δίκτυο αβύθιστων πλατφορμών εκτόξευσης βλημάτων». Βεβαίως, υπάρχει και ζήτημα στελέχωσης μιας επαρκούς άμυνας τόσο των νησιών του Αιγαίου από αεροναυτικές επιχειρήσεις της Τουρκίας όσο και της ελληνικής Θράκης.

11 Μαρτίου 2015

Θόδωρος Μπατρακούλης

Δρ Γεωπολιτικής

theobatrak@gmail.com

theodorosbatrakoulis.blogspot.com

@TheodorosBatrak

[1] Πρβλ. John Hall, «The ISIS map of the world…», 30.06.2014, http://www.dailymail.co.uk/news/article-2674736/. Βλ. τον συνημμένο χάρτη

[2] Πρβλ. Camille Bordenet, «La lente désintégration de la Libye post-Kadhafi », Le Monde,‎ 26.08.2014. Maryline Dumas, « Le chaos parlementaire libyen est à l’image du pays », Le Figaro,‎ 04.08.2014. Florence Aubenas, « La Libye n’existe plus », Le Monde,‎ 09.08.2014.

[3] «It will be lengthy war against ISIS in Libya with other Arab States taking part in Air Strikes», 16.02.2015, https://soundcloud.com/rttv/egypt-is

[4] «ISIS plans to invade Europe through Libya – Report», 18.02.2015, http://rt.com/ news/233335-isis-islamic-libya-europe/.Προσπελάστηκε20.02.2015.

[5] Πρβλ. Marwan Kabalan, «The Ukraine crisis: A Middle East perspective. Is there a link between Syria and Ukraine Conflicts?», 08.05.2014, http://www.aljazeera. com/indepth/opinion/2014/03/.

[6] Benny Avni, «Has Turkey entered the anti-ISIS Coalition to Counter the Kurds?», 05.10.2014, http://www.newsweek.com/-275256. «Τουρκία: Δεν θα μπούμε σε πόλεμο (με το Ισλαμικό Κράτος)», 14.10.2014, http://www.tribune.gr/world/ news/article/81258/.

[7] «Öcalan’s 10 Articles for the Resolution Process in Turkey», 26.02.2015, http://kurdishquestion.com/index.php/kurdistan/north-kurdistan.html

[8] Για το θέμα των υδρογονανθράκων πρβλ. Χρήστος Αναγνώστου / Γρηγόρης Tσάλτας (επιμ.), Αιγαίο και Νοτιοανατολική Μεσόγειος. Σύγχρονες Προκλήσεις και Προοπτικές Εκμετάλλευσης Υποθαλάσσιων Φυσικών Πόρων, Αθήνα: Εκδ. Σιδέρη, 2013.

[9] Την 1/3/2015 επιδόθηκε απορριπτική απάντηση και στην Άγκυρα, μάλιστα σε υψηλούς τόνους.

[10] «Κοτζιάς: Τζιχαντιστές στην Ευρώπη αν καταρρεύσει η Ελλάδα», 06.03.2015, http://www.efsyn.gr/arthro/kotzias-tzihantistes-stin-eyropi-katarreysei-i-ellada

[11] Πρβλ. Βασίλης Στοϊλόπουλος, «Η «κατάληψη» των Βρυξελλών. Πώς οι Γερμανοί έχουν εξασφαλίσει τον ασφυκτικό έλεγχο της Ε.Ε.», Ρήξη, φύλλο 112, 09.03.2015, http://ardin-rixi.gr/archives/174708

[12] «Greece stands up», The Nation, Friday, March 6, 2015.

[13] «Will debt negotiations force Greece into Russia’s orbit?», Fortune, 9 march 2015, http://fortune.com/2015/03/09/greece-debt-crisis-russia/.

[14] Πρβλ. Παναγιώτης Κονδύλης, Θεωρία του Πολέμου. Επίμετρο, Αθή­να: Θεμέλιο, 1998. Παναγιώτης Ηφαιστος, Εισαγωγικό σχόλιο για το βιβλίο του Α. Νταβούτογλου, Εναλλακτικές κοσμοθεωρίες. Η επίδραση της ισλαμικής και της δυτικής κοσμοθεωρίας στην πολιτική θεωρία, 2011, όπ. π., 28.02.2011. Θόδωρος Σ. Μπατρακούλης, Τουρκία και Ανατολικά Ζητήματα, Α΄ Τόμος, Από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στη νεότερη Τουρκία, Αθήνα: Iνφογνώμων, 2015 (υπό έκδοση). Θόδωρος Μπατρακούλης, «Για μια εθνική στρατηγική: Γεωιστορία, προκλήσεις και δυνατότητες», 07.12.2012, http:// theodorosbatrakoulis.blogspot.com.