Στις 10 Αυγούστου θα πραγματοποιηθεί ο πρώτος γύρος των τουρκικών προεδρικών εκλογών, που – όπως όλα δείχνουν – θα αναδείξουν τον σημερινό πρωθυπουργό Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ως τον πρώτο απευθείας εκλεγμένο Πρόεδρο της Τουρκίας. Κατά περίεργη σύμπτωση, ακριβώς την ημέρα εκείνη θα συμπληρώνονται 94 χρόνια από τη Συνθήκη των Σεβρών, τη συνθήκη που ισοδυναμούσε με πλήρη διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με την εδαφική εκμηδένισή της ακόμα και στην ίδια την «καρδιά» του τουρκισμού, την Μικρά Ασία. Η σύμπτωση γίνεται ειρωνεία της Ιστορίας αν αναλογιστούμε ότι η γείτων κατατρύχεται από το λεγόμενο «σύνδρομο των Σεβρών», την ψυχωτική σχεδόν εμμονή της πολιτικής της τάξης, αλλά και της κοινωνίας της, ότι όλοι, και δη οι Δυτικοί, απεργάζονται συνεχώς την εδαφική διάλυσή της.
Αυτό το σύνδρομο βρισκόταν και πίσω από την κεμαλική ιδεολογία, που δόμησε τη σύγχρονη Τουρκία μετά το 1923. Σύμφωνα με αυτήν, αν η Τουρκία ήθελε να αποφύγει τις διαλυτικές τάσεις, θα έπρεπε να υπερβεί όλες τις «παθογένειες» που οδήγησαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην κατάρρευση. Ποιες ήταν αυτές, σύμφωνα με την κεμαλική ιστορική ανάλυση; Η ύπαρξη μειονοτήτων και ο αναχρονιστικός χαρακτήρας της μουσουλμανικής θρησκείας. Όσον αφορά τις χριστιανικές μειονότητες, ήδη από τους Νεότουρκους το «πρόβλημα» άρχισε να λύνεται με γενοκτονίες. Τα λάθη της ελληνικής πλευράς και, κυρίως, οι δολιχοδρομίες των διεθνών συμφερόντων ολοκλήρωσαν τον ξεριζωμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, δύο μόλις χρόνια μετά την συνθήκη των Σεβρών που έδινε στην Ελλάδα την εντολή της περιοχής της Σμύρνης και μόλις τρία μετά την απόβαση ελληνικού στρατού στην πρωτεύουσα της Ιωνίας.
Η κεμαλική Τουρκία, μετά την «απαλλαγή» της από τις χριστιανικές μειονότητες και την κατάργηση του σουλτανάτου και του χαλιφάτου, μεταμφιέστηκε σε ένα «μονοεθνικό» και «κοσμικό» έθνος-κράτος που στόχο είχε την πορεία προς την Δύση και την νεωτερικότητα. Κάτω, όμως, από την βιτρίνα αυτή, την τόσο βολική, για το καθεστώς, αλλά και τους δυτικούς της συμμάχους – ιδίως κατά τον Ψυχρό Πόλεμο – σιγόβραζε η πραγματική ταυτότητα του πληθυσμού της Τουρκίας: ένα πλήθος από εθνοτικές ομάδες που κατ’ όνομα συναποτελούν το τουρκικό «έθνος», με αισθητά μεγαλύτερη από αυτές τους Κούρδους, και με μία πλειοψηφία του πληθυσμού που παρέμενε προσκολλημένο στις ισλαμικές παραδόσεις της οθωμανικής εποχής. Απόδειξη αυτών είναι πως το κόμμα-κληρονόμος του Κεμάλ, το CHP, πολύ σπάνια μπόρεσε να ξεπεράσει το 40%, ενώ κάθε δεκαετία σχεδόν κι από ένα πραξικόπημα του στρατού (ή «ημιπραξικόπημα» όπως αυτό που εξώθησε σε παραίτηση τον Ερμπακάν το 1997) προσπαθούσε να επαναφέρει βιαίως την πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας στον δρόμο της κεμαλικής «ορθοδοξίας».
Ώσπου ήρθε η ώρα του σημερινού πρωθυπουργού και πολύ σύντομα προέδρου της Τουρκίας. Από το 2002 συντελείται η ουσιαστική αποδόμηση του κεμαλικού καθεστώτος που συνιστά, ταυτόχρονα, την ιστορική αντεκδίκηση της καταπιεζόμενης ταυτότητας της πλειοψηφίας του πληθυσμού της χώρας. Ο Ερντογάν επιδιώκει να νομιμοποιήσει πολιτικά την αποπεμπόμενη αυτή ταυτότητα και, επιπλέον, να την καταστήσει «στρατηγικό πλεονέκτημα» της χώρας διεθνώς, δικαιώνοντας το υποβαθμισμένο, από την κεμαλική ιδεολογία, οθωμανικό παρελθόν μέσα από το «δόγμα Νταβούτογλου» περί «νέο-οθωμανισμού».
Η σημερινή, μάλιστα, προεκλογική «κούρσα» συνιστά τον πλήρη εξευτελισμό των κεμαλικών ιδεωδών και σε συμβολικό επίπεδο. Ο Ερντογάν είναι αδιαμφισβήτητα ισλαμιστής και, όπως έχουμε γράψει και στο παρελθόν, αντλεί από την πολιτική «κληρονομιά» των αντιπάλων του Αττατούρκ κατά την περίοδο 1920-22. Από την άλλη, το κόμμα του κεμαλισμού και το κόμμα του … τουρκικού κρατικού ναζισμού («Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης» – Γκρίζοι Λύκοι) κατεβάζουν ως κοινό υποψήφιο έναν ισλαμιστή, τον πρώην γενικό γραμματέα του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης Εκμελετίν Ιχσάνογλου. Και, τέλος, ένα ρητά μειονοτικό κόμμα, το κουρδικό BDP, κατεβάζει κι αυτό τον δικό του υποψήφιο, ενώ την ίδια στιγμή διεξάγεται διάλογος ανάμεσα στις μυστικές, κυρίως, υπηρεσίες και τους Κούρδους του PKK.
Μάλιστα, ακριβώς ένα μήνα πριν τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, στις 10 Ιουλίου, η τουρκική Εθνοσυνέλευση υιοθέτησε ειδικό νομοσχέδιο που ορίζει το θεσμικό πλαίσιο για τις ειρηνευτικές συνομιλίες με τους Κούρδους, το οποίο κατέθεσε εσπευσμένα η κυβέρνηση Ερντογάν με ζητούμενο την αναβίωση της διαδικασίας που είχε ξεκινήσει στα τέλη του 2012.
Στόχος της προσέγγισης του Ερντογάν προς τους Κούρδους είναι να πείσει ότι η ισλαμιστική ιδεολογία δεν είναι αναχρονιστικό στοιχείο και παράγων διάλυσης του κράτους, όπως πρέσβευε ο κεμαλισμός, αλλά, αντίθετα, θα μπορούσε να είναι ένα επαρκέστερο πλαίσιο ενσωμάτωσης των Κούρδων στο κράτος, στη βάση της κοινής θρησκείας και όχι του κοσμικού μοντέλου της κοινής «εθνοκρατικής ταυτότητας», που για τους μη αφομοιώσιμους Κούρδους επιφύλασσε μόνο καταπίεση και διώξεις. Αντίθετα, θα μπορούν να είναι ισότιμα μέλη μίας νέας τουρκικής δημοκρατίας που θα αποτελούσε μία «ισλαμοδημοκρατική ούμμα» με εκλεγμένο «Σουλτάνο» τον ίδιο. Ας σημειωθεί ότι βασικό αίτημα του ΑΚΡ, αλλά και των ιδεολογικών προγόνων του διαχρονικά, ήταν η άμεση εκλογή προέδρου, χωρίς τη μεσολάβηση κυβέρνησης, η οποία, αντίστροφα, θα πρέπει να διορίζεται και να υπακούει στον εκλεγμένο Πρόεδρο, όπως το Διβάνιον στον Πατισάχ, επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η ομοιότητα με το αμερικανικό σύστημα είναι εμφανής και οι ιδεολόγοι του «ισλαμοδημοκρατικού» κινήματος την επικαλούνται ήδη εδώ και πολλές δεκαετίες ώστε να αποδείξουν ότι οι ιδέες τους δεν υστερούν καθόλου σε νεωτερικότητα του κεμαλικού «αντιπάλου δέους» (που, από την πλευρά του, στηρίζεται στο γιακωβίνικο γαλλικό μοντέλο). Μένει να δούμε αν θα λειτουργήσει, όχι μόνο σε εσωτερικό επίπεδο, αλλά και στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων. Το στοίχημα είναι ιδιαίτερα υψηλό, ειδικά στην παρούσα συγκυρία. Νοτίως της Τουρκίας υπάρχει πλέον ένα αυτόνομο και οικονομικά αυτάρκες κουρδικό κρατίδιο, που, χάρη στη «λαίλαπα» του ISIS, σύντομα θα καταστεί – εκτός συγκλονιστικού απροόπτου – και τύποις ανεξάρτητο. Ουδείς μπορεί να αποκλείσει πως μια τέτοια εξέλιξη δεν θα έχει μοιραίες συνέπειες για την ακεραιότητα της σημερινής Τουρκίας. Μην ξεχνάμε πως η ίδρυση ενός άλλου κρατιδίου, στα 1830, επέφερε στην τότε κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία τον πρώτο εδαφικό ακρωτηριασμό, ανοίγοντας τον δρόμο για πολλούς άλλους, που σε λιγότερο από έναν αιώνα την έφεραν στον οριστικό ενταφιασμό …
Οι Κούρδοι, λοιπόν, σήμερα, δεν είναι για το τουρκικό κράτος ένας «ανύπαρκτος» λαός, τον οποίο έχει τη δυνατότητα να κρύβει κάτω από τον απατηλό όρο των «ορεινών Τούρκων», ώστε να διασώσει τον μονοεθνικό του χαρακτήρα και, συνεπώς, την εδαφική του ακεραιότητα. Είναι επίσημοι και προνομιακοί συνομιλητές του κράτους και, ακόμη περισσότερο, περιζήτητοι ψηφοφόροι για τον πρωθυπουργό Ερντογάν στην επιδίωξή του να εκλεγεί από τον πρώτο γύρο, που, όπως είπαμε, συμπίπτει με την «μοιραία» επέτειο της συνθήκης των Σεβρών. Αν, μάλιστα, δεν το καταφέρει και χρειαστεί να προσφύγει σε δεύτερο γύρο (στις 24 Αυγούστου), το «σύνδρομο των Σεβρών» θα στοιχειώσει, παραδόξως, ακόμη πιο βαριά την τουρκική πολιτική πραγματικότητα, καθώς ο Ερντογάν θα πρέπει να διαπραγματευθεί επίσημα με το ίδιο το κόμμα των Κούρδων ώστε να λάβει τις απαιτούμενες ψήφους για να αναδειχθεί στον πρώτο απευθείας εκλεγέντα πρόεδρο της Τουρκίας. Τον … «Πρόεδρο των Σεβρών», όπως θα έλεγαν οι πιο άσπονδοι εχθροί του!
Δημήτρης Φάρος – διεθνολόγος, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ) – energia.gr – Ημερομηνίας α΄ δημοσίευσης: Σάββατο, 2 Αυγούστου 2014