ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
Παναγιώτης Ανανιάδης
ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ, ΚΥΡΙΑΚΗ 18 – 5 – 2003
Αγαπητοί μαθητές και μαθήτριες, ξεκινώ από σας, γιατί η Παιδεία μας πρέπει να είναι μαθητοκεντρική και όχι δασκαλοκεντρική, και γιατί αν δεν υπήρχατε εσείς, δεν θα ήμουν εδώ σήμερα, ως εκπαιδευτικός, για τον πανηγυρικό της ημέρας
Κυρίες και κύριοι, χριστεπώνυμο πλήρωμα, αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί, που χωρίς εσάς δεν θα υπήρχαν οι πολιτικές, στρατιωτικές και εκκλησιαστικές αρχές του ευλογημένου αυτού τόπου
Σεβασμιότατε, κ. Υπουργέ, κ. βουλευτές, κ. Νομάρχη, κ. Δήμαρχε, εκπρόσωποι των στρατιωτικών και πολιτικών αρχών, εκπρόσωποι φορέων και οργανώσεων της πόλης και του νομού μας,
Γιορτάζουμε σήμερα την έναρξη της Επανάστασης του ηρωικού Λαού του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής εναντίον των τούρκων, που έγινε το βράδυ της 16ης προς την 17η Μαΐου 1821, πριν από 182 χρόνια. Στοιχεία για την Επανάσταση στον Πολύγυρο και τη Χαλκιδική υπάρχουν πολλά, αλλά όχι στα σχολικά βιβλία. Για να μάθει κάποιος τα γεγονότα που συνέβησαν τότε, τα πρόσωπα που συμμετείχαν στον αγώνα και τις συνθήκες της εποχής εκείνης, πρέπει να ανατρέξει στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, στους ιστορικούς Φιλήμονα και Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, στον μελετητή Ιωάννη Μαμαλάκη, στον Στέφανο Κότσιανο, στα Χρονικά της Χαλκιδικής, στα πρακτικά των συνεδρίων της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Χαλκιδικής, σε ένα πολύ ωραίο και χρήσιμο 4σέλιδο φυλλάδιο, που κυκλοφόρησε και μοίρασε στα σχολεία πρόσφατα ο Δήμος Πολυγύρου και αξίζουν συγχαρητήρια στον εμπνευστή του, καθώς και σε άλλες πηγές, βιβλία και περιοδικά. Όσοι είμαστε σήμερα στον ιερό αυτό χώρο, γνωρίζουμε λίγο ή πολύ τα γεγονότα, γιατί τιμούμε κάθε χρόνο την Επανάσταση της Χαλκιδικής και έχουμε ακούσει σχετικές ομιλίες. Ας προσπαθήσουμε άλλη μια φορά να δούμε τι έγινε εκείνες τις μέρες πριν από 182 χρόνια, να μπούμε μέσα στην ψυχή των κατοίκων, που ζούσαν εδώ στον Πολύγυρο και στην ευρύτερη περιοχή της Χαλκιδικής, και να βγάλει ο καθένας τα δικά του συμπεράσματα για το νόημα της Επανάστασης και το μήνυμα που δίνει σήμερα, για τη στάση της Ελλάδας στο χώρο της Ενωμένης Ευρώπης και στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία της υπερκατανάλωσης, της ισοπέδωσης και της Νέας Τάξης Πραγμάτων.
Ο πατριώτης Εμμανουήλ Παππάς, έμπορος από τη Δοβίτσα Σερρών, ενώ βρίσκεται στις Σέρρες και στην Κωνσταντινούπολη για τις δουλειές του, ήταν σε συνεχή επικοινωνία με τον Χαρτοφύλακα Νικηφόρο Ιβηρίτη, και ετοίμαζαν την επανάσταση στο Άγιο Όρος και τη Χαλκιδική από το 1817. Ο Εμμ. Παππάς έφθασε στις 23 Μαρτίου 1821 στο Άγιο Όρος και συναντήθηκε αμέσως με τον φίλο του και συνεργάτη Νικηφόρο Ιβηρίτη, που εμυήθη στην Φιλική Εταιρεία από τον Ιωάννη Φαρμάκη, ο οποίος είχε μυήσει και τον ίδιο τον Εμμ. Παππά. Στη Μονή Εσφιγμένου, όπου ο ηγούμενος Ευθύμιος ήταν και αυτός φιλικός, γίνεται μυστική συνέλευση των προϊσταμένων των μονών, και προετοίμαζαν την Επανάσταση. Ζήτησαν καράβια από τα Ψαρά και από άλλα νησιά. Οι Ψαριανοί έστειλαν 2 καράβια στις 22 Απριλίου, τα οποία συνάντησαν 2 τουρκικά του μπέη της Θεσσαλονίκης. Οι Τούρκοι τρομαγμένοι τα ρίχνουν στα βράχια για να σωθούν, το ένα στο ακρωτήριο της Συκιάς και το άλλο στον Άθω. Αρχές Μαΐου έρχονται και άλλα καράβια στον Στρυμωνικό Κόλπο και στον όρμο του Τζάγεζι συλλαμβάνουν τον τελώνη και τους τούρκους εμπόρους. Ο μουτεσελίμης Θεσσαλονίκης Γιουσούφ πασάς μαθαίνοντας τις κινήσεις των ελλήνων στο Άγιο Όρος και τις επαναστατικές ενέργειες των ραγιάδων, διατάζει τους πρόκριτους της Χαλκιδικής να παρουσιασθούν στη Θεσσαλονίκη. Οι πρόκριτοι στέλνουν στη θέση τους άσημους ανθρώπους, που ο πασάς τους φυλακίζει στα υπόγεια του κονακιού του. Διατάζει 2 διοικητές με 500 άνδρες ο καθένας να εισβάλλουν στη Χαλκιδική.
Η τουρκική φρουρά του Πολυγύρου, στις 16 Μαΐου αρχίζει να προκαλεί, να βρίζει, να απειλεί, να πυροβολεί τους κατοίκους και στο τέλος σκοτώνει των πρόκριτο και πρόεδρο (μουχτάρη – κάτι σαν τον σημερινό δήμαρχο) Κύρκο Παπαγεωργάκη, που ήταν φιλικός όπως και ο αδελφός του Γιαννάκης ή Ιωάννης Λογοθέτης, που τον μύησε σε μια αγροτική καλύβα στην περιοχή Λεύκο στο εξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου μαζί με τον άλλο αδελφό του Μαυρουδή. Τα τρία αδέλφια μυούν και άλλους στη Φιλική Εταιρεία, και σε συνεργασία με άλλους φιλικούς από Θεσσαλονίκη και Άγιο Όρος οργανώνουν τον Πολύγυρο για τον αγώνα. Μετά την δολοφονία του δημάρχου του Πολυγύρου, οι κάτοικοι είναι σε αναβρασμό. Ο τουρκικός στρατός έρχεται από Θεσσαλονίκη κατά του Πολυγύρου και θα προκαλέσει καταστροφές και διώξεις. Μαζεύονται κρυφά και παίρνουν την απόφαση να προλάβουν τους τούρκους. Το βράδυ της Παρασκευής 16ης προς ξημερώματα Σαββάτου 17ης Μαΐου παίρνουν τα όπλα και επιτίθενται κατά της τουρκικής φρουράς, που ήταν ο διοικητής (βοεβόδας) και 18 χωροφύλακες – στρατιώτες, την οποία εξοντώνουν. Πήραν τα όπλα των τούρκων και προχωρούν κατά των δύο σωμάτων του τουρκικού στρατού, που επελαύνουν από τη Θεσσαλονίκη. Σε ενέδρα, κοντά την περιοχή του Παλαιοκάστρου (Καατζίκ) σε ένα τμήμα τουρκικού στρατού, σκοτώνονται τρεις τούρκοι, τραυματίζονται άλλοι τρεις, και όταν εμφανίζονται τα δύο σώματα, τα αποκρούουν και οι τούρκοι υποχωρούν και επιστρέφουν στη Θεσσαλονίκη.
Οι επιτυχίες των Πολυγυρινών εξοργίζουν τον Γιουσούφ πασά και διατάζει να σφαγούν 200 και περισσότεροι όμηροι. Οι ωμότητες των τούρκων στη Θεσσαλονίκη δεν τρομοκρατούν του Χαλκιδικιώτες και στις 23 Μαΐου κηρύσσουν επίσημα την Επανάσταση στο Άγιο Όρος με πανηγυρική δοξολογία στο Πρωτάτο των Καρυών και μετά από σύναξη όλων των προϊσταμένων των μονών στη Μονή Κουτλουμουσίου. Ο Εμμ. Παππάς ονομάζεται Αρχηγός και Υπερασπιστής της Μακεδονίας, ενώ πολιτικός διοικητής του Αγίου Όρους διορίζεται ομόφωνα ο Νικηφόρος Ιβηρίτης. Η φλόγα της Επανάστασης μεταδίδεται από τον Πολύγυρο στη Κασσάνδρα και στις 27 Μαΐου ακολουθούν η Ορμύλια, ο Παρθενώνας, η Νικήτη, τα Μαντεμοχώρια και τα χωριά της Καλαμαριάς. Απ’ όλη τη Χαλκιδική συγκεντρώνονται 4000 πολεμιστές και ο Εμμ. Παππάς κάνει δύο σώματα: ένα με αρχηγό τον ίδιο που περιλαμβάνει 1000 μοναχούς και Μαντεμοχωρίτες, που συγκεντρώθηκαν στον Άθω και το άλλο περιλαμβάνει πολεμιστές από όλη τη Χαλκιδική, με περισσότερους τους Κασσανδρινούς και Χασικοχωρίτες. Στο δεύτερο, που έχει δύναμη 2000 ανδρών, αρχηγός είναι ο ανδρείος Κασσανδρινός οπλαρχηγός Σταύρος Χάψας. Το σώμα του Καπετάν Χάψα, από την Αρναία μέσω Χολομώντα, φθάνει στα Βασιλικά και έξω από τη Θεσσαλονίκη, στην περιοχή Σέδες. Το σώμα του Εμμ. Παππά, μετά από συγκρούσεις με μικρές τουρκικές φρουρές, καταλαμβάνει θέσεις στα στενά της Ρεντίνας και στη Νέα Απολλωνία, για να εμποδίσει τον τουρκικό στρατό που έρχεται από τη Δράμα και τη Πόλη προς τη Νότια Ελλάδα. Η σύρραξη με τους τούρκους δεν κράτησε πολύ, επειδή οι κακώς οπλισμένοι επαναστάτες υποχωρούν στον πολυπληθέστερο και οργανωμένο τουρκικό στρατό και διασκορπίζονται ή καταφεύγουν στο Άγιο Όρος. Ο Εμμ. Παππάς με 200 πολεμιστές καταφεύγει στον Πολύγυρο, στις 16 Ιουνίου, όπου ήταν ο Μαυρουδής Παπαγεωργάκης, άξιος πολεμιστής. Λόγω έλλειψης πολεμοφοδίων, όλοι μαζί εγκαταλείπουν τον Πολύγυρο και υποχωρούν στην Κασσάνδρα. Το σώμα του Καπετάν Χάψα δεν προχωρεί προς τη Θεσσαλονίκη από το Σέδες που βρίσκεται, και υποχωρεί στα Βασιλικά. Κάτω από τη Μονή της Αγίας Αναστασίας, στη θέση «Κούτσουρο», γίνεται μια μάχη με την τουρκικό στρατό και το ιππικό, όπου ο Καπετάν Χάψας και τα παλικάρια του πέφτουν στο πεδίο της μάχης, αφού έχουν σκοτώσει αρκετούς τούρκους. Στο σημείο αυτό υπάρχει ανδριάντας, δίπλα στο δρόμο, για να μας θυμίζει τον δικό μας Λεωνίδα ή τον Αθανάσιο Διάκο, τον Χαλκιδικιώτη Καπετάν Χάψα και τα 68 παλικάρια του.
Μετά τη μάχη των Βασιλικών, οι τούρκοι του Μπαϊράμ προχωρούν στο εσωτερικό της Χαλκιδικής και καταστρέφει τα πάντα: Αγία Αναστασία, Βασιλικά, Γαλάτιστα, Βάβδος. Τον Πολύγυρο τον παραδίδει στις φλόγες και από τα 1600 σπίτια μόνο 2-3 σώζονται. Όλοι οι κάτοικοι και οι πολεμιστές υποχωρούν στη Κασσάνδρα και προς τη θάλασσα. Πολλοί μπαίνουν στα πλοία και φεύγουν για τα νησιά. Ο Μπαϊράμ αφού πέρασε και κατέστρεψε πολλά χωριά της Χαλκιδικής, φεύγει για τη Νότια Ελλάδα, όπου στα Βασιλικά της Βοιωτίας οι έλληνες επαναστάτες της περιοχής διαλύουν τον στρατό του και σκοτώνουν τον ίδιο.
Οι Έλληνες πολεμιστές που έμειναν στην Κασσάνδρα, οχυρώνονται στη Ποτίδαια, όπου αντιστέκονται μέχρι το φθινόπωρο. Τότε ο θηριώδης πασάς Αβδούδ Αβούδ με 18000 άνδρες και ιππικό, φθάνει στα τέλη Οκτωβρίου απέναντι από το οχυρό των υπερασπιστών. Με διάφορα τεχνάσματα, στις 30 Οκτωβρίου 1821, καταφέρνει να περάσει την τάφρο και να κάμψει την αντίσταση των επαναστατών. Ο Αβούδ προχωρεί σε φοβερές καταστροφές κατά των χωριών της Κασσάνδρας, και τα γεγονότα αυτά έμειναν στην ιστορία με τον χαρακτηρισμό «Χαλασμός». Ο Αβούδ μετά την Κασσάνδρα, ολοκλήρωσε την κατάληψη όλης της Χαλκιδικής και του Αγίου Όρους, όπου επέβαλε πολύ σκληρές συνέπειες. Ο Εμμ. Παππάς, που είχε καταφύγει στο Άγιο Όρος, σώθηκε φεύγοντας προς την Ύδρα, αλλά πέθανε στο πλοίο από την στενοχώρια του.
Η ηρωική επανάσταση της Χαλκιδικής άρχισε στις 17 Μαΐου 1821 στον Πολύγυρο και τελείωσε στις 30 Οκτωβρίου 1821 στην Κασσάνδρα. Κράτησε πάνω από 6 μήνες και βοήθησε να εδραιωθεί η Επανάσταση στη Νότια Ελλάδα. Ο τόπος μας εδώ είχε πολλά θύματα και έπαθε μεγάλες καταστροφές, αλλά η προσφορά του στον γενικότερο αγώνα της πατρίδας μας ήταν ανεκτίμητη. Δίκαια λοιπόν τιμούμε τον αγώνα αυτό και δίκαια ο Δήμος Πολυγύρου τιμά ιδιαίτερα την έναρξη της Επανάστασης της Χαλκιδικής, όπως κάνουμε και σήμερα.
Γιατί όμως οι Χαλκιδικιώτες και οι υπόλοιποι Έλληνες επαναστάτησαν εναντίον των τούρκων του 1821; Η Επανάσταση εναντίον των τούρκων και ο αγώνας για την ανεξαρτησία των ελλήνων, ύστερα από 400 χρόνια σκλαβιάς, ήταν καρπός της ζωντανής ακόμα εκκλησιαστικής πίστης του λαού και έργο, σε μεγάλο ποσοστό, του κλήρου. Αυτό βγαίνει ως συμπέρασμα μέσα από τις ιστορικές πηγές και τα απομνημονεύματα των ίδιων των αγωνιστών. Τα κίνητρα της συμμετοχής στον αγώνα, σίγουρα επηρεάζονται και από παράγοντες κοινωνικών και οικονομικών επιδιώξεων. Συγκλίνουν ωστόσο στο κοινό αίτημα που έχει την απόλυτη προτεραιότητα στις γραπτές μαρτυρίες: την απόκτηση πολιτικής και θρησκευτικής ελευθερίας. «Να ζήσουν (οι Έλληνες) ως ανθρώποι σ’ αυτήν την Πατρίδα και μ’ αυτήν την θρησκείαν» κατά την απαράμιλλη διατύπωση του Μακρυγιάννη. Η θρησκεία καθόριζε την εθνική ταυτότητα, την πατρίδα και η μαρτυρία των πηγών δύσκολα αναιρείται από τα κωδικά ιδεολογήματα που μονοπωλούν κατά καιρούς την ερμηνεία των κινήτρων του αγώνα. Σίγουρα, οι ιδέες του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, έπαιξαν επίσης ρόλο στην προετοιμασία του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, αλλά σχεδόν αποκλειστικά μεταξύ των μορφωμένων της Δύσης λογίων. Οι απλοί αγρότες, κτηνοτρόφοι, έμποροι και ναυτικοί, που σχημάτισαν τα επαναστατικά σώματα, όπως και οι καπεταναίοι αρχηγοί τους, είναι φανερό ότι από αλλού αντλούσαν το νόημα του αγώνα. Πολεμούσαν στο όνομα της ορθόδοξης πίστης, που αυτή του διαφοροποιούσε και εθνικά: Η ιδιότητα του Έλληνα ταυτιζόταν με αυτήν του Ορθοδόξου, που τον ξεχώριζε από τον αλλόδοξο τούρκο και τον ετερόδοξο «Φράγκο». Μια από τις πολλές χαρακτηριστικές συνέπειες αυτής της ταύτισης ήταν και το γεγονός, ότι τις ελπίδες για εξωτερική βοήθεια τις στήριζε ο λαός – στους αιώνες της σκλαβιάς, αλλά και στα πρώτα χρόνια του αγώνα- στην ομόδοξη Ρωσία και όχι στην Ευρώπη. Όπως και το γεγονός ότι ως φυσική ηγεσία στην εξέγερση αναγνώριζε ο λαός τον κλήρο. Για την κήρυξη της επανάστασης, σχεδόν κατά κανόνα, έπρεπε να πρωτοστατήσει κληρικός που να ξεσηκώσει το λαό «εις το όνομα της πίστεως και της πατρίδος». Και συνήθως, κάποιο μοναστήρι θα γινόταν ορμητήριο, στρατηγείο, κέντρο ανεφοδιασμού ή τόπος περίθαλψης τραυματιών και προσφύγων.
Κύριες και κύριοι, αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί,
Τιμούμε σήμερα, για μια ακόμη φορά, τους ήρωες της Επανάστασης του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής. Οι εορτασμοί, πέρα από τον συγκινησιακό τους χαρακτήρα που λειτουργεί ηθικά και αισθητικά, πρέπει να υπηρετούν τη λαογνωσία και την εθνογνωσία. Αυτή η άλλη πλευρά τους, η ψυχοπαιδαγωγική, για να μη μένουμε στο φλοιό της εθνικής ψυχής αλλά να ιχνηλατούμε το βαθύ υπαρξιακό λόγο της και τα υπαρξιακά της θεμέλια, όπως ζητούσε ο εφέσιος φιλόσοφος Ηράκλειτος και όπως το έχει στο σκεπτικό της και στην πράξη της η εθνολογία στις μέρες μας, ενισχυμένη από άλλες όμορες επιστήμες, όπως είναι η ιστορία, η λαογραφία, η ψυχοκοινωνιολογία και άλλες παράπλευρες. Αυτές οι εορταστικές συνάξεις, όπως η σημερινή, πρέπει να έχουν ψυχοπαιδαγωγικό χαρακτήρα, γιατί τονώνουν τους βιωματικούς δεσμούς μεταξύ μας, ανοίγουν τα τοιχώματα που μας χωρίζουν, αναμειγνύουν τις ρίζες μας, καλλιεργούν την ομοθυμία και την ομοψυχία, ασκούν την κριτική προβληματολογία και τον εθνικό στοχασμό και πλαταίνουν το κοινωνικό και πατριωτικό συναίσθημα, που τόσο το έχει ανάγκη ο τόπος μας σε κάθε του ιστορικό και καθημερινό βηματισμό: «ότι τούτη την πατρίδα την έχουμε όλοι», όπως έλεγε ένας από τους πατέρες μας. Ας μην ξεχνούμε, ότι οι ιστορικοί, οι χρονικογράφοι και όσοι άλλοι έσκυψαν πάνω από τα ιστορικά γεγονότα, κινήθηκαν σ’ αυτό από τη λαχτάρα τους να τα μεταβιβάσουν, κατά το χάρισμα και την ειλικρίνειά του ο καθένας, στους επιγενόμενους να μη χαθούν, γιατί απώλεια της ιστορικής μνήμης σημαίνει εγκατάλειψη της εθνικής μας φυσιογνωμίας και προσωπικότητας αλλά και κατάργηση της εθνικής μας συνέχειας που αποφέρει την αποσύνθεση της εθνικής συνοχής.
Για να καταλάβουμε λίγο την σκέψη και την ψυχική διάθεση των Πολυγυρινών και Χαλκιδικιωτών που ξεσηκώθηκαν πριν από 182 χρόνια εναντίον των τούρκων, θα σταθούμε σε λίγες γραμμές του Μακρυγιάννη: « κι όσο αγαπώ την Πατρίδα μου δεν αγαπώ άλλο τίποτα. Να’ ρθει ένας να μου ειπεί ότι θα πάγει ομπρός η Πατρίδα, στρέγομαι να μου βγάλει και τα δυο μου μάτια. Ότι αν και στραβός και η πατρίδα μου είναι καλά με θρέφει. Αν είναι η πατρίδα μου αχαμνά, δέκα μάτια να’ χω στραβός θανά είμαι. Ότι σ’ αυτείνη θα ζήσω, δεν έχω σκοπό να πάγω αλλού». Ας θυμηθούμε επίσης την οξύτατη κριτική ειρωνεία του: «δεν πολεμάγει τ’ όνομα ποτέ, πολεμάγει η αντρεία, ο πατριωτισμός, η αρετή». Σε κάποιο άλλο σημείο γράφει: «Εκεί που ’φκιανα τις θέσεις στους Μύλους ήρθε ο Ντερντής να με δει. Μου λέει: – Τι κάνεις αυτού; Αυτές οι θέσεις είναι αδύνατες, τι πόλεμο θα κάνετε με το Μπραϊμη αυτού; Του λέγω: – Είναι αδύνατες οι θέσεις κι εμείς. Όμως είναι δυνατός ο θεός που μας προστατεύει και θα δείξουμε την τύχη μας σ’ αυτές τις θέσεις τις αδύνατες. Κι αν είμαστε ολίγοι στο πλήθος του Μπραϊμη, παρηγοριόμαστε με έναν τρόπο΄ ότι η τύχη μας έχει τους Έλληνες πάντοτε ολίγους. Ότι αρχή και τέλος παλαιόθεν και ως τώρα, όλα τα θεριά πολεμούνε να μας φάνε και δε μπορούνε. Τρώνε από μας και μένει και μαγιά. Και οι ολίγοι αποφασίζουν να πεθάνουν. Κι όταν κάνουν αυτήνη την απόφαση λίγες φορές χάνουν και πολλές κερδαίνουν. Η θέση όπου είμαστε σήμερα εδώ είναι τοιούτη. Και θα ιδούμε την τύχη μας οι αδύνατοι με τους δυνατούς». Η μία όψη του αγώνα του έθνους έβλεπε προς τη νίκη και η άλλη εξαγοράζονταν με τον έντιμο τάφο.
Με πίστη και ηρωισμό πολέμησαν, πριν από 182 χρόνια, οι αγωνιστές του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής, οι αδελφοί Παπαγεωργάκη, ο Καπετάν Χάψας, ο Εμμανουήλ Παππάς, οι αγιορείτες μοναχοί, οι επώνυμοι και ανώνυμοι κάτοικοι αυτού του ευλογημένου τόπου, που ζούμε εμείς σήμερα ελεύθεροι. Εδώ να τονίσουμε ότι οι Χαλκιδικιώτες, μόλις υπήρχε κάποια αφορμή, ξεσηκώνονταν και επαναστατούσαν εναντίον των τούρκων, όπως έκαναν το 1854 με τον Τσιάμη Καρατάσο και το 1878. Όλα αυτά όμως τα γνωρίζουμε μόνο εμείς εδώ στον Πολύγυρο και στη Χαλκιδική. Δεν είναι γνωστά στην υπόλοιπη Ελλάδα και σχεδόν κανείς δεν γνωρίζει για την Επανάσταση στη Χαλκιδική. Κάθε χρόνο, αυτή τη μέρα, οι ομιλητές και οι επίσημοι που κάνουν δηλώσεις, λένε ότι στα βιβλία της Ιστορίας πρέπει να αναφέρεται η Επανάσταση της Χαλκιδικής με περισσότερα στοιχεία, με αναφορά γεγονότων και προσώπων. Δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έγινε τίποτα, και μόνο στην Ιστορία της Γ’ Λυκείου αναφέρεται η Επανάσταση της Χαλκιδικής με μια λέξη «Χαλκιδική» και μια φωτογραφία του Εμμ.Παππά. Αυτά που λέμε εμείς σήμερα και εκφράζουμε παράπονα για τα σχολικά βιβλία της Ιστορίας, τα έλεγε και πριν από 49 χρόνια, ο τότε Υπουργός Εθνικής Άμυνας Παναγιώτης Κανελλόπουλος, στον εορτασμό των 100 χρόνων της Επανάστασης της Χαλκιδικής το 1854. «Αν εις εσάς τους κατοίκους της Χαλκιδικής είναι γνωστά τα γεγονότα του 1821 και 1854, εις τους πολλούς όμως είναι άγνωστα. Δεν είναι γνωστές εις όλην την Ελλάδα αι μαρτυρικές σελίδες και αι δοκιμασίαι της Βορείου Ελλάδος, και ειδικώτερον της Χαλκιδικής, της οποίας τιμώμε σήμερον την ένδοξον και με αίμα ηρώων και μαρτύρων συνυφασμένη ιστορίαν…Είναι ανάγκη όθεν όπως η διδασκομένη εις τα σχολεία ιστορία συμπληρωθή, δια να γνωρίση και ο Νότος την ιστορίαν του Βορρά. Ο Βορράς γνωρίζει τα γεγονότα που εσημειώθησαν εις τον Νότον, ενώ ο Νότος ουδέν γνωρίζει περί Βορρά….».
Ψάχνοντας στοιχεία για την Επανάσταση της Χαλκιδικής στο διαδίκτυο, όπου υπάρχουν τα πάντα και οι πληροφορίες κυκλοφορούν ελεύθερα σε δισεκατομμύρια σελίδες, ανακάλυψα ελάχιστα σε τουριστικούς οδηγούς και λίγα κείμενα και φωτογραφίες του Εμμ. Παππά. Το διαδίκτυο πρέπει να το αξιοποιήσουμε και όλοι όσοι έχουν κάποια σχετική εμπειρία να προχωρήσουν στη δημιουργία ιστοσελίδων, όπου θα αναφέρονται αναλυτικά όλα τα γεγονότα και οι αγωνιστές της Επανάστασης του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής. Η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία έχει καθήκον και υποχρέωση, βοηθούμενη από την Πολιτεία, να δημοσιεύσει στο διαδίκτυο τα Χρονικά και τα Πρακτικά των Συνεδρίων, ώστε να γίνουν γνωστά σε όλους τους Έλληνες σε όλο τον κόσμο. Συγχρόνως στο διαδίκτυο μπορούν και πρέπει να δημοσιευθούν όλα τα στοιχεία που υπάρχουν σε βιβλία, μελέτες, εγκυκλοπαίδειες και επιστημονικά περιοδικά. Θα είναι μια καλή προσπάθεια ενημέρωσης του ελληνικού λαού αλλά και των ξένων, αφού όλα τα παραπάνω μπορούν να μεταφραστούν στα αγγλικά και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες.
Παράλληλα με το διαδίκτυο, στα πλαίσια του μαθήματος της τοπικής ιστορίας, που έχει θεσμοθετηθεί από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, μπορεί ο εκπαιδευτικός να αφιερώνει κάποιες ώρες στην τοπική ιστορία του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής. Επίσης, μέσα από τα προγράμματα και τις ώρες της ευέλικτης ζώνης, καθώς και από τα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, μπορούν οι μαθητές να ανατρέξουν σε πηγές, να ρωτήσουν γέροντες και ειδικούς επιστήμονες, να μάθουν, να ψάξουν, να βρουν πλούσιο υλικό για την ιστορία του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής, που θα αξιοποιηθεί μελλοντικά, ενώ οι ίδιοι θα εντρυφήσουν στην ιστορία των προγόνων μας και στον ηρωικό αγώνα των κατοίκων του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής το 1821. Όλο το υλικό που θα παράγεται στα σχολεία, θα δημοσιεύεται στο διαδίκτυο, στην ιστοσελίδα των σχολείων και σιγά-σιγά όλα τα γεγονότα της Επανάστασης της Χαλκιδικής θα γίνουν γνωστά σε όλη την Ελλάδα και θα περάσουν με περισσότερα στοιχεία και στα σχολικά εγχειρίδια της Ιστορίας.
Κυρίες και κύριοι,
ζούμε σε μια ταραγμένη και δύσκολη εποχή με την παγκοσμιοποίηση να προσπαθεί να μας ισοπεδώσει και τη νέα τάξη πραγμάτων να επιβάλει το καλό, το δίκαιο και την ειρήνη με τη βία και τον πόλεμο. Ένας σοφός έλεγε: «όταν ένα ρόπαλο είναι ισχυρότερο από τη νομοθεσία του Ιουστινιανού, δεν υπάρχει πολιτισμός, διότι τότε οι ηθικές συμβάσεις έχουν καταρρακωθεί και δίκαιο θεωρείται η δύναμη του ισχυρότερου ». Η χώρα μας επιμένει στη νομοθεσία του Ιουστινιανού ˙ προκρίνει με άλλα λόγια την ειρηνική και φιλική συνύπαρξη με όλες τις χώρες και ιδιαίτερα με τη γείτονα, από την οποία τόσο δεινοπάθησε, γιατί γνωρίζει από ιστορική πείρα πως η ειρηνική συμπόρευση των δύο όμορων λαών και η πραγματική, ειλικρινής, χωρίς ύποπτες επιδιώξεις, και γόνιμη συνεργασία, είναι ο μόνος ιστορικός νόμος, ο οποίος, αν λειτουργήσει, θα φέρει στο φως μεγάλα έργα και από τους δύο λαούς. Θα είναι όμως λάθος με αρνητικές ιστορικές και εθνικές συνέπειες αν πιστέψουμε με ευκολία και αβασάνιστα ότι η γείτων έχει απαλλαχθεί από τα παλιά συμπλέγματα επεκτατισμού της οθωμανικής αυτοκρατορίας, που τα αρνήθηκε το γένος μας και ο λαός μας το 1821 κατά την παλιγγενεσία του. Η ψυχολογία μας ομιλεί για μηχανισμούς παλινδρόμησης, που δεν πρέπει να τους αγνοούμε. Το γεγονός επίσης ότι έναν τόπο τον έχει κανείς κατακτήσει με το σπαθί και ξέρει ότι όλο το ιστορικό του υπέδαφος είναι ξένο και δοριάλωτο αναξέει μέσα του τα άγρια κατακτητικά πάθη και χρειάζονται συνεχείς και σύνδρομες προσπάθειες για να τα εξουσιάσει και να τα μετουσιώσει σε συμπεριφορά συνύπαρξης και φιλικής συμπαρουσίας, όπως επιβάλλει το συμφέρον των δύο λαών και όπως η χώρα μας με κάθε ευκαιρία το επιδιώκει λόγω και έργω.
Αγαπητοί αδελφοί,
Ο εορτασμός των κορυφαίων γεγονότων έχει χαρακτήρα ευχαριστιακό: κοινωνούμε, αν νιώθουμε άξιοι, από το ποτήριον της θυσίας των παλικαριών μας, γιατί η ελευθερία, κατά τον ορισμό του ποιητή μας, είναι «απ’ τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά». Κι αυτό κατακυρωμένο από τη θυσία και την αρετή των προγόνων δείχνει πόσο αδιαίρετα δένεται ο χρόνος μέσα στην ιστορική μας συνείδηση.
Κλείνουμε με λίγους στίχους λευτεριάς, ανθρωπιάς , ειρήνης.
«Λαέ μου – αδελφέ μου, πατέρα μου, μάνα μου εσύ κι
αδελφή μου – είμαι περήφανος για Σένα.
Για τη φτώχεια σου την απέραντη – μαχαίρι δίκοπο,
στα σπλάχνα των οχτρών σου
[penci_blockquote style="style-3" align="none" author=""]– για τη γύμνια σου την ανείπωτη – φλάμπουρο της αμόλευτης τιμής σου,
για την αποκοτιά σου την ωραία, που σε κρατάει αλύγιστο
κι ολόρθο μέσα στις μπόρες των καιρών.»
Κείνο που σίγουρα μάθαμε οι νεώτεροι και μαθαίνουμε καθημερινά είναι εκείνο που οι ψυχές των αγωνιστών του ’21 μας φωνάζουν δυνατά:
« εμείς δεν πολεμάμε για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου απ’ τον κόσμο
εμείς πολεμάμε για να σμίξουμε τον κόσμο».
[/penci_blockquote]
Τιμή και δόξα στους αθάνατους ηρωικούς αγωνιστές
του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής του 1821
ΑΝΑΝΙΑΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
καθηγητής ΤΕΕ Πολυγύρου
Υπεύθυνος Αγωγής Υγείας Δ/νσης Δ/θμιας Εκπ/σης Ν. Χαλκιδικής