Το εθνικό κράτος κάνει την επιστροφή του; Ετσι δείχνουν τα πράγματα. Παραδοσιακές διακρατικές συγκρούσεις εκτυλίσσονται στην Θάλασσα της Κίνας και τα δυτικά σύνορα της Ρωσίας. Οι διακρατικές συναντήσεις, όπως η σύνοδος της Apec και της Group of 20 στο Σίδνεϊ χαρακτηρίστηκαν από ασυνήθιστες εντάσεις. Η παραδοσιακή διπλωματία (ευτυχώς εν προκειμένω) είναι εκείνη που μετράει σε ζητήματα από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν μέχρι το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Ωστόσο η κυρίαρχη άποψη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, ήταν ότι η παγκοσμιοποίηση θα φέρει την μεταμόρφωση του πλανήτη μέσα από μη κρατικούς παράγοντες. Η λήξη του ψυχρού πολέμου προκάλεσε μια, σχεδόν μαρξιστική προσδοκία, ότι το κράτος θα υποτονίσει –υπό την σκιά της ελεύθερης ροής χρήματος και αγαθών και υπονομευόμενο από εξω-κρατικούς παράγοντες, εκ των οποίων οι τρομοκρατικές ομάδες ήταν οι πλέον προφανείς, αλλά όχι οι μόνοι. Ήταν μια προσδοκία την οποία μοιραζόταν όλο το πολιτικό στερέωμα.
Στην Αριστερά, οι επικριτές της παγκοσμιοποίησης των αγορών, πρόβλεπαν την ανάταση της ισχύος του λαού. Οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί θα υπερυψώνονταν πάνω από τους ξεφτισμένους, υποτίθεται, θεσμούς του εθνικού κράτους και θα δημιουργούσαν νέες, πιο ζωηρές μορφές πολιτικής δραστηριότητας. Η τεχνολογία θα έδινε καλύτερες λύσεις σε παλιά προβλήματα, προσπερνώντας τους στατικούς εθνικούς θεσμούς.
Η νεοφιλελεύθερη Δεξιά χαιρέτιζε την ανάδειξη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής ισχύος, την κατάργηση των ελέγχων κεφαλαίου και την απορύθμιση των τραπεζών, επειδή, αν μη τι άλλο, όλα αυτά αποδυνάμωσαν τις δυνατότητες των εθνικών κυβερνήσεων να ελέγξουν τις αγορές. Στην μεταποίηση και τις υπηρεσίες, οι επιχειρήσεις κατέκτησαν νέες δυνατότητες να αξιοποιήσουν τα διαφορετικά φορολογικά καθεστώτα και τα επίπεδα των μισθών σε όλο τον πλανήτη.
Ολες αυτές οι προσδοκίες όμως, υποτίμησαν την δυνατότητα επιβίωσης -την νομιμότητα στην ουσία- του κράτους και των θεσμών του, καθώς και την μεγάλη δυσκολία δημιουργίας καινούργιων, από το πουθενά. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις παρέμειναν στο περιθώριο: Οι διεθνείς οργανισμοί είναι τα «οχήματα» των ομάδων και των συνασπισμών εθνικών κρατών για να δρουν συντονισμένα όπου μπορούν. Από αυτή την άποψη, ουσιαστικά είναι παράγωγα, που καθρεφτίζουν τις επιθυμίες των πιο ισχυρών μελών. Η ιδέα ότι θα απελευθερώνονταν από τον κλοιό των εθνικών κυβερνήσεων, ήταν ουτοπία.
Ο δε νεοφιλελεύθερος ενθουσιασμός με τις απελευθερωμένες αγορές, δεν είχε καλύτερη τύχη. Η εποχή της παγκοσμιοποίησης ήταν εποχή αστάθειας -και στο Μεξικό, την ανατολική Ασία και την Ρωσία, το κόστος της κρίσης είχε γίνει εμφανές σε όλη την δεκαετία του 1990. Χρειάστηκε όμως να περάσει μια δεκαετία, για να ξεγυμνώσει η κατάρρευση της Lehman Brothers και η διεθνής κρίση τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους από την πίστη τους στον καπιταλισμό και να αρχίζουν να αλλάζουν οι απόψεις.
Εκτοτε, η εξουσία έχει επιστρέψει προς το κράτος από πολλά μέτωπα. Στο κάτω – κάτω οι φορολογούμενοι ήταν που διέσωσαν τις τράπεζες. Το βάρος της εξόδου από την κρίση έπεσε στις κεντρικές τράπεζες σε συνεργασία με τους υπουργούς Οικονομικών. Από το 2010, η αυξανόμενη ανισότητα που συνοδεύει την ανάκαμψη, έχει προκαλέσει μεγάλο υποβόσκον κύμα οργής στους ψηφοφόρους, όχι μόνο έναντι των τραπεζών, αλλά και ενάντια στα ελαφρά φορολογικά βάρη που απολαμβάνουν πολλές πολυεθνικές. Η αλλαγή στην ψυχολογία απειλεί παραπάνω την απελευθέρωση του εμπορίου κι έχει φέρει στην πολιτική ατζέντα προτάσεις για διεθνή εναρμονισμό των εταιρικών φόρων. Την ίδια ώρα, η επίδειξη δύναμης του Vladimir Putin, καταδεικνύει ότι τίποτα δεν αντικαθιστά το κράτος στην τακτοποίηση των ζητημάτων πολέμου και ειρήνης.
Στην πραγματικότητα, το κράτος ήταν πάντα μαζί μας. Το δημοσιονομικό του αποτύπωμα έχει αλλάξει ελάχιστα εδώ και δεκαετίες: Οι εισπράξεις της κυβέρνησης των ΗΠΑ, για παράδειγμα, είναι σήμερα λίγο πολύ στο ίδιο ποσοστό επί της παραγωγής που βρίσκονταν το 1960. Στη Βρετανία, οι δημόσιες δαπάνες έχουν μεταβληθεί ελάχιστα την ίδια περίοδο. Αυτό που συνέβη κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο ή τριών δεκαετιών ήταν λιγότερο απονέκρωση του κράτους και περισσότερο επαναπροσδιορισμός των επίσημων προτεραιοτήτων.
Εγκαταλείποντας τον εσωτερικό στρατηγικό σχεδιασμό, το κράτος έγινε μεσολαβητής των ρυθμιστικών καθεστώτων. Εξωτερικά, μεταμόρφωσε τους αμυντικούς προϋπολογισμούς, μεταφέροντας πόρους από τους ανθρώπους στις μηχανές.
Η οικονομική κρίση έχει επιταχύνει ορισμένες από αυτές τις τάσεις και άρχισε να ανατρέπει άλλες. Τα κράτη – ή οι πολιτικές ηγεσίες τους – εξακολουθούν να είναι απρόθυμα να κάνουν όσα θα είχαν κάνει τη δεκαετία του 1940.
Αρνούνται πεισματικά να επιβάλλουν αυστηρότερες ποινές στις τράπεζες ή να αναγνωρίσουν την ανεργία ως προτεραιότητα. Αλλά αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι ίσως αυτό που η κρίση έχει δημιουργήσει σε παγκόσμιο επίπεδο: Απομυθοποιώντας την εξιδανίκευση των αγορών ενθάρρυνε την αποκατάσταση της κρατικής ισχύος ως αυτοσκοπό.
Την κατάσταση αυτή εκμεταλλεύθηκαν εύκολα οι απολυταρχικοί ηγέτες στο όνομα της εθνικής κυριαρχίας και της δημοκρατίας. Η Ουγγαρία και η Ρωσία αποτελούν παράδειγμα αυτής της τάσης. Έχουμε ακούσει πολλά, τα τελευταία 20 χρόνια, για την παρακμή του κράτους. Από εδώ και πέρα θα ακούμε όλο λιγότερα.
***Ο αρθρογράφος είναι καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Κολούμπια και συγγραφέας του «Governing the World: The History of an Idea».
After the crisis, the nation state strikes back
I
s the state making a comeback? It can certainly look like it. Old-fashioned interstate conflicts are roiling the China Sea and Russia’s western borders. Inter-governmental meetings such as the last Apec conference and the Group of 20 leading economies in Sydney took on an unwonted urgency. More positively, it is old-fashioned diplomacy that is making the running on issues from Iran’s nuclear programme to global warming.
Yet the dominant view since the early 1990s has been that globalisation meant the transformation of the world through non-state actors. The end of the cold war ushered in an almost Marxist expectation that the state would wither away – overshadowed by free flows of money and goods, undermined by non-state actors of which terrorist groups were only the most obvious. It was an expectation shared right across the political spectrum.
On the left, critics of market globalisation anticipated the rise of people power. Non-governmental organisations would supersede the supposedly worn out institutions of the nation state and create new, more vibrant forms of political activity. Technology would bring better solutions to old problems, bypassing stagnant state institutions.
The neoliberal right hailed the rise of global finance, the dismantling of capital controls and the deregulation of banking, not least because all of these weakened national governments’ capacity to control markets. In manufacturing and services, enormous new powers accrued to corporations able to take advantage of differing tax regimes and wage levels across the world.
Yet these hopes underestimated the sheer staying power – indeed the legitimacy – of the state and its institutions, and the extreme difficulty of creating new ones from scratch. NGOs remain on the sidelines: international organisations are vehicles for clusters and coalitions of national states to act in concert where they can. To that extent they are essentially derivative, reflecting the wishes of their most powerful members. The idea that they could be freed from the clutches of national governments was a pipe dream.
And the neoliberal infatuation with unfettered markets has not fared much better. The era of globalisation was always one of instability and in Mexico, east Asia, and Russia, the costs of crisis were evident to those who cared throughout the 1990s. But it was only a decade later, when the failure of Lehman Brothers and its aftermath robbed Americans and Europeans of their faith in capitalism, that perceptions started to change where it counted.
Since then, power has shifted back towards the state on multiple fronts. It was, after all, taxpayers who bailed the banks out. It fell to central banks, in conjunction with finance ministries, to superintend the exit from crisis. Since 2010, the increasing inequality that has accompanied the recovery has fuelled an underlying swell of electoral anger not only against the banks but also against the light tax burdens enjoyed by many global corporations. The change in sentiment threatens further trade liberalisation and has propelled calls for the international harmonisation of corporation taxes up the political agenda. At the same time, Vladimir Putin’s muscle-flexing illustrates the continued indispensability of states in settling matters of war and peace.
By discrediting the more mythical idealisations of the market, the crisis has encouraged the restoration of state power
In reality, the state has been with us the whole time. Its fiscal imprint has hardly changed in decades: US government receipts, for instance, are much the same percentage of output today as in 1960. In the UK, public spending has fluctuated within a fairly narrow band throughout the same period. What happened over the past two or three decades was less a withering away of the state than a recalibration of official priorities. Abdicating strategic planning internally, the state become an arbiter of regulatory regimes. Externally, it transformed defence budgets, transferring resources from men to machines.
The financial crisis has accelerated some of these trends and started to reverse others. States – or the politicians who lead them – are still reluctant to do what would have been done in the 1940s. They remain strikingly reluctant to impose tougher penalties on banks or to identify unemployment as a priority. But what is perhaps important is what the crisis has done globally: by discrediting the more mythical idealisations of the market, it has encouraged the restoration of state power as a goal in itself. This programme is easily harnessed by authoritarian leaders in the name of national sovereignty and democracy. Hungary and Russia exemplify the trend. We have heard a lot, this past 20 years, about the decline of the state. We will not be hearing much more.
The writer is professor of history at Columbia and author of ‘Governing the World: The History of an Idea’
High quality global journalism requires investment. Please share this article with others using the link below, do not cut & paste the article. See our Ts&Cs and Copyright Policy for more detail. Email ftsales.support@ft.com to buy additional rights.
http://www.ft.com/cms/s/0/61915746-756e-11e4-a1a9-00144feabdc0.html#ixzz3KdyAdzQv
1 comment
”ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΟΡΓΑΝΟ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΣΜΟΥ”
ΑΥΤΟ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ,ΞΕΓΥΜΝΩΝΕΙ ΤΙΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΗ ΤΟΥ.
Ο ΠΟΥΤΙΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ.
ΤΟ ΣΧΕΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ,ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΜΑΣ ΠΡΟΙΔΕΑΣΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ.
ΤΕΛΙΚΑ Η ΡΕΠΟΥΣΗ ΕΚΑΝΕ ΣΧΟΛΗ.