Βασικές ἀρχές φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Γράφει ὁ Μανώλης Κοττάκης – Διευθυντής τῆς ἐφημερίδος «ΕΣΤΙΑ».

ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ πρωτοχρονιᾶς τό Twitter «κατέβασε» μιά ἀνάρτηση ἀπό τόν λογαριασμό τοῦ δημοφιλοῦς σατιρικοῦ διασκεδαστῆ Χριστόφορου Ζαραλίκου ἐπειδή τό χιοῦμορ του ἐκρίθη πώς ἔθιγε τόν Δήμαρχο Ἀθηναίων Κώστα Μπακογιάννη. Ἑβδομάδες πρίν, μιά τηλεπερσόνα συνοδευόμενη ἀπό κάποιους πού ἔμοιαζαν μέ μπράβους, ἀνέβηκε πάνω στήν σκηνή καί ἐπιχείρησε νά διακόψει τήν παράσταση τοῦ Ζαραλίκου ἐπειδή σχολίαζε ἕναν ἐκδότη ἐπιχειρηματία. Ἵνα ἀποδειχθῇ ὅτι ἐκεῖνος ὡς ἐκδότης μπορεῖ νά «σχολιάζει» ἀπό τά μέσα του τούς πάντες, ἀλλά ὁ ἴδιος μολονότι δημόσιο πρόσωπο ἀπαγορεύεται νά σχολιάζεται ἀπό τρίτους.

Τά περιστατικά εἶναι ἐνδεικτικά. Μπορῶ νά προσθέσω ἕνα ἀκόμη γιά τήν ἱστορία: ἐμεῖς μέ τήν ἱστορία τοῦ ἐντύπου μας ἀπαξιώσαμε καί νά ἀπαντήσουμε στούς νάνους πού προσπάθησαν νά μᾶς πλήξουν: τά ἑλληνικά hoaxes διοικούμενα ἀπό κάποιους ἄσχετους μέ τήν δημοσιογραφία ἐπιχείρησαν νά μᾶς χρεώσουν πρό μηνός χαλκευμένες εἰδήσεις (fake news) σχετικῶς μέ ἀνάλυσή μας γιά Ἕλληνα ἀξιωματοῦχο διεθνοῦς ὀργανισμοῦ. Μέ πηγές κάποια σάιτ τῆς συμφορᾶς τῆς ἑλληνικῆς ἐπαρχίας. Ἁπλῶς προσπεράσαμε. Τό «χαρτί» δέν δίνει σημασία!

Ὑπάρχουν δύο τρία θέματα ἐδῶ. Τό πρῶτο ἀφορᾶ τήν ἐλευθερία ἔκφρασης γενικότερα. Ἡ ἡμετέρα ἰντελιγκέντσια καταγγέλλει διαρκῶς τόν περιορισμό τῶν ἐλευθεριῶν στήν Τουρκία, στήν Οὑγγαρία, στήν Πολωνία ἀλλά δέν κοιτᾶ τά… «μοῦτρα» της. Ὁ κύριος Μόσιαλος μπορεῖ νά κάνει ἐλευθέρως ἀναρτήσεις κατά τῆς Παναγίας καί τοῦ Χριστοῦ στό Twitter παραμονές Χριστουγέννων χωρίς νά διανοηθεῖ νά κατεβάσει κανείς τίς ὑβριστικές ἀναρτήσεις του γιά θεολογικά σύμβολα, ἀλλά ὁ Ζαραλίκος ἀπαγορεύεται νά κάνει σάτιρα ἤ κριτική σέ ἕναν αἱρετό ἀξιωματοῦχο ἀκόμη καί ἄν ἡ κριτική του εἶναι προφανῶς ἄδικη ἤ ὑπερβολική (ἔτσι εἶναι ἡ σάτιρα συνήθως –δέν ἔχει ὅρια).

Ἡ ἀστυνομία τοῦ Διαδικτύου μοιάζει μιλημένη. Στήν δημοκρατία μας –διαχρονικά ὁμιλῶ, δέν εἶναι φροῦτο τῆς ἐποχῆς– ἡ ἐλευθερία ἔκφρασης εἶναι ἀπολύτως ἐπιτρεπτή μέχρι τοῦ σημείου νά μήν λές ἐπικίνδυνα πράγματα. Νά μή θίγεις εὐαίσθητα ζητήματα. Τά ὁποῖα ὅμως δέν εἶναι συνήθως δική σου ἀνακάλυψη. Ἔρχονται συνήθως ὡς ψίθυρος καί ὡς βοή ἀπό τίς παρέες. Ἐσύ ἁπλῶς ἔχεις τήν τόλμη νά τά καθιστᾶς δημόσια.

Τό δεύτερο σημεῖο πού προκύπτει ἀπό τό νέο ἔπος Ζαραλίκου ὁ ὁποῖος γίνεται ἥρωας ἐναντίον τῆς θελήσεώς του καί μέ τίς ἐπιθέσεις πού δέχεται στό τέλος θά γίνει καί σύμβολο, εἶναι ἄν ἡ φιλελεύθερη δημοκρατία μας ἀντέχει τήν σάτιρα καί τήν γελοιογραφία καί μέχρι ποίου σημείου!

Κάποτε οἱ Πρόεδροι, οἱ Πρωθυπουργοί καί οἱ ἀρχηγοί τῶν ἀντιπολιτεύσεων ὄχι ἁπλῶς καλοδέχονταν τήν σάτιρα ἀλλά συζητοῦσαν καί μέ τούς σατιρικούς καλλιτέχνες καί μέ τούς γελοιογράφους. Ὁ Μαρκεζίνης ρωτοῦσε κάθε μέρα τόν ὁδηγό του τόν Χαράλαμπο ἄν οἱ γελοιογράφοι ἀσχολοῦνται μαζί του. Χαιρόταν ὅταν τόν ξέσκιζαν. «Καλῶς Χαράλαμπε!» ἔλεγε. Ὅταν μιά μέρα ἔλαβε ἀρνητική ἀπάντηση στό ἐρώτημα τοῦ ἀπάντησε τό μεγαλειῶδες «κλάψτα Χαράλαμπε!».

Μεταπολιτευτικά ὅλοι περίμεναν κάθε Σάββατο τά σχόλια τοῦ ΚΥΡ στήν «Ἐλευθεροτυπία». Τό πεννάκι τοῦ Χριστοδούλου στήν «Βραδυνή». Τόν Ἰωάννου στό «Ἀντί». Τόν Στάθη. Τόν Κώστα Μητρόπουλο στά «Νέα». Τόν Ἀρχέλαο. Τόν Ἀρκά γιά ἄλλους λόγους στό «Ἔψιλον». Τά δηκτικά σκίτσα τῆς Ξένου! (οἱ σατιριζόμενοι τῆς ζητοῦν τό πρωτότυπο). Τά βραβευμένα διεθνῶς σκίτσα τοῦ παλαιοῦ φίλου μου Μιχάλη Κουντούρη, ὁ ὁποῖος ἐπιμελήθηκε τό ἐξώφυλλο τοῦ βιβλίου μου «Οἱ νησῖδες τοῦ καινούργιου». Καί ἀπό τούς σατιρικούς: Περίμεναν τόν ἀπολαυστικό Χάρρυ Κλύν. Τόν σαρωτικό ἕως τό 2015 Λαζόπουλο. Τόν Μητσικώστα τόν καιρό πού τοῦ ἔγραφαν κείμενα γιά τόν 9.84 ὁ Μπέλλος μέ τόν Μακρῆ. Καί βεβαίως τήν ἀξέχαστη Μαλβίνα πού χαλοῦσε κόσμο μέ τά σχόλια γιά τόν «τάπερμαν». Ἡ σάτιρα στήν πατρίδα μας γινόταν κατά βάση ἀπό ἀριστερούς καλλιτέχνες οἱ ὁποῖοι στέκονταν μέ ἄνεση στήν μέση μεταξύ ΝΔ – ΠΑΣΟΚ. (Τά θαλάσσωσαν μέ τήν μεροληψία τους ὅταν ἡ ζωή τό ἔφερε νά σταθοῦν ἀνάμεσα στήν ΝΔ καί τήν Ἀριστερά).

Τά αὐτά ἰσχύουν γιά μέρος τῆς συστημικῆς γελοιογραφίας πού κατά ἕνα βαθμό γίνεται στίς μέρες μας μεροληπτική, καμμιά φορά καί χολερική. Ὅπως προχθές πού σατίρισε ἀτυχῶς τόν ἄταφο ἀκόμη Παπούλια. Ἄν κάποιος κάνει τόν κόπο νά ἀρχίσει μιά στατιστική ἔρευνα σέ Γελοιογραφίες τῆς τελευταίας διετίας θά διαπιστώσει ὅτι ὁ τέως Πρωθυπουργός γελοιογραφεῖται ἀπό ὁρισμένα ἔντυπα δέκα φορές περισσότερο ἀπό τόν διάδοχό του στήν πρωθυπουργία. Ὁ τέως Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας τό ἴδιο. Ἡ κυρία Σακελλαροπούλου εἶναι «προστατευόμενο εἶδος». Ὁ χρόνος ἔχει σταματήσει τό 2019. Θεωρῶ ὅτι οἱ πρωθυπουργοί καί οἱ ἀρχηγοί πού ἐπιδιώκουν τήν σάτιρα καί δείχνουν ἀντοχή σέ αὐτήν κερδίζουν. Ἐκπέμπουν τήν αὐτοπεποίθηση τοῦ ἀνωτέρου. Τό ἴδιο καί οἱ Πρόεδροι. Ὁ Κώστας Καραμανλῆς πού τούς συναντοῦσε κατόπιν εἰσηγήσεως Ρουσόπουλου ἔχει ἐνθύμιο τά πεννάκια τους καί τά αὐτόγραφά τους!

Θεωρῶ ὅτι ἡ ὑγιής σάτιρα καί ἡ ὑγιής γελοιογραφία εἶναι καί βαλβῖδα ἐκτόνωσης τοῦ λαϊκοῦ αἰσθήματος. Ἡ ἀπουσία τους εἶναι μηχανισμός σώρευσης ἀγανάκτησης. Ὅταν διώκονται ἤ περιορίζονται τό σύστημα πλήττεται. Ἡ εἰκόνα τῶν «ράδιο ἀρβύλα» πού γιά νά ἐπιζήσουν τηλεοπτικῶς μετά τίς ἀσχήμιες τοῦ συνεργάτη τους ἐκφώνησαν σπότ στό ὁποῖο ἡ κτητική ἀντωνυμία «μας» συνοδεύει μόνον τίς ἀτάκες τους γιά τούς κυρίους Μητσοτάκη – Ἀνδρουλάκη («Πρόεδρε τοῦ ΠΑΣΟΚ, ἀρχηγέ μας»-«πρωθυπουργάρα μας») ἐνῶ γιά τούς λοιπούς εἶναι οὐδέτερες, εἶναι ἀπογοητευτική. Ἄς καταλάβουμε ὅλοι ὅτι ἡ σάτιρα καί ἡ γελοιογραφία δέν ἀνατρέπουν τούς πολιτικούς συσχετισμούς. Ὁ Κωνσταντῖνος Μητσοτάκης ἔγινε πρωθυπουργός ἔχοντας ἀπέναντί του ὅλη τήν σάτιρα καί τήν μισή γελοιογραφία. Ἄν εἶναι κάποιος νά νικήσει, θά νικήσει!

Τελευταῖο ἀλλά ὄχι ἔλασσον. Ὅλα τά παραπάνω δέν εἶναι μεμονωμένα συμπτώματα, δυστυχῶς ἀποτελοῦν ἀσκήσεις ἐπιβολῆς στήν μοναδική σκέψη. Εἶναι γενικώτερο τό θέμα. Ὁ εὐρωβουλευτής τῆς ΝΔ Γιῶργος Κύρτσος καταγγέλλει μέρες τώρα τήν διοίκηση τῆς ΕΡΤ γιά ἀποκλεισμό ἀπό τίς ἐκπομπές της, ἀπό τήν στιγμή πού ἄρχισε νά κάνει κριτική στήν Κυβέρνηση γιά τήν πανδημία. Ἀπάντηση δέ λαμβάνει. Εἶναι ζήτημα χρόνου νά ἀσχοληθεῖ ἡ εὐρωβουλή μέ τήν ΕΡΤ καί τήν Ἑλλάδα.

Στίς πρόσφατες ἐκπομπές τῆς δημόσιας τηλεόρασης γιά τό ΠΑΣΟΚ στά πάννελ εἶχαν θέση μόνον ἀναλυτές πού ὑποστήριζαν τήν γραμμή Σκέρτσου, πώς ἀπό τήν ἐκλογή Ἀνδρουλάκη θά χάσει ψηφοφόρους μόνον ὁ ΣΥΡΙΖΑ. Σήμερα πού οἱ δημοσκοπήσεις λένε πώς χάνει καί ἡ ΝΔ οἱ ὕμνοι γιά τόν Ἀνδρουλάκη στά ΜΜΕ σταμάτησαν μέ κεντρική ἐντολή ὡς φαίνεται καί ὁμολογεῖται ἐπισήμως ὅτι ὁ ἀρχηγός τοῦ ΠΑΣΟΚ κάνει ζημιά καί στήν ΝΔ! Καί ἐμεῖς πού τό φωνάζαμε ἀπό τήν πρώτη στιγμή ὅτι ἡ πασοκοποίηση τῆς ΝΔ ἀνασταίνει τό ΠΑΣΟΚ ἤμασταν οἱ …κακοί. Ἡ πραγματικότης ἐκδικεῖται.

Συμπέρασμα: ἡ σάτιρα καί ἡ κριτική δέν ἀλλάζουν μόνες τους συσχετισμούς, οἱ κοινωνικές συνθῆκες τούς ἀλλάζουν. Ἄν ὁ λαός θέλει ξανά Μητσοτάκη ἤ ξανά Μπακογιάννη, ἑκατό Ζαραλίκοι νά κάνουν κριτική, τό ἀποτέλεσμα δέν ἀλλάζει. Ἄν δέν τούς θέλει καί ἑκατό Ζαραλίκους νά ἔχουν μαζί τους, πάλι τό ἀποτέλεσμα δέν ἀλλάζει. Ὁ περιορισμός στήν ἐλευθερία ἔκφρασης καί ἡ ἐπιβολή τῆς μοναδικῆς σκέψης μποροῦν ὅμως νά σωρεύσουν ὀργή πού ὑπό συνθῆκες ὁδηγεῖ σέ μεταβολή τῶν συσχετισμῶν. Στήν χώρα πού γεννήθηκε ὁ Ἀριστοφάνης τό πῶς προσεγγίζουμε τήν σάτιρα εἶναι ἀπόδειξη τῆς προσήλωσής μας ἤ τῆς ἀπομάκρυνσής μας ἀπό βασικές ἀρχές τῆς φιλελεύθερης δημοκρατίας. Εἶναι, δηλαδή, κριτήριο ψήφου.

Ἄρθρο στήν “ΕΣΤΙΑ”, Δ. 3 Ἱανουαρίου 2022, φ. 42.150, σελ. 1, 3 (ἀναδημ. στήν ἡλεκτρονική ἔκδοση 4/1/2022).