του Βασίλειου Αδαμίδη
Η 25η Μαρτίου 1821 είναι μια συμβατική μεν, συμβολική δε ημερομηνία. Κυρίως είναι ορόσημο, κατάληξη κι αφετηρία, σημείο καμπής, φάρος φωτεινός και πυξίδα του Έθνους.
1. Είναι κατάληξη αγώνων και πολυάριθμων επαναστατικών κινημάτων ενός έθνους που ασφυκτιούσε κι αποζητούσε την ελευθερία του. Είναι μία σειρά βραδυφλεγών εκρήξεων που ξεκινάει από τη Λέσβο μόλις το 1462 (!), η οποία κατακτά την ελευθερία της για ένα χρόνο, περνάει από την Πελοπόννησο (1463-1479 και 1680), τη Ρούμελη (1575), την Ακαρνανία και την Ήπειρο (1585 και –κυριότερα- 1617 υπό τον Επίσκοπο Τρίκης και Σταγών Διονύσιο), τα Χανιά (1645) που απελευθερώνονται για 15 χρόνια, την Αθήνα (1687), τα Ορλωφικά στο Αιγαίο (1770), τον Όλυμπο (1808). Αυτές οι εστίες αναζωπύρωσης της εθνικής συνείδησης δεν καρποφόρησαν. Γιατί το να προβλέπεις το πότε έρχεται το πλήρωμα του χρόνου, το να μεθοδεύεις, προσεκτικά να σχεδιάζεις και να υλοποιείς το πώς θα επιτύχεις το επιθυμητό αποτέλεσμα, το να ξέρεις έναντι ποίου και γιατί επαναστατείς είναι αρετές, χωρίς τις οποίες το εγχείρημα είναι καταδικασμένο.
2. Η επανάσταση ξεκινάει το Φεβρουάριο του 1821 από το Ιάσιο της Μολδοβλαχίας στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (που διοικούνταν από Έλληνες Φαναριώτες, π.χ. Μαυρογένης, Καρατζάς, Σούτσοι κτλ. μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία) κι αυτό έχει τη σημασία του. Επικεφαλής ο Πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης, Υπασπιστής του Τσάρου της Ρωσσίας, με άξιους συνοδοιπόρους τους Ιερολοχίτες Έλληνες φοιτητές των Βαλκανίων. Είναι η εποχή που από την Αγία Πετρούπολη της Ρωσσίας μέχρι την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου μπορείς να ταξιδέψεις μιλώντας μόνο Ελληνικά. Είναι η εποχή που οι Ελληνικές κοινότητες διαπρέπουν κι έχουν υπό τον έλεγχό τους το εμπόριο και την Οθωμανική διοίκηση την οποία διαβρώνουν εκ των έσω. Ενδεικτικά, στην περιοχή του Βελιγραδίου (αρχ. Λευκόπολις) διαμένουν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες Ρωμιοί και το ίδιο συμβαίνει στην Ανατολική Ρωμυλία κτλ. Είναι η εποχή που ο υπόδουλος Ελληνισμός γεννάει προσωπικότητες σαν τον Καποδίστρια, τους Μαυροκορδάτους, τον Κοραή, το Φεραίο, το Βαρβάκη κι άλλους μεγαλεμπόρους που αποτελούν τη μαγιά της Φιλικής Εταιρείας. Ο Οικουμενικός Ελληνισμός είναι έτοιμος να συστήσει μια Νέα Βυζαντινή Αυτοκρατορία αντικαθιστώντας το σαθρό οικοδόμημα του Σουλτάνου.
3. Στη Δύση οι Ελληνικές παροικίες ακμάζουν ήδη από την πτώση της Πόλης και τη φυγή των μορφωμένων και πλουσίων Ρωμιών. Μαζί τους μεταφέρουν τέχνες και γράμματα, πλούτη και πολιτισμό, τεχνογνωσία και καινοτομία. Ιδρύουν πανεπιστήμια όπως της Πάντοβα, διατηρούν πολυάριθμους εμπορικούς σταθμούς όπως στη Μασσαλία, δημιουργούν εύρωστες και πολυάριθμες κοινότητες από τη Βενετία και την Τεργέστη, μέχρι τη Βιέννη, το Μόναχο και το Παρίσι. Καλλιεργούν το έδαφος της επανάστασης κι οι ιδέες του Διαφωτισμού μεταλαμπαδεύονται στην Τουρκοκρατούμενη κυρίως Ελλάδα. Εκδίδουν εφημερίδες, ενημερώνουν την κοινή γνώμη και γεννούν ένα ισχυρό αίσθημα Φιλελληνισμού σε όλες τις χώρες της Δύσης.
4. Η 25η Μαρτίου 1821 πρέπει να ιδωθεί υπό αυτό το πρίσμα. Αυτό είναι το περιβάλλον της, αυτός ο περίγυρος και γι’ αυτούς τους λόγους πέτυχε κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, όσο κι αν όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας είχαν αποφασίσει να καταπνίγουν κάθε επαναστατικό κίνημα στην Ευρώπη. Άμεσα ο Μοριάς απελευθερώνεται. Το αποτέλεσμα? Με την πρώτη ανάσα ελευθερίας, τον πρώτο κιόλας χρόνο, ξεκινάει η εμφύλια διαμάχη κι ο αλληλοσκοτωμός. Οι Μοραΐτες με τους Ρουμελιώτες και τους Νησιώτες, οι πολιτικοί με τους οπλαρχηγούς, οι Ρωσσόφιλοι με τους Αγγλόφιλους και τους Γαλλόφιλους, οι Έλληνες με τους Έλληνες. Γράφει ο Μακρυγιάννης
«Ἤρθετε ἐσεῖς οἱ μεγάλοι μας πολιτικοὶ νὰ μᾶς λευτερώσετε, ὅταν σηκώσαμεν τὴν ἐπανάστασιν μόνοι μας κι᾿ ἀγωνιζόμαστε τῆς πρῶτες χρονιὲς μὲ τοὺς σημαντικούς της πατρίδος μας πολιτικοὺς – φαίνεται ὁ ἀγώνας ἐκεῖνος κι᾿ ὁ πατριωτισμὸς καὶ ἡ ἀδερφοσύνη ὁποῦ ῾χαμεν ἀναμεταξύ μας. Ὅταν κοπιάσετε ἐσεῖς, μᾶς γυμνάσετε τὴν διχόνοια, μᾶς φέρατε τῆς φατρίες καὶ τ᾿ ἄλλα τ᾿ ἀγαθά· καὶ κακοβάλετε τὸ δυστυχησμένο ἀθῶον ἔθνος.».
Κι ο Κολοκοτρώνης χρόνια μετά επισημαίνει πως αν οι Έλληνες έμεναν μονιασμένοι θα έπαιρναν και την Πόλη. Τελικά ένα μικρό, το ελάχιστο μέρος του Οικουμενικού Ελληνισμού απελευθερώθηκε, ο Μοριάς κι η Ρούμελη. Κι έφτιαξε κόμματα για να κυβερνηθεί. Έφτιαξε κόμματα για να απολαύσει τους καρπούς της ελευθερίας του: το Αγγλικό, το Γαλλικό και το Ρωσσικό. Και του έστειλαν και βασιλιά, το Βαυαρό Όθωνα… Το Ελλαδικό κράτος είχε ιδρυθεί.
5. Αυτό το κρατίδιο είχε επίγνωση των περιορισμών του. Δεν ήταν προορισμένο να χωρέσει τον Ελληνισμό μέσα στα στενά, προσωρινά γεωγραφικά του όρια. Ούτε οι απανταχού Έλληνες πίστευαν στην έννοια του κράτους υπό τη μορφή που προωθείται σήμερα. Το αρχικό μικρό προτεκτοράτο ήταν μόνο το εφαλτήριο, η σπίθα της Μεγάλης Ιδέας, το όχημα για την απελευθέρωση όλων των Πατρίδων, όπου ζούσε Έλληνας και είχε δικαιώματα στα χώματα. «Του χρόνου στην Πόλη» εύχονταν, μια φράση που πρωτακούστηκε μετά την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους το 1204. Τα Επτάνησα προσαρτήθηκαν το 1863, η Θεσσαλία το 1881, η Μακεδονία, η Θράκη, η Κρήτη, το Αιγαίο το 1912-3, τα Δωδεκάνησα μόλις το 1947. Πάνω από ένας αιώνας αγώνων για να φτάσουμε στα σημερινά όρια. Με τεράστιο κόστος, άλλοτε αναπόφευκτο, άλλοτε λόγω εγκληματικών λαθών. Βαρύ τίμημα πληρώθηκε με αίμα στην Ιωνία, τον Πόντο, την Κύπρο, αλλά και στα ευρύτερα Βαλκάνια, τη Σοβιετική Ένωση, την Αίγυπτο. Ο Οικουμενικός Ελληνισμός συρρικνώθηκε στο Ελλαδικό κράτος. Η Ελλάς της Μεγάλης Ιδέας μετατρέπεται σε ‘φτωχή πλην τίμια’. Κατά τα λεγόμενα της Αρβελέρ, το μόνο έθνος που δεν απελευθέρωσε την κοιτίδα του (την Κωνσταντινούπολη), παραιτείται από κάθε είδους παρούσα ή μελλοντική αξίωση. Από το κράτος αυτό, με τα αναμφισβήτητα ιστορικά δικαιώματα, όλοι οι ‘γείτονες’ θα διεκδικούν κομμάτι του, το ίδιο θα αμύνεται.
6. Η 25η Μαρτίου 1821 είναι το σημείο καμπής της Νεότερης Ελληνικής ιστορίας. Αλλά η ιστορία έχει ένα κακό: δε σταματά. Ο Ελληνισμός μεγαλουργεί όταν στρατεύεται πίσω από στόχους και οράματα. Όταν ονειρεύεται κι ενώνεται για έναν κοινό εθνικό σκοπό. Αυτό ήταν το κωμικοτραγικό σύνθημα των σύγχρονων πολιτικάντηδων όταν έθεταν ως εθνικό όραμα την τέλεση Ολυμπιακών αγώνων ή την είσοδο της χώρας στην ΟΝΕ. Κατάφεραν να ευτελίσουν και τα οράματα… Και σίγουρα τα εθνικά οράματα δεν είναι κενά γενικόλογα πυροτεχνήματα όπως ‘ελπίδα’ κι ‘αξιοπρέπεια’. Τα όνειρα θέλουν σάρκα και οστά, θέλουν τραγούδια για την Κόκκινη Μηλιά και θρύλους για το Μαρμαρωμένο Βασιλιά. Η ιστορία μας οδηγεί κι ο ρους της δείχνει ότι η Επανάσταση που πυροδοτήθηκε το 1453 δεν ολοκληρώθηκε, είναι απλώς σε αναστολή. Το καντηλάκι πρέπει να σιγοκαίει μέχρι να έρθει εκείνη η στιγμή, είτε τη ζήσουμε είτε όχι. Το κατάφεραν οι Ισραηλίτες μετά από 2.000 χρόνια. Αν ο φάρος της Μεγάλης Ιδέας μείνει αναμμένος θα έρθει το πλήρωμα του χρόνου και για τους Έλληνες. Του χρόνου στην Πόλη λοιπόν!
Βασίλειος Αδαμίδης