Εδώ παπά, εκεί παπά, πού είναι το παπά;

Στα τέλη Μαΐου, σε κάποιο χωριό της Αιτωλοακαρνανίας οι κάτοικοι διαμαρτυρήθηκαν για τη μετάθεση του παπά τους σε άλλη ενορία. Το γεγονός προβλήθηκε από τα ιδιωτικά κανάλια σε εκτενή ρεπορτάζ (“έχουμε μιάμιση ώρα δελτίο να μπαζώσουμε, τι περιμένεις;” μου έλεγε κάποιος δημοσιογράφος μισοαπολογητικά σε ανάλογη περίσταση). Είδα λοιπόν στα ρεπορτάζ τα παιδιά να φωνάζουν “Τον παπά μας θέλουμε”, είδα και δυο-τρία μεγάλα πανώ να γράφουν

ΤΟ ΠΑΠΑ ΜΑΣ ΘΕΛΟΥΜΕ

Αλλά ο παπάς της Καμαρούλας (έτσι λεγόταν το χωριό, θαρρώ) δεν είναι παρά η αφορμή. Όλο και συχνότερα βλέπει κανείς το τελικό νι να λείπει από το αρσενικό άρθρο, ακόμα κι εκεί που προφέρεται, που χρειάζεται, που -θα έλεγε κανείς- η απουσία του προσκρούει στο γλωσσικό αίσθημα. Ο κανόνας, υποτίθεται απλός, λέει ότι το τελικό -ν μπαίνει όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από π, κ, τ, ξ, ψ, μπ, γκ, ντ, τσ, τζ. Έτσι, τον παπά αλλά το διάκο. Αυτά, τα λέει ο κανόνας -νομίζω τουλάχιστον. Μόνο που ο κανόνας αφ’ ενός είναι λειψός και αφ’ ετέρου δεν εφαρμόζεται.

Ας δούμε το δεύτερο. Οι παλιοί δημοτικιστές, που τόσα πρόσφεραν, να το πω παρεμπιπτόντως, αντιμετώπιζαν με κάποια αντιπάθεια τις αρμαθιές από αλλεπάλληλα και όχι ιδιαιτέρως εύηχα τελικά νι της καθαρεύουσας. Στη γραμματική της δημοτικής φαίνεται μια τάση να περιοριστεί το νι στο απολύτως αναγκαίο -πριν από τα πι, κάπα, ταυ κτλ. Μόνο που στην εκπαιδευτική πράξη, στο σχολείο, ο κανόνας δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί, όπως φαίνεται. Και επειδή, όπως μου λένε, σε πολλά σχολεία, το “περιττό” τελικό νι, π.χ. “τον μαθητή” τιμωρείται, ως λάθος, με την ίδια βαρύτητα όπως και μια ξεκάθαρη ανορθογραφία, π.χ. “το μαθιτή”, τα παιδιά, για να έχουν το κεφάλι τους ήσυχο, κόβουν το νι από παντού αντί να σπάνε το κεφάλι τους πού να το βάλουν. Κάτι ανάλογο γίνεται προφανώς και στα έντυπα μέσα ενημέρωσης. Δεν θα έβλαφτε να διατυπωθεί ο κανόνας έτσι που να επιτρέπει το τελικό νι, προαιρετικά, πριν από κάθε αρσενικό ουσιαστικό, δηλ. το(ν) διάκο.

Δεν εφαρμόζεται λοιπόν ο κανόνας για το τελικό νι, αλλά είναι και λειψός. Διότι σκοπός του νι δεν είναι μόνο να μπει εκεί που προφέρεται πράγματι (αν ήταν έτσι, θα γράφαμε “τον μπατέρα”) παρά είναι επίσης να σημάνει ότι το ουσιαστικό που ακολουθεί είναι αρσενικό. Στον γραπτό λόγο η σήμανση αυτή είναι εντελώς απαραίτητη, ιδίως όταν ανάμεσα στο ουσιαστικό και στο άρθρο μεσολαβεί επίθετο, πολλές φορές και δυο-τρία επίθετα, και ενδεχομένως το κείμενο αλλάζει αράδα. Τότε, όταν το νι λείπει, ο αναγνώστης μέσα στο μυαλό του φτιάχνει την εικόνα ενός ουδέτερου ουσιαστικού· διαβάζει, λογουχάρη, “παρουσίασε το μεγάλο [έστω ότι εδώ το κείμενο αλλάζει αράδα]…” και περιμένει να δει κάτι μεγάλο μεν, ουδέτερο δε. Προχωράει το μάτι στην από κάτω αράδα και διαβάζει: “συγγραφέα” και τότε βέβαια ο αναγνώστης σκοντάφτει και ξαναγυρνάει επάνω για να ξαναπιάσει τον ειρμό.

Όμως, ο κανόνας της σχολικής γραμματικής δεν περιλαμβάνει την υποχρέωση ή έστω τη σύσταση να μπαίνει το τελικό νι όταν πριν από το ουσιαστικό μεσολαβεί επίθετο. (Πολλοί εκδοτικοί οίκοι έχουν σοφά υιοθετήσει κάτι τέτοιο στην εσωτερική άτυπη γραμματική που εφαρμόζουν στα κείμενά τους). Θα έλεγε κανείς ότι περιπτώσεις αυθεντικής σύγχυσης είναι σπάνιες, αν και υπάρχουν: ας πούμε, όταν γράφουμε “το μεγάλο κόλπο” αναφερόμαστε ίσως στη ληστεία του τραίνου, πάντως όχι στον Θερμαϊκό κόλπο (“τον μεγάλο κόλπο”). Αλλά όταν γράφουμε δεν θέλουμε να σπαζοκεφαλιάζει ο αναγνώστης μας για το τι εννοούμε, θέλουμε η ανάγνωση να ρέει αβίαστη. Έτσι, σε πάρα πολλές περιπτώσεις, αν και αυθεντική σύγχυση δεν δημιουργείται με την παράλειψη του νι, σκοντάφτει όμως ο αναγνώστης. Εγώ τουλάχιστον σκόνταψα τις προάλλες διαβάζοντας στην Ελευθεροτυπία, σε ένα άρθρο για τα έργα της Ολυμπιάδας: “να κατασκευάσει το νέο μεγάλο αθλητικό πόλο”. Τρία επίθετα αραδιαστά, και μονάχα μετά το ουσιαστικό που μου λέει ότι είναι αρσενικό το ουσιαστικό (κι εδώ, μάλιστα, υπάρχει και μια ακόμα αιτία σύγχυσης, γιατί έχουμε βέβαια το ουσιαστικό ο πόλος αλλά έχουμε, ειδικά μάλιστα στην Ολυμπιάδα, και το άθλημα το πόλο.) Δεν θα έβλαφτε, πιστεύω, να έγραφε ο συντάκτης: “Τον νέο μεγάλο αθλητικό πόλο”, ούτε και πληρώνει κάποιο δυσβάστακτο τέλος για κάθε νι που χρησιμοποιεί!

Είναι ουσιαστική παράλειψη η έλλειψη αυτή του νι; Πιστεύω είναι. Επειδή κάνει τον αναγνώστη να σκοντάφτει, όπως στα παραδείγματα που ανάφερα πιο πάνω, επειδή κάνει τα παιδιά του σχολείου να αμφιβάλλουν για το γένος άγνωστων λέξεων όταν τις πρωτοσυναντούν γραμμένες, επειδή τέλος ο γραπτός λόγος αντεπιδρά πάνω στον προφορικό και στο τέλος θα χαθούν τελείως τα έρρινα. Και, θα μου πείτε, εδώ ο κόσμος χάνεται κι εσύ… Ας δεχτούμε ότι διακυβεύονται ζητήματα απείρως σημαντικότερα από το τελικό νι -ο κόσμος χάνεται, έστω, αλλά είναι ανάγκη να χαθεί και το τελικό νι;

Ν. Σαραντάκος

3 Ιουνίου 2001

——————————————————————————–

Αναδημοσίευση από το παλιό Αντίβαρο.