Μέρος Α΄
Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791-1865) δέσποσε για δεκαετίες στην πολιτική ζωή της Ελλάδος, κατά και μετά την Επανάσταση. Θέλησε να διακριθεί και στα στρατιωτικά, αλλά εκεί απέτυχε παταγωδώς. Μήπως πέτυχε στα πολιτικά; Εκεί υπάρχουν αντιγνωμίες, όχι ως προς τις ικανότητες του, αυτές τις αναγνωρίζουν και αυτοί που τον κατακρίνουν, αλλά ως προς τον χαρακτήρα του, που κατά τους δεύτερους προκάλεσε μεγάλες συμφορές κατά την Επανάσταση και στο ελεύθερο Ελληνικό κράτος. Οι αντιγνωμίες αρχίζουν με την έλευσή του στην Ελλάδα και συνεχίζονται έως και σήμερα…
Ο Μαυροκορδάτος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και φοίτησε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Στη συνέχεια μετέβη στη Γενεύη, όπου παρέμεινε επί εξάμηνο και, όπως ο ίδιος έλεγε, παρακολούθησε μαθήματα οχυρωματικής, τα οποία χρησιμοποίησε δια την οχύρωση του Μεσολογγίου. Ο ίδιος επίσης έλεγε ότι στο Πανεπιστήμιο της Πίζας έλαβε μαθήματα ιατρικής. Πρίγκιπας αυτοχρίστηκε, λόγω του φθόνου προς τους Υψηλάντες, και τον τίτλο αναγνώρισε η προσωρινή κυβέρνηση, χωρίς να έχει αυτό το δικαίωμα.
Γράφει σχετικά ο Νικ. Σπηλιάδης: « Αλλά καθώς εψηφίσθη από την Γερουσίαν της δυτικής Ελλάδος… ούτως εψηφίσθη και τώρα από την βουλήν και επεκυρώθη από το Νομοτελεστικόν πρίγκιψ, ενώ η Κυβέρνησις δεν έλαβε από το έθνος το δικαίωμα του να ψηφίζη πρίγκιπας. Εψηφίσθη δε διότι αυτός ο ίδιος ηθέλησε… Αλλά όστις είναι γεννημένος για τα μεγάλα, δεν έχει ανάγκην από ματαίους τίτλους…Όσοι ήλθον εις την Ελλάδα να αγωνισθώσι δια την ελευθερίαν, δεν ήτο δίκαιον να παρεισάγωσιν αυτοί πρώτοι την ανισότητα μεταξύ των πολιτών με τους τίτλους, αν ήλθον τω όντι δια την ελευθερίαν» («Απομνημονεύματα (1821-1843)», Εκδ. Χ.Ν. Φιλαδελφέως, Αθήνησιν, 1851, Τόμ. Α. σελ. 223 και 356).
Το ότι ο εγωισμός τυφλώνει τους ικανούς ανθρώπους και κάνουν χοντρά σφάλματα, φάνηκε στις στρατιωτικές επιχειρήσεις στις οποίες επιδίωξε να ηγηθεί και ηγήθηκε με τραγικές συνέπειες για την Ελλάδα και στον εμφύλιο, του οποίου υπήρξε ένας των βασικών υπαιτίων. Η πρώτη του μεγάλη ήττα ήταν στο Πέτα (4/7/1822). Η πιο επώδυνη ήταν στο Νεόκαστρο – Σφακτηρία (25/4/1825). Ο αμερικανός φιλέλληνας Σάμουελ Χάου, ένθερμος υποστηρικτής του Μαυροκορδάτου, στο «Ημερολόγιο από τον Αγώνα 1825-1829» (Εισαγωγή με παρουσίαση ανεκδότων αποσπασμάτων Οδυσσέα Δημητρακόπουλου, Εκδ. Βιβλιοπωλείου Νότη Καραβία, Αθήνα, 1971, σελ. 35) γράφει γι’ αυτήν:
«Σήμερον αντελήφθην το πνεύμα δυσαρεσκείας το οποίον επροφήτευσα ότι θ’ ανεπτύσσετο εάν ο Μαυροκορδάτος απετύγχανε κατά του εχθρού του Νεοκάστρου. Διήλθον εντεύθεν τρεις χιλιάδας στρατιωτών εν αταξία και συγχύσει, μεμφόμενοι απεριφράστως την κυβέρνησιν (Σημ. γρ. Κουντουριώτου – Μαυροκορδάτου) και απαιτούντες την απελευθέρωσιν του Κολοκοτρώνη (Σημ. γρ. Τον κρατούσαν φυλακισμένο στην Ύδρα) δια να αναλάβη την διοίκησιν και τας κατά του εχθρού επιχειρήσεις. Φοβούμαι ότι ο Μαυροκορδάτος είνε χαμένος άνθρωπος, καίτοι εις τον πρόεδρον (Σημ. γρ. Γ. Κουντουριώτη) έχει τον σταθερώτερον των φίλων και νουν γόνιμον εις σχέδια».
Το προσωπικό δημοσιογραφικό όργανο των Κουντουριώτη «Ο φίλος του Νόμου», με δυσκολία αποκρύπτει τα στρατηγικά λάθη των Κουντουριώτη και Μαυροκορδάτου στην ήττα του Νεοκάστρου. Γράφει: «Εχάσαμεν φρούριον, το οποίον εκυριεύσαμεν με ικανούς ιδρώτας και αιματοχυσίαν από τους εχθρούς, φρούριον, του οποίου η τοποθεσία και ο υπ’ αυτό εξαίρετος λιμήν είναι προτερήματα ανεκτίμητα δια τους κρατούντας όταν εξεύρωσι να ωφελώνται. Αλλά φευ! Ημείς ακόμη δεν ησθάνθημεν, οποίον εχθρόν αφήσαμεν να έμβη εις τας θύρας μας. Τον εθεωρήσαμεν απ’ αρχής με ανόητον καταφρόνησιν και ετιμωρήθημεν πολλά βαρέως….».
Η ίδια εφημερίδα αναφέρεται διπλωματικά στην απελευθέρωση του Κολοκοτρώνη από την φυλακή του στην Ύδρα, για να ηγηθεί των Ελλήνων κατά του Ιμπραήμ: «Η σεβ. Διοίκησις (Σημ. Κουντουριώτη – Μαυροκορδάτου) βλέπουσα την δεινήν των πραγμάτων κατάστασιν και την επείγουσαν ανάγκην του να κινηθώσιν αι δυνάμεις του έθνους με την πρέπουσαν ενέργειαν και δραστικότητα, έκρινεν αναγκαίον, δια να μην αφήση παντελώς αφορμάς μεμψιμοιρίας εις τους λαούς της ενταύθα φυλάξεως (sic) των στρατιωτικών και πολιτικών αρχηγών Πελοποννησίων, να τους ανακαλέση εις το στάδιον των αγώνων. Όθεν την 16ην του παρόντος (Σημ. Μαΐου 1825) μετακληθέντες (sic) ανεχώρησαν δια Ναύπλιον» («Ο Τύπος στον Αγώνα», Εκδ. Ερμής, Αθήνα, 1971, Τομ. Γ΄ σελ. 100-101) Μετά την τραγική ήττα στο Πέτα ο Μαυροκορδάτος πήγε στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι, παίρνοντας τα εύσημα του Νικολάου Σπηλιάδη, ο οποίος σε πολλά άλλα τον επέκρινε: « Ο Μαυροκορδάτος τουλάχιστον έσωσε το Μεσολόγγι δια της γενναίας αποφάσεώς και επιμονής να κλεισθή εις αυτό και δια της επιτηδειότητός του να κερδίση χρόνον διαπραγματευόμενος με τους Τούρκους άχρις ότου έφθασαν εις βοήθειάν του οι Πελοπονννήσιοι και το Μισολόγγι…θα κινήσει εις το μετά ταύτα τον θαυμασμόν και την συμπάθειαν όλου του κόσμου και θα ονομασθή ηρωικό Μισολόγγι». (Ο.π. σελ. 486).
Το ότι ο Μαυροκορδάτος σχεδίασε και οργάνωσε την οχύρωση του Μεσολογγίου είναι μια θεωρία που προώθησε ο γαμβρός του ιστορικός και πολιτικός Σπ. Τρικούπης, αλλά αμφισβητείται με ισχυρά στοιχεία. Όταν ο Μεσολογγίτης ήρωας Ραζηκότσικας ανέλαβε την αρχηγία των «ντόπιων αρμάτων» πρώτο μέλημα είχε την οχύρωση της πόλης…. Έτσι από 1ης Ιουνίου μέχρι 1ης Αυγούστου 1821 ολοκληρώθηκαν οι πρώτες οχυρωματικές εργασίες υπό την αποκλειστική του φροντίδα. Ολοκληρώθηκαν με δαπάνες του ιδίου και εράνου μεταξύ των κατοίκων, οι οποίοι προσέφεραν και προσωπική εθελοντική εργασία. Στα συγγράμματα των Κων. Στασινοπούλου, Ι. Ραζή και Στεφ. Τσίντζου διασώζονται οι ιδιόγραφοι λογαριασμοί του Ραζηκότσικα, που αφορούν τις οχυρωματικές εργασίες. Αλλά και αργότερα, το μεγάλο μέρος του λεγόμενου «Επτάγωνου Οχυρώματος» κατασκευάστηκε με σχέδιο και επίβλεψη του Χιώτη οχυρωματοποιού Μιχαήλ Κοκκίνη, που σκοτώθηκε κατά την Έξοδο. Ο ίδιος στην από 14 Μαΐου 1823 αναφορά του προς τον Μαυροκορδάτο γράφει: «Ανήκει έπαινος προς όσους εργάσθηκαν – με την βοήθεια της θείας Προνοίας – για το έργο τούτο, όχι μόνο τους σκάπτας, κτίστας, επιστάτας, αλλά και τον γενναίον, ανδρείον και φιλόπατριν λαόν του Μεσολογγίου». Στην ίδια αναφορά παρακαλεί να του δοθούν τα αναγκαία μέσα για τη σύντομη ολοκλήρωση του οχυρωματικού έργου. (Σπ. Κανίνια «Ελευθερία», Αθήνα, 1997, σελ. XVII).
Ο Μαυροκορδάτος ήρθε στην Ελλάδα πιστεύοντας ότι θα την κυβερνήσει, «για το καλό Της». Η πίστη του διαψεύσθηκε από τα πράγματα. Ο Θωμάς Γόρδων, θαυμαστής του Μαυροκορδάτου, όπως οι περισσότεροι φιλέλληνες, γράφει: «Καταγόμενος από την αρχαιοτέραν των ευγενών φαναριωτικών οικογενειών,…διακρινόμενος… επί ικανότητι, λεπτότητι τρόπων και πολλή μαθήσει, ευάρεστος το εξωτερικόν και ομιλών μετ’ άκρας ευχερείας πολλάς γλώσσας… Φιλόδοξος, φίλαρχος και συνειδώς την υπεροχήν του επί των μάλιστα πεφωτισμένων συμπατριωτών του, δεν έχασε καιρόν να σπεύση εις εν στάδιον όπου ευλόγως ηδύνατο να ελπίση ότι θα υπερέβαλλεν όλους τους συναγωνιστάς του…». (Θωμά Γόρδωνος «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», ΜΙΕΤ, Τόμ Α΄, σελ. 336).-
.-