Άλλο ο Καραμανλής και άλλο οι Καραμανλικοί

του Νικηφόρου Φωκά

Το πρόσφατο πολιτικό μνημόσυνο για τον Κων/νο Καραμανλή επιβεβαίωσε αυτό που ήδη γνωρίζαμε. Άλλο ο Καραμανλής και άλλο οι Καραμανλικοί! Μεγάλος ο Καραμανλής, μέτριοι έως μικροί οι Καραμανλικοί, ιδίως οι επιζώντες. Ο Καραμανλής θα τους στόλιζε με τα άπταιστα «Γαλλικά» του για αυτό το μετά θάνατο λιβανιστήρι. Γνώριζε τα λάθη του και τα μειονεκτήματα του. Όχι μόνο δεν τα αρνιόταν, αλλά έλεγε ότι χωρίς αυτά πιθανόν δεν θα ήταν αυτός που ήταν. Ιδιόρρυθμη άποψη, αλλά δείχνει εντιμότητα και σεμνότητα, και δεν την ακολούθησε στην πραγματικότητα, αφού με το χρόνο διόρθωσε πολλά από τα λάθη του.

Γιατί συνεχίζουν αυτό το λιβανιστήρι οι επιζώντες Καραμανλικοί αφού έτσι προσβάλουν, δεν τιμούν την μνήμη του; Γιατί είναι μικροί και τον βλέπουν τεράστιο, αλλά κυρίως γιατί πάνω στον ελαφρό Καραμανλισμό των Καραμανλικών (όχι του Καραμανλή, που είναι ζόρικος και απαιτεί θυσίες) στηρίζουν την καριέρα και την φήμη τους. Συχνά, πυκνά εμφανίζονται ως διεκδικητές μεριδίου εξουσίας, μεριδίου που ακόμη και ο ίδιος ο Καραμανλής δεν θα τους αναγνώριζε. Εκείνος, ως δωρικός ηγέτης θα έλεγε σαν τον Μέγα Αλέξανδρο «τω κρατίστω».

Και εδώ έγκειται νομίζω ένα από τα μεγάλα λάθη του. Δεν τήρησε αυτή την αρχή στο θέμα της διαδοχής του. Ζητώντας από τον εξ απορρήτων του, τον Κων/νο Παπακωνσταντίνου, ο οποίος υποστήριζε τον Ευάγγελο Αβέρωφ, να μείνει ουδέτερος, έδωσε το μήνυμα ότι έτσι στηρίζει τον Γεώργιο Ράλλη κι έτσι έδωσε ουσιαστικά την αρχηγία της ΝΔ και την πρωθυπουργία στον Ράλλη, με μία ψήφο διαφορά. Αυτή η κίνηση του Καραμανλή άνοιξε τον δρόμο για την εύκολη επικράτηση του Ανδρέα Παπανδρέου στις εκλογές του 1981. Μπορεί το ΠΑΣΟΚ να νικούσε, αλλά η νίκη του θα ήταν κατά πάσα πιθανότητα μικρότερη και θα είχε απέναντι του ισχυρή αντιπολίτευση και έναν Ευάγγελο Αβέρωφ. Έτσι, μπορεί να μη φτάναμε, τουλάχιστον τόσο γρήγορα, στο κράτος των πρασινοφρουρών, στο μεγάλο πανηγύρι με τα δωράκια και τις μίζες, στην αποβιομηχάνιση της Χώρας και στον δανεισμό προκειμένου να καλυφθούν καταναλωτικές ανάγκες, και σαν αποτέλεσμα στην πτώχευση ήδη από το 1987.

Η κίνηση αυτή του Καραμανλή να παρέμβει στην εκλογή του διαδόχου του οδήγησε σε περιπέτειες και την ΝΔ, έτσι ώστε δεν υπήρχε κανένα κόμμα να ανακόψει τον κατήφορο που είχε πλέον πάρει η Χώρα. Πικραμένος με τον Καραμανλή, όταν ήλθε η ώρα να αποχωρήσει, ο Αβέρωφ ώθησε τους Αβερωφικούς (ανάμεσα σε αυτούς και τον Αντώνη Σαμαρά και τον Σταύρο Δήμα που πίκρανε τον Μέντορα του, Κων/νο Παπακωνσταντίνου) να ψηφίσουν, αντί του Καραμανλικού Κων/νου Στεφανόπουλου, τον Κων/νο Μητσοτάκη. Οι ιδεολογικές και άλλες διαφορές όμως ανάμεσα στα μέλη της κυβέρνησης Μητσοτάκη ήταν τόσο μεγάλες ώστε αυτή δεν μπορούσε να μακροημερεύσει. Τον Δήμα τον απέλυσε από την Μόσχα η Μαρίκα Μητσοτάκη. Ο Σαμαράς παραιτήθηκε μόνος του (με αφορμή το Σκοπιανό, αλλά αιτία τον συνολικό τρόπο άσκησης της εξουσίας) και έριξε την κυβέρνηση Μητσοτάκη, ανοίγοντας τον δρόμο για την επάνοδο του Ανδρέα Παπανδρέου, επάνοδο που σιγούρεψε ψηφίζοντας και τον Στεφανόπουλο για Πρόεδρο της Δημοκρατίας, το οποίο είχε προτείνει ο Ανδρέας Παπανδρέου. Η προτίμηση του Καραμανλή στον Ράλλη δηλαδή διευκόλυνε τον Ανδρέα Παπανδρέου, και χαντάκωσε τον Αβέρωφ, τον Στεφανόπουλο και τον Σαμαρά, όλους δηλαδή εκείνους τους Καραμανλικούς ηγέτες που ίσως μπορούσαν να αντικρούσουν η τουλάχιστον να καθυστερήσουν την πασοκοποίηση, την ηθική παρακμή δηλαδή, της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης της ΝΔ.

Περαιτέρω, στο πολιτικό μνημόσυνο σωστά αναφέρθηκε η συμβολή του Καραμανλή στην εθνική συμφιλίωση με την νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Σε αυτή την προσπάθεια νομίζω εντάσσεται και η κατ’ αρχήν σωστή απόφαση του να υπηρετήσει την εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία. Είχε όμως προηγηθεί το λάθος της λεηλασίας της Ενώσεως Κέντρου από την ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, που την ξεκίνησε ο Καραμανλής, αφού η Δεξιά δεν του έφτανε για να κυβερνήσει. Έτσι, φτάσαμε στο να είναι η αριστερά της αριστεράς, όπως αποκαλούσε τότε το ΠΑΣΟΚ, η μόνη εναλλακτική λύση. Η θριαμβευτική άνοδος δε του ΠΑΣΟΚ το 1981 με τις διώξεις των αντιφρονούντων από τους πρασινοφρουρούς ήταν οπισθοδρόμηση. Όπως ήταν και η κατάργηση των ρυθμιστικών προνομίων του Προέδρου της Δημοκρατίας με το Σύνταγμα του 1986, που οδήγησε στην αλλοίωση του πολιτεύματος, από προεδρευόμενη, σε πρωθυπουργική δημοκρατία (με ληστρικούς εκλογικούς νόμους)  και στις καταχρήσεις της «του ενός ανδρός αρχής». Αν όλα αυτά δεν δείχνουν την αποτυχία της πολιτικής της εθνικής συμφιλίωσης, τότε τι δείχνουν; Με τα μπλε και πράσινα καφενεία και τα ο «Λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει δεξιά» (γιατί ξεχνά τι σημαίνει αριστερά, η μήπως πρέπει να ξεχνά το ένα αλλά όχι το άλλο;), η εθνική συμφιλίωση δεν επετεύχθη. Αν δεν προσέξουμε τώρα, με τα μνημόνια, πιθανόν να ευρισκόμεθα πάλι ενώπιον ενός νέου εθνικού διχασμού. Ένα είναι σίγουρο. Πολιτική συμφιλίωση προς τα δεξιά δεν έγινε ποτέ. Οι Απριλιανοί καταδικάστηκαν σε μία δίκη την οποία ακόμη και συντελεστές της αποκάλεσαν αμφίβολης νομιμότητας και πέθαναν στην φυλακή φτωχοί, ενώ  ανενόχλητοι έμεναν οι αριστεροί για να κυριαρχήσουν ιδεολογικά και οι επίορκοι πολιτικοί για να πλουτίσουν. Και η δεξιά χωρίς να ερωτηθεί εσύρθη προς το κέντρο, πράγμα που, όταν έγινε σαφές, οδήγησε στην δημιουργία του  ΛΑΟΣ και της Χρυσής Αυγής. Και αυτά ήταν λάθη που όφειλαν να συζητηθούν.

Είναι και κάτι άλλο τόσο βασικό που αν δεν σημειωθεί δεν μπορεί να κατανοηθεί το συνολικό έργο του Καραμανλή. Έγινε αρχηγός του Συναγερμού με βασιλικό πραξικόπημα, όχι γιατί ο Βασιλιάς δεν μπορούσε να του δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, αλλά γιατί του την έδωσε προτού συνέλθει η κοινοβουλευτική ομάδα του Συναγερμού και ορίσει Αρχηγό. Έτσι, ο Βασιλιάς ουσιαστικά τον όρισε Αρχηγό του κυβερνώντος κόμματος, και αυτό δεν το δικαιούταν. Ήταν βασιλικό πραξικόπημα. Βέβαια, και η κοινοβουλευτική ομάδα του Συναγερμού και ο Λαός επικύρωσαν την επιλογή του Βασιλιά. Αλλά, το ίδιο δεν έκαναν και το 1 εκατ. μέλη και φίλοι του ΠΑΣΟΚ όταν ο Σημίτης έδωσε το δαχτυλίδι στον Γιώργο Παπανδρέου; Υπάρχει καμία αμφιβολία ότι σε καμία από τις δύο αυτές περιπτώσεις ο Λαός δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά (αν και το πρώτο πραξικόπημα ήταν σωτήριο, ενώ το δεύτερο καταστρεπτικό για την Χώρα);

Αυτός ο πραξικοπηματικός τρόπος με τον οποίο ο Καραμανλής ήλθε στην εξουσία ήταν  αναπόφευκτο να οδηγήσει στην ρήξη που εκφράστηκε με την δραματική ερώτηση του Καραμανλή «Ποιος κυβερνά αυτή την Χώρα» μετά την δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ, Γρήγορη Λαμπράκη. Ήταν αναπόφευκτο να αναγκαστεί να φύγει από την Ελλάδα για να μη συγκρουστεί με το Παλάτι και διχάσει έτσι την Χώρα. Η επιλογή του Βασιλιά οδήγησε επίσης στον παραμερισμό ισχυρότερων τότε προσωπικοτήτων στον Συναγερμό, όπως ο Σπύρος Μαρκεζίνης και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Και οι δυο αυτές προσωπικότητες ήταν υπέρ της εθνικής συμφιλίωσης με τους ηττημένους του Εμφύλιου Πολέμου από τότε, και όχι μόνο μετά το 1974, όπως ο Καραμανλής. Είναι πολύ πιθανόν δε ότι, αν η εθνική συμφιλίωση είχε επιτευχθεί νωρίτερα (όπως στην Ισπανία), πολλά εθνικά δεινά (όπως το πραξικόπημα της 21^ης Απριλίου και η διχοτόμηση της Κύπρου) θα είχαν μάλλον αποφευχθεί. Και αυτά τα θέματα όφειλαν (και οφείλουν) να συζητηθούν ανοικτά και απροκατάληπτα.

Επίσης, σωστά αναφέρθηκε στο πολιτικό μνημόσυνο το οικονομικό θαύμα της πρώτης 7ετιας Καραμανλή. Αλλά μπορεί να γίνει αντικειμενική αποτίμηση αυτού οικονομικού θαύματος αν δεν συζητηθεί η οικονομική πολιτική του Σπύρου Μαρκεζίνη επί κυβερνήσεων Παπάγου και του Παναγή Παπαληγούρα επί κυβερνήσεων Καραμανλή; Εν γένει, πως μπορεί να γίνει αξιολόγηση του έργου του Καραμανλή αν δεν γίνει συζήτηση για την συνεισφορά προσωπικοτήτων, όπως ο Παναγής Κανελλόπουλος, ο Κων/νος Τσάτσος, ο Γεώργιος Ράλλης, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Παναγής Παπαληγούρας, και ο Κων/νος Παπακωνσταντίνου;

Περαιτέρω, πως μπορεί να γίνει αποτίμηση του έργου του Καραμανλή αν δεν συμφωνήσουμε στα λάθη με την ανοικοδόμηση της Ελλάδος από τους εργολάβους, στο τι έγινε με την συμφωνία της Ζυρίχης (το «η Κύπρος είναι  μακριά», ενώ ο Έβρος ήταν κοντά και την Κύπρο δεν την φέραμε ποτέ κοντά), τι σχέση έχει το μονοδιάστατο «ανήκομεν εις την Δύσιν» με την πολυδιάστατη  εξωτερική πολιτική, αλλά και το κατά πόσο επιτεύχθηκαν οι στόχοι της ένταξης μας στην ΕΟΚ. Η δημοκρατία μας έγινε «η του ενός ανδρός αρχή» με κάλπικο (λόγω των ληστρικών εκλογικών νόμων) δημοκρατικό μανδύα, με έντονη επιρροή του «βασικού μετόχου» (εργολάβων του δημοσίου που είχαν τον έλεγχο των ΜΜΕ), στην αντιμετώπιση του οποίου δεν βοήθησε η ΕΕ. Τα σύνορα μας δεν είναι ασφαλέστερα, και λόγω της Συνθήκης του Δουβλίνου, της αδιαφορίας της ΕΕ για την λαθρομετανάστευση και .μιας σειράς άλλων λόγων δεν είμεθα πλέον ασφαλείς ούτε εντός των συνόρων μας. Και όσο για την οικονομική ανάπτυξη, ακόμη την περιμένουμε, βεβαίως από δικά μας λάθη, αλλά και την αδιαφορία και την συμμετοχή των «εταίρων μας», που επωφελήθηκαν. Κι αν δεν τα συζητήσουμε όλα αυτά και δεν συμφωνήσουμε στα βασικά, ποια θα είναι η βάση της εθνικής συναίνεσης;

Ίσως όμως η πιο επίκαιρη ερώτηση προς συζήτηση σήμερα είναι πως θα αντιδρούσε ο Κων/νος Καραμανλής σε παρακολουθήσεις των τηλεφώνων του η σε απόπειρα κατά της ζωής του και κατά της δημοκρατικής ομαλότητας και της εθνικής κυριαρχίας της Χώρας. Η ιστορία μας δίνει κάποιες ενδείξεις. Όταν οι Εγγλέζοι παρακολουθούσαν τα τηλέφωνα μελών της κυβέρνησης του την εποχή των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό, κανόνισε με πρωτοβουλία του τότε Υπουργού των Εξωτερικών Ευαγγέλου Αβέρωφ ώστε οι Εγγλέζοι να μάθουν ότι τους είχαν πιάσει στα πράσα και ότι τα αποδεικτικά στοιχεία ήταν σε ένα ειδικό φάκελο που είχε μαζί του στις διαπραγματεύσεις ο Αβέρωφ. Όποτε οι Εγγλέζοι έθεταν απαράδεκτους όρους, ο Αβέρωφ τους ησύχαζε κάνοντας ότι ανοίγει τον σχετικό εμφανή για το περιεχόμενο του φάκελο! Περαιτέρω, τους πρώτους μήνες μετά την επιστροφή του από την εξορία, ο Καραμανλής και ο Αβέρωφ κοιμόντουσαν σε άλλο σπίτι κάθε βράδυ. Και ενόψει του Αμερικανικού ρόλου στην τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ο Καραμανλής έβγαλε την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Ας τολμήσουν λοιπόν αυτοί που αυτοαποκαλούνται επίγονοι του Καραμανλή και του Αβέρωφ να τους μιμηθούν, αν έχουν τα κότσια! Ας ετοιμάσουν ανάλογους φακέλους για τις διαπραγματεύσεις και ας ετοιμασθούν να συγκρουσθούν, εν ανάγκη, η τουλάχιστον να δείξουν ότι δεν φοβούνται για την ζωή και την καριέρα τους. Διαφορετικά, ας μη πιάνουν στο στόμα τους το όνομα του Καραμανλή και του Αβέρωφ, αλλά και άλλων ηγετών, όπως ο Παπαληγούρας και ο Παπακωνσταντίνου που αφιέρωσαν την ζωή τους στην Πατρίδα και πέθαναν φτωχότεροι από ο, τι ήσαν πριν μπουν στην πολιτική. Κολιός και κολιός δεν είναι από το ίδιο βαρέλι!

Τέλος, υπάρχει κάτι άλλο πολύ βασικό. Η στάση του Καραμανλή απέναντι στην Εκκλησία. Είναι γνωστή η δήλωση του ότι θέλει μηχανικούς, και όχι παπάδες (όπως και το ατυχές μπλέξιμο του με αποκρυφιστική οργάνωση στην οποία ήταν και ο Ράλλης). Έστελνε τον πιστό Χριστιανό Κων/νο Παπακωνσταντίνου στις εκκλησιαστικές εκδηλώσεις. Και, έντιμος, όπως ήταν, το αναγνώρισε προς το τέλος της ζωής του. Σε επίσκεψή του σε γυναικείο μοναστήρι στη Χαλκιδική, ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας ακούστηκε να λέει: «Έκανα λάθος στη ζωή μου για την Εκκλησία». Το σφάλλειν ανθρώπινον και το ομολογείν ανδρικόν! Το ίδιο έκανε με γενναιότητα και ο Χαρίλαος Φλωράκης όταν είπε στην Αλέκα Παπαρήγα, παρουσία Αγιορείτη Μοναχού που τον είχε επισκεφθεί στα γραφεία του ΚΚΕ στον Περισσό για να δεχθεί την εξομολόγηση του κατά απόλυτα αξιόπιστη δημόσια δήλωση του Αγιορείτη: «αν είχα πάει στο Άγιον Όρος νεότερος, και εγώ θα ήμουν καλύτερα και η Ελλάδα».

Ιδού λοιπόν θέματα για ένα πολιτικό μνημόσυνο αντάξιο ενός ηγέτη του διαμετρήματος του Καραμανλή, δηλαδή έντιμο και χρήσιμο για την Ελλάδα. Κι αν κανείς διαφωνεί με τα ανωτέρω, νομίζω ότι δεν μπορεί να διαφωνήσει ότι η συζήτηση όλων η κάποιων από αυτά τα θέματα (ακόμη και με διαφωνίες) θα έκανε το μνημόσυνο αντάξιο του Καραμανλή και θα άνοιγε τον δρόμο για μια αντικειμενική αξιολόγηση της μεταπολιτευτικής εποχής, που είναι απαραίτητη για την κάθαρση και την αντιμετώπιση της σημερινής πρωτοφανούς κρίσης. Κι αν δεν έγινε αυτή η συζήτηση στο μνημόσυνο (όπως δεν έγινε ούτε στην ΝΔ ούτε στο ΠΑΣΟΚ), ας γίνει σε άλλη ευκαιρία. Ας πάρει την πρωτοβουλία το Ίδρυμα Καραμανλή η οι πραγματικοί Καραμανλικοί, φίλοι του σκληρού Καραμανλισμού των προσωπικών θυσιών, και όχι της εύκολης καριέρας στην σκιά ενός μεγάλου.