Ο Θουκυδίδης, πιο επίκαιρος από ποτέ!

Γράφει ο Θανάσης Κ.

Μετά τα δραματικά γεγονότα με την ήττα της Αρμενίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αλλά και τις εξελίξεις σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο με επίκεντρο πλέον τον τουρκικό – αναθεωρητισμό, επανέρχεται στην επικαιρότητα το ερώτημα:

Μήπως δεν είναι “στραβός ο γιαλός”; Μήπως εμείς “στραβά αρμενίζουμε”;

Μ’ άλλα λόγια, μήπως είναι ώρα να αναθεωρήσουμε συνολικά τον τρόπο που βλέπουμε την εξωτερική μας πολιτική;

Μήπως είναι ώρα να ξανασκεφτεί και η ίδια η ΕΕ τον  τρόπο που βλέπει τον εαυτό της, τη θέση της στον κόσμο και τις πραγματικές απειλές που αντιμετωπίζει;

(Το ερώτημα αυτό το θέτουν ήδη πολλοί κι από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού: Μήπως είναι ώρα να αποκτήσει η Ευρώπη “στρατηγική κουλτούρα” Ασφαλείας

Εδώ αναπόφευκτα μας έρχεται στο μυαλό ο Θουκυδίδης κι ιδιαίτερα το απόσπασμά του από την απάντηση των Αθηναίων στους Μηλίους, κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (Θουκυδίδου “Ξυγγραφαί” Βιβλίο 5, 84-116)

Οι Μήλιοι πιέζονταν να ενταχθούν στην Αθηναϊκή Συμμαχία (416 π.Χ.), οι Σπαρτιάτες δεν μπορούσαν να τους στηρίξουν αποφασιστικά γιατί στη θάλασσα κυριαρχούσε ο Αθηναϊκός στόλος, κι όταν οι ναυτικές δυνάμεις της Αθήνας έφτασαν στο νησί και ζήτησαν από τους Μηλίους να παραδοθούν, εκείνοι απάντησαν ότι αυτό δεν ήταν “δίκαιο” ούτε με βάση τις ηθική γενικά, ούτε με βάση την παράδοσή τους και τις συμφωνίες που είχαν ήδη υπογράψει…

Και οι Αθηναίοι τους απάντησαν ότι το “δίκαιο” αφορά δυνάμεις ίσης ισχύος, δηλαδή ισοδύναμες. Γιατί αλλιώς:

—Οι δυνατοί κάνουν ό,τι επιτρέπει η δύναμή τους – και οι αδύνατοι ό,τι τους επιβάλλει η αδυναμία τους (υποχωρούν και το αποδέχονται)!

Τελικά οι Μήλιοι δεν πείστηκαν, ο Αθηναϊκός στόλος κατέλαβε τη Μήλο, την κατέστρεψε, δολοφόνησε τους άνδρες και εξανδραπόδισε τα γυναικόπαιδα της…

Αυτό το απόσπασμα από τον Θουκυδίδη (όπως και ολόκληρο το έργο του) έγινε εμβληματικό για μια ολόκληρη σχολή σκέψης στην Διεθνή Πολιτική: τη λεγόμενη “Σχολή του Ρεαλισμού!”

Η οποία υποστηρίζει ότι εκείνο που καθορίζει τις σχέσεις των κρατών, σε τελευταία ανάλυση είναι η σχετική ισχύς μεταξύ τους.

Κι εκείνο που καθορίζει τη σταθερότητα και την Ειρήνη μεταξύ τους είναι η ισορροπία ισχύος! Ενώ αντίθετα, εκείνο που επιφέρει αστάθεια και συγκρούσεις είναι η ανατροπή της ισορροπίας ισχύος διεθνώς. Ή τα κενά ισχύος που εμφανίζονται κατά καιρούς…

—Δεν πρόκειται για μια “Πολεμική” – ή πολύ περισσότερο για μια “φιλοπόλεμη” – Θεωρία. Πρόκειται για μια προσέγγιση που αποτρέπει τον Πόλεμο! Γιατί χτίζει την Ειρήνη σε βάσεις ρεαλιστικές. Σε βάσεις πραγματικής ισορροπίας ισχύος (που είναι έννοια πολύ ευρύτερη της στρατιωτικής ισχύος).

— Η Ρεαλιστική Σχολή ΔΕΝ επιβάλλει να υποτάσσεται πάντα ο αδύναμος στον ισχυρό. Αυτός ο… “ρεαλισμός της υποταγής” είναι απόλυτη διαστρέβλωση.  Αντίθετα, πρόκειται για μια προσέγγιση που επιτρέπει στους ανίσχυρους να εκμεταλλευτούν ρεαλιστικά όλη τη δυνητική ισχύ τους και να εκμεταλλευτούν αποτελεσματικά όλες τις “αχίλλειες πτέρνες” των ισχυρότερων αντιπάλων του.

Όλα αυτά μπορεί να μοιάζουν “αυτονόητη”, αλλά δεν είναι…

Τον 20ο Αιώνα, άρχισε να επικρατεί η άποψη, ότι δεν μπορούν οι τύχες των λαών να καθορίζονται μόνο με σχέσεις ισχύος – και συνδυασμών ισχύος – ανάμεσα σε πολυάριθμα κράτη…

Με την δημιουργία μιας Παγκόσμιας Κοινότητας Δικαίου μέ κοινά αποδεκτούς κανόνες και πάνω σε οικουμενικά αποδεκτές αρχές, μέσα από διεθνείς θεσμούς. Κι έτσι όταν κατέρρευσε ο διπολισμός η θεωρία της “παγκόσμιας Κοινότητας Δικαίου ήλθε η ώρα να εφαρμοστεί στην πράξη. Κάποιοι το χαιρέτισαν αυτό ως το “τέλος της Ιστορίας”. Ή το είδαν ως το πρώτο στάδιο που θα προετοίμαζε την “Παγκόσμια Διακυβέρνηση”…

Όμως, σήμερα, τριάντα χρόνια αργότερα, προέκυψε ένας κόσμος εντελώς διαφορετικός: Πρώτον είναι κόσμος πολυ-πολικός (δηλαδή με πολλά κέντρα ισχύος) και δεύτερον, όπου κάθε μεγάλος “παίχτης” έχει  ασυμμετρία ισχύος.

–Υπάρχουν πάντα οι ΗΠΑ που παραμένουν η ισχυρότερη χώρα στον κόσμο, αλλά τώρα πια δεν είναι “μόνες τους” και δείχνουν όλο και πιο “κουρασμένες”, όλο και πιο “απρόθυμες” να χρησιμοποιήσουν και να “προβάλλουν” τη δύναμή τους στο εξωτερικό. (Η απόσυρση των ΗΠΑ από τις διεθνείς επεμβάσεις, άρχισε επί Ομπάμα και ολοκληρώθηκε επί Τράμπ. Δεν συνέβη μόνο τα τελευταία τέσσερα χρόνια…)

Οι ΗΠΑ μπήκαν ξανά σε μια εποχή νέο-απομονωτισμού. Και διεθνώς δημιουργήθηκε ένα “κενό ισχύος”, το οποίο άλλοι επιχείρησαν να καλύψουν:

–Η Ρωσία επανήλθε στο προσκήνιο. Με πολύ μικρότερη οικονομική ισχύ απ’ ό,τι οι ΗΠΑ – ή άλλες μεγάλες χώρες της ΈΕ – κατάφερε, ωστόσο, να “διεισδύσει” στο κενό που προέκυψε με την απόσυρση των ΗΠΑ και να διεκδικήσει επιρροή πολύ πέραν των συνόρων της, φιλοδοξώντας ρόλο “μεγάλης δύναμης”.

–Η Τουρκία, με οικονομία που αναπτύχθηκε δυναμικά τα τελευταία 20 χρόνια (επί Ερντογάν κυρίως), προσπάθησε να διεκδικήσει ρόλο “περιφερειακής υπερδύναμης” που παραμένει ωστόσο, ασύμμετρα φιλόδοξος σε σχέση με τις πραγματικές δυνατότητές της. Τελικά άνοιξε περισσότερα μέτωπα απ’ ότι μπορεί να κρατήσει…

–Η Κίνα που αναπτύσσεται εδώ και τέσσερις δεκαετίες με ιλιγγιώδεις ρυθμούς είναι ήδη οικονομική υπερδύναμη, αλλά δεν προβάλει την στρατιωτική της ισχύ μακριά από τα σύνορά τους (πέρα από την Κινέζικη θάλασσα). Αλλά χρησιμοποιεί με κάθε τρόπο την οικονομική-παραγωγική της υπεροχή για να διευρύνει την επιρροή τους παντού.

Και βέβαια έχουμε ακόμα μια σειρά από μικρότερες αλλά υπολογίσιμες περιφερειακές δυνάμεις, που αναμετρώνται ήδη με το μπόϊ τους και προσπαθούν να προβάλλουν την ισχύ τους σε περιφερειακό επίπεδο.

–Όπως η Γαλλία που προσπαθεί να καλύψει το κενό των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Βόρειο Αφρική (Λιβύη κλπ.) αναχαιτίζοντας την αντίστοιχη “διείσδυση” και της Ρωσίας και της Τουρκίας.

–Όπως το Ισραήλ, που εκμεταλλεύεται την αντι-συσπείρωση που προκάλεσαν στον Αραβικό κόσμο οι παρεμβατικές φιλοδοξίες της Τουρκίας, για να αποκτήσει νέους συμμάχους ανάμεσα στους παραδοσιακούς του εχθρούς, τους Άραβες!

Έτσι η μία μετά την άλλη οι Αραβικές χώρες, που μέχρι πριν μερικά χρόνια είχαν από υποτυπώδεις ως ανοικτά εχθρικές σχέσεις με το Ισραήλ, συνάπτουν πλέον “στρατηγικές συνεργασίες” με το Ισραήλ. (Εδώ έπαιξε ρόλο και η κοινή αντιπαλότητα Αράβων του Κόλπου και Ισραήλ με το Ιράν).

Με δύο λόγια ο κόσμος πλέον γίνεται πολυ-πολικός!

Για πρώτη φορά σε τέτοιο βαθμό εδώ και ένα αιώνα…

Γίνεται όμως πολυ-πολικός ανάμεσα σε άνισους “παίχτες”.

Δηλαδή όλο και περισσότεροι παρεμβαίνουν στο “κενό” που αφήνει η αμερικανική “απόσυρση”, αλλά δεν παρεμβαίνουν “αντίστοιχα” με την ισχύ τους. Καθένας από τους μικρότερους “παίχτες”, είτε υπερβάλλει είτε διστάζει να χρησιμοποιήσει κάποιο μέρος της ισχύος του. Κι αυτό κάνει το διεθνές σύστημα ακόμα πιο “χαοτικό”…

Συμπέρασμα πρώτο: Ο κόσμος επιστρέφει και πάλι στην εποχή των Ισχύος και των Ισορροπιών ισχύος. Δηλαδή όπως την περιγράφει η “Σχολή του Ρεαλισμού”. (Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ποτέ δεν ξέφυγε πραγματικά…)

Συμπέρασμα δεύτερο: Όσοι διακηρύσσουν (κι όσοι έκαναν ακαδημαϊκές και διπλωματικές καριέρες υποστηρίζοντας) ότι οι Διεθνείς Σχέσεις καθορίζονται πλέον από κανόνες Δικαίου, μέσα από Διεθνείς Θεσμούς, είναι στην… κοσμάρα τους. Δεν κατάλαβαν τίποτε.

Όσοι κατηγορούν την Τουρκία του Ερντογάν ότι είναι… “αναχρονιστική” γιατί παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο (ή το επικαλείται “μόνον επιλεκτικά”), απλώς βρίσκονται σε… “παράλληλο σύμπαν”!

Ο Ερντογάν θα την πατήσει για άλλους λόγους – γιατί κάνει “υπέρ-επέκταση” – αλλά η Πολιτική του είναι πολύ πιο “σύγχρονη” και “ρεαλιστική” απ’ ό,τι η δική μας. Κι αυτό το αναγνωρίζουν και οι εχθροί του ακόμα…

Αλλά και πολλοί κοινοί μας “σύμμαχοι”.

Συμπέρασμα τρίτο: όσοι εναποθέτουν τις ελπίδες της χώρας μας στην Γερμανία που παραμένει οικονομική υπερδύναμη, αλλά γεωπολιτικά είναι ανύπαρκτη, απλώς δεν καταλαβαίνουν τι γίνεται γύρω τους.

Συμπέρασμα τέταρτο: όσοι έχουν προσδοκίες ότι… “θα μας σώσει η Ρωσία” (ιδιαίτερα μετά απ’ ό,τι έγινε με την Αρμενία) είναι εντελώς εκτός πραγματικότητας. Για την ακρίβεια, δεν αποκλείεται κάποια στιγμή να τα “σπάσει” χοντρά η Ρωσία με την Τουρκία. Και αυτό αντικειμενικό θα ήταν, βέβαια, “θετικό” για μας. Αλλά όποιος σε αυτό κυρίως ποντάρει, απλώς αιθεροβατεί.

Συμπέρασμα πέμπτο: Κι όσοι βλέπουν πώς αναδιατάσσονται οι δυνάμεις στη Μέση Ανατολή και τι τεράστιες δυνατότητες συμμαχιών δημιουργούνται για μας από τη σύγκλιση Αράβων-Ισραήλ, ειδικά με Αίγυπτο – αλλά και με Γαλλία από την άλλη πλευρά – και δεν σπεύδουν να τις αξιοποιήσουν για λογαριασμό της Ελλάδας, δείχνουν μειωμένα ανακλαστικά.

(Κι αν το κάνουν για να… μην “δυσαρεστήσουν” την κα. Μέρκελ – γιατί το ακούσαμε κι αυτό! – είναι κι αυτοί εκτός πραγματικότητας).

Συμπέρασμα τελευταίο: Στη διεθνή σκηνή τον καθοριστικό ρόλο τον παίζουν και πάλι οι συσχετισμοί ισχύος και οι ισορροπίες ισχύος.

Αλλά και η διάθεση που δείχνει κάθε χώρα να χρησιμοποιήσει  αποφασιστικά την ισχύ που διαθέτει.

Γιατί αλλιώς δεν την λογαριάζουν οι εχθροί της! Και το σημαντικότερο – δεν την υπολογίζουν ούτε οι δυνητικοί σύμμαχοί της.

Κάποιος “σύμβουλος” έγραψε πριν δύο μήνες – όταν κλιμακώνονταν οι τουρκικές προκλήσεις σε βάρος ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων – ότι εκείνο που χρειάζεται η Ελλάδα είναι… “κουλτούρα συμβιβασμών”! 

Δηλαδή η Ελλάδα έστελνε εκείνη τη στιγμή το μήνυμα, πως όταν την πιέζουν ασφυκτικά ετοιμάζει την κοινή γνώμη για… συμβιβασμούς! 

Να σημειωθεί ότι η διεθνής κοινότητα είχε ήδη καταγγείλει όλες αυτές τις προκλήσεις της Τουρκίας, μπροστά στις οποίες ο κ. “σύμβουλος” ζητούσε να αποκτήσουμε – επιτέλους! – “κουλτούρα συμβιβασμών”!

Ποιός να μας πάρει στα σοβαρά;

[Ο σύμβουλος αυτός τελικά παραιτήθηκε – για άλλους λόγους – αλλά η νοοτροπία παραμένει.]

–Αντίθετα, χρειαζόμαστε επειγόντως κουλτούρα μεταρρυθμίσεων μέσα στη χώρα (χωρίς τις οποίες δεν θα απελευθερώσουμε ποτέ το οικονομικό δυναμισμό μας) –Αλλά χρειαζόμαστε ακόμα κουλτούρα πραγματικών συμμαχιών (πέρα από τους “πλαδαρούς” διεθνείς θεσμούς)

–Και κουλτούρα ισχύος που, όμως, την… απεχθανόμαστε όπως ο Διάολος το λιβάνι.

Σε ένα κόσμο που επιστρέφει πλέον ολοταχώς στη Λογική της Ισχύος και στους συσχετισμούς Ισχύος, όσοι παρουσιάζονται ως… “πτωχοί πλην τίμιοι” και “αδικημένοι”, δεν έχουν καμία τύχη!

Αντιθέτως, όσοι αναπτύσσουν συνέχεια την Ισχύ τους και δείχνουν έτοιμοι να την χρησιμοποιήσουν – με σύνεση, αλλά αποφασιστικά – αυτοί μπορούν να θεμελιώσουν πάνω στην Ισχύ τους και την Ελευθερία τους και την Ευημερία τους.

Αλλιώς τους περιμένει η θλιβερή μοίρα των Μηλίων, όπως διεκτραγωδείται από τον Θουκυδίδη.

(Που αξίζει σήμερα να τον ξαναδιαβάσουμε όλοι).