Γράφει ο Ανδρέας Σταλίδης.
Δημοσιεύθηκε στην Εστία, 18 Νοεμβρίου 2020.
Τις τελευταίες ημέρες είδα ορισμένα συγκλονιστικά βίντεο και φωτογραφίες στο διαδίκτυο από το Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ). Είδα Αρμένιους να καίνε τα σπίτια τους πριν τα εγκαταλείψουν. Μπορούμε άραγε να μπούμε στη θέση τους και να νιώσουμε τον πόνο ψυχής να καίνε το βιος τους; Είδα εκταφές συγγενών τους για να πάρουν τα οστά μαζί τους στο νέο τους τόπο. Είδα αργόσυρτο, ομαδικό αποχαιρετιστήριο χορό σε λυπητερό τόνο, μπροστά στην Εκκλησία του χωριού.
Ταυτόχρονα είδα Αζέρο να έχει σκαρφαλώσει στην κορυφή μίας εκκλησίας και να την ποδοπατά, όπως και Αζέρους στρατιώτες να καταστρέφουν άγαλμα ενός παλαιού Αρμένιου ήρωα. Αυτός είναι πραγματικός ξεριζωμός.
Θυμήθηκα ότι κάτι παρόμοιο συνέβη και το 1913 στη Στρώμνιτσα από Έλληνες. Η προέλαση του ελληνικού στρατού το καλοκαίρι του 1913 εναντίον των Βουλγάρων εκτός από τη Νιγρίτα (20 Ιουνίου), το Κιλκίς (19-21 Ιουνίου), τη Δοϊράνη (23 Ιουνίου), την Καβάλα (26 Ιουνίου), το Σιδηρόκαστρο (27 Ιουνίου), τις Σέρρες (29 Ιουνίου), τη Δράμα (1 Ιουλίου), την Αλεξανδρούπολη (11 Ιουλίου), την Ξάνθη (13 Ιουλίου) και άλλες. Μέσα σ’ αυτές ήταν και η απελευθέρωση της Στρώμνιτσας στις 26 Ιουνίου.
Τον Αύγουστο του 1913 υπεγράφη η Συνθήκη Βουκουρεστίου. Ξέρετε, η συνθήκη η οποία: δεν κάνει ουδεμία αναφορά στον όρο Μακεδονία, δεν υπεγράφη από κανέναν «Μακεδόνα», διότι τέτοιο έθνος είναι ανύπαρκτο, δεν μεταφράστηκε σε καμία «μακεδονική γλώσσα» διότι είναι ανύπαρκτη, δεν πολέμησε γι’ αυτήν κανένας «μακεδονικός στρατός» ή δεν προσδιόρισε τα σύνορα κανενός «μακεδονικού κράτους», διότι είναι ανύπαρκτα. Άφησε όμως έξω από τα ελληνικά σύνορα και απέδωσε στη Βουλγαρία ολόκληρη τη Θράκη, αλλά και τη Στρώμνιτσα. Η Θράκη ενσωματώθηκε το 1920.
Το 1913 όμως ήταν τόσο βαριά η θλίψη των Ελλήνων της Στρώμνιτσας που έκαναν το ίδιο με τους Αρμένιους. Πήραν τα κειμίλιά τους έκαψαν τα σπίτια τους, και προσέφυγαν μερικά χιλιόμετρα πιο κάτω, στην πόλη του Κιλκίς. Ανάμεσα στα ιερά κειμίλια που πήραν οι Στρωμνιτσιώτες ήταν μία παλιά εικόνα των Δεκαπέντε Μαρτύρων και μία εικόνα του Αγίου Δημητρίου από τον Μητροπολιτικό ναό της πόλης.
Την πρώτη την εναπόθεσαν στον Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο Κιλκίς, τον οποίον μετονόμασαν σε Ναό των Πεντεκαίδεκα Ιερομαρτύρων, και ταυτόχρονα τους έκαναν πολιούχους του Κιλκίς. Την δεύτερη, εναπόθεσαν στον παλιό ναό του Αγίου Αθανασίου, τον οποίον μετονόμασαν σε Ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου.
Τα ονόματα των αγίων είναι: Τιμόθεος, και Θεόδωρος επίσκοποι. (Ο Θεόδωρος είναι ένας από τους 318 θεοφόρους πατέρες της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, ενώ ο Τιμόθεος κατέστη επίσκοπος Τιβεριουπόλεως). Πέτρος, Ιωάννης, Σέργιος, Θεόδωρος, Νικοφόρος οι ιερείς, Βασίλειος και Θωμάς διάκονοι, Ιερόθεος, Δανιήλ, Χαρίτων, Σωκράτης, Κομάσιος και Ευσέβιος οι μοναχοί.
Η πόλη έφερε το ελληνικό όνομα Αστραίον και αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Ρωμαίο ιστορικό του πρώτου αιώνα Τίτο Λίβιο (59π.Χ.-17μ.Χ.). Κατά τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν γνωστή ως Τιβεριούπολη. Τρεις εκδοχές βρήκα για τη μετονομασία, είτε λόγω της παραμονής εκεί του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Τιβερίου (14-37 μ.Χ.), είτε ως απόφαση ενός από τους δύο Αυτοκράτορες με το ίδιο όνομα, το 578-582 ή 689-705.
Οι «Δεκαπέντε Μάρτυρες της Τιβεριούπολης» έζησαν τον 4ο μ.Χ. αιώνα επί Ιουλιανού του Παραβάτη. Το μαρτύριό τους συνέγραψε ο Άγιος Θεοφύλακτος, Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος και πάσης Βουλγαρίας τον 12ο αιώνα. Τον 13ο αιώνα, η πόλη αποτέλεσε αντικείμενο έριδας μεταξύ Βυζαντινών και Βουλγάρων, και μετονομάστηκε από τους Βούλγαρους ως Στρώμνιτσα.
Οι Στρωμνιτσιώτες ξεριζωμένοι πρόσφυγες το 1913, ονόμασαν τη νέα τους πόλη, το Κιλκίς, νέα Τιβεριούπολη ή νέα Στρώμνιτσα.
