Η παιδεία του Αγίου Νικοδήμου και το μάθημα των Θρησκευτικών

Γράφει ο Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Στίς 14 Ἰουλίου τό Γένος τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων τιμᾶ τή μνήμη τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου. Ὁ Ἅγιος ἐκοιμήθη στίς 14-7-1809 στό κελλί τῶν Σκουρταίων κοντά στίς Καρυές τοῦ Ἁγίου Ὄρους σέ ἡλικία 60 ἐτῶν. Πολλά ἐγράφησαν καί θά γραφοῦν γιά τήν προσφορά του στό ὑπόδουλο τότε Γένος μας καί στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Σήμερα θά προσπαθήσουμε νά ἀξιολογήσουμε τή μορφή του ὡς πρότυπο παιδείας καί ὡς δάσκαλο μέ ὅλη τή σημασία τῆς λέξης.

Γιά τήν παιδεία του σέ συνδυασμό μέ τήν θαυμαστή μνήμη του διηγοῦνται πολλά καί ἐντυπωσιακά. Ὁ Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης ἔχει γράψει ὅτι κάποτε οἱ ἄλλοι μοναχοί στόν Ναό τοῦ Πρωτάτου, στίς Καρυές, τοῦ ἔκρυψαν τά λειτουργικά βιβλία. Ὁ Ἅγιος τότε εἶπε ἀπό στήθους τούς 15 Ψαλμούς τοῦ Μεγάλου Σαββάτου! Ἐπίσης εἶναι γνωστό ὅτι ἐπί ἕνα ἔτος ἔζησε μέ τόν Γέροντά του στήν ἔρημη νῆσο Σκυροπούλα. Ἐκεῖ ἔχοντας ἐλάχιστα βιβλία ἔγραψε τό «Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον» κατά παραγγελία τοῦ ἐξαδέλφου του Ἐπισκόπου Εὐρίπου Ἱεροθέου. Παραθέτει πολλά χωρία ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, τούς Πατέρες ἀλλά καί τούς Ἀρχαίους κλασικούς, καί ὅλα αὐτά ἀπό μνήμης! Ὅμως καλόν εἶναι νά ἐπισημάνουμε ὅτι πέραν τῶν ἰδιαιτέρων χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου καί ἄλλοι νέοι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης εἶχαν στιβαρή ἑλληνική καί Ὀρθόδοξη Παιδεία. Πρῶτον, διότι αὐτήν μετέδιδαν μέ πίστη οἱ διδάσκοντες καί δεύτερον, διότι οἱ νέοι μελετοῦσαν μέ κόπο καί μέ ὄρεξη.

Ἡ ἑλληνογνωσία του καί ἡ ἄριστη χρήση ὅλων τῶν μορφῶν τῆς διαχρονικῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ἀποτελοῦν παράδειγμα γιά ὅλους μας. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἔγραφε καί στήν λογία καί στήν ἁπλή νεοελληνική τῆς ἐποχῆς του. Ἐπί πλέον γνώριζε ἄριστα καί τὀ γλωσσικό ἰδίωμα τῶν Ὁμηρικῶν ἐπῶν, τό ὁποῖο χρησιμοποίησε γιά νά μεταγράψει τό Εὐαγγέλιο πού διαβάζουμε στόν Ἑσπερινό τῆς Ἀγάπης. Ἐξ ἄλλου ἡ ἀρχαιομάθειά του φαίνεται καί ἀπό τήν σύνθεση ἐπιγραμμάτων γιά πολλούς Ἁγίους καί Μάρτυρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Εἶναι ἄξιον ἀπορίας πῶς τότε σέ συνθῆκες φτώχιας καί δουλείας τά ἑλληνόπουλα μάθαιναν ἄριστα ὅλες τίς μορφές τῆς ἑλληνικῆς καί σήμερα ὑπό συνθῆκες ἐλευθερίας καί ἀνέσεως δυσκολεύονται οἱ περισσότεροι ἀπόφοιτοι Λυκείου νά ὀρθογραφήσουν καί νά ἐκφρασθοῦν σωστά.

Τό ἐνδιαφέρον του γιά τήν Παιδεία, τήν Ὀρθόδοξη Ἀγωγή καί τήν διάπλαση τῶν παιδικῶν χαρακτήρων καταδεικνύεται καί ἀπό τό γεγονός ὅτι ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἐξέδωσε μέ πολλές δικές του προσθῆκες καί ἀναθεωρήσεις τό ἔργο τοῦ ἑλληνομαθοῦς Μοναχοῦ Γρηγορίου τοῦ Μολδαβοῦ μέ τίτλο «Χριστιανική Παιδαγωγία» καί ὑπότιτλο «Λόγος περί Παίδων Ἀγωγῆς» (ἐπιμέλεια Ἱ. Μονῆς Χρυσοποδαριτίσσης Πατρῶν, ἐκδόσεις ΤΗΝΟΣ, Ἀθῆναι, 2005). Ὁ μοναχός Γρηγόριος τῆς Μονῆς Νεάμτσου, μετέπειτα Μητροπολίτης Οὑγγροβλαχίας (σημερινῆς Ρουμανίας), γεννήθηκε στό Βουκουρέστι τό 1765 καί γνώριζε ἄριστα τήν ἑλληνική. Εἶχε ἐπικοινωνία μέ τόν Ἅγιο Νικόδημο καί ἔτσι ἀπεφάσισαν νά συνεργασθοῦν γιά τήν συγγραφή αὐτοῦ τοῦ πονήματος. Δέν μποροῦμε νά ξέρουμε ποιά σημεῖα ἔγραψε ὁ Γρηγόριος καί ποιά ὁ Ἅγιος Νικόδημος, εἶναι πάντως προφανές ὅτι τό τελικό κείμενο ἐκφράζει ἀπολύτως τόν Νάξιο Ἁγιορείτη. Γράφουν σχετικά οἱ σύγχρονοι σχολιαστές τῆς ἐκδόσεως:

Ἡ Χριστιανική Παιδαγωγία «ἀποτελεῖ μᾶλλον μύησι στήν πνευματική ζωή (μέ τήν ὀρθόδοξον ἔννοια τοῦ ὅρου) παρά πρότασι ἐκπαιδευτικοῦ προτύπου (μέ τήν θύραθεν περί παιδείας ἀντίληψη). Αὐτό δέν ὑποδηλώνει ἀπαξίωσι τῆς θύραθεν ἐκπαιδευτικῆς σταδιοδρομίας, ἀφοῦ δέν ἀπορρίπτεται ἡ εὕρεσις ὑπό τῶν γονέων «εὐσεβῶν καί ἐναρέτων διδασκάλων ἑλληνικῶν μαθημάτων, διά νά σπουδάσωσι τά τέκνα των εἰς αὐτούς, γραμματικά, φιλοσοφικά καί ὅλας τάς καθ’ ἑξῆς ἐπιστήμας, πρός ὠφέλειαν τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματός των» (θ΄, 408-12). Οὔτε, ὅμως, ὑπερεκτιμᾶται καί ἀπολυτοποιεῖται αὐτή ἡ προοπτική» ( ὅπως ἀνωτέρω, σελ. 255).

Στό Προοίμιο τοῦ «Νέου Μαρτυρολογίου» του ὁ Ἅγιος Νικόδημος μᾶς δίδει καί μία ὡραία προτροπή πάντα ἐπίκαιρη γιά τήν ὑποχρέωσή μας νά ἀσκοῦμε ἱεραποστολή πρός τούς μή Χριστιανούς. Θά ἔλεγα δέ ὅτι ἀπαντᾶ καί στό σύγχρονο ἐρώτημα ἄν θά πρέπει τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν νά βασίζεται στήν Ὀρθοδοξία ἤ νά μετατραπεῖ σέ θρησκειολογικό/ πολυθρησκειακό. Ὁ Ἅγιος γράφει τά ἑξῆς: «Καθώς τό ὀλίγον προζύμι σμιγόμενον μέ τό πολύ ἄλευρον μεταδίδει τήν ἐδικήν του δύναμιν εἰς αὐτό, καί γίνεται ὅλον ζύμη, τοιουτοτρόπως οἰκονόμησεν ὁ Θεός νά ἦναι ἐσμιγμένοι οἱ ὀλίγοι πιστοί μέ τούς πολλούς ἀλλοπίστους, διά νά μεταδώσουν εἰς αὐτούς τήν ὀρθόδοξον πίστιν καί νά τούς φέρουν εἰς τήν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας. Ἔτζη μᾶς τό βεβαιώνει ὁ θεῖος Χρυσόστομος «διά τοῦτο καί ἀνέμιξεν ( ὁ Θεός δηλαδή) τῷ πλήθει τούς αὐτῷ πιστεύοντας, ἵνα μεταδῶμεν ἀλλήλοις τῆς ἡμετέρας συνέσεως» (ὁμιλ. Μς΄ εἰς τό κατά Ματθαῖον)». (Συναξαριστής Νεομαρτύρων, ἔκδοση Ὀρθοδόξου Κυψέλης, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 20).

Ἄν ζοῦσε σήμερα ὁ Ἅγιος τήν ἐπίγειο ζωή του θά φώναζε πρός τούς ὑπευθύνους τῆς ἐκπαιδεύσεώς μας: «Μήν ἀλλοιώνετε τό περιεχόμενο τῆς παιδείας μέ τήν δικαιολογία ὅτι ὑπάρχουν στά σχολεῖα πολλοί ἀλλόθρησκοι λόγω μεταναστεύσεως. Ἀκριβῶς σ’ αὐτούς ἔχουμε ὑποχρέωση νά διδάξουμε τήν Ὀρθόδοξο Πίστη καί ὄχι τά θρησκειολογικά/ πολυθρησκειακά συνονθυλεύματα. Αὐτό μᾶς ζητεῖ ὁ Θεός καί αὐτό μᾶς διδάσκει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος»!

Ἄς φέρουμε τά παιδιά μας νά γνωρίσουν καλύτερα τήν ἔνθεο σοφία τοῦ μεγάλου Πατρός καί ἐκκλησιαστικοῦ συγγραφέως Ἀγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου.

Άρθρο στην ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 12.7.2017