Δεν ηττηθήκατε, σύντροφοι

Γράφει ο Αρίστος Δοξιάδης [Αναδημοσίευση].

«Ηττηθήκαμε», γράφουν οι διανοούμενοι και τα πολιτικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, και ψάχνουν να βρουν πού έκαναν το λάθος στις διαπραγματεύσεις. Αναζητούν απαντήσεις στο συσχετισμό δυνάμεων, σε τεχνικές ανεπάρκειες, σε γεωπολιτικούς παράγοντες.

Δεν ηττηθήκατε όμως, σύντροφοι. Δεν είχατε ποτέ κάποιο δικό σας στόχο που αποτύχατε να υλοποιήσετε. Με δανεικές ιδέες πορευτήκατε, και αυτούς τους δανεικούς στόχους ούτε τους πιστέψατε ποτέ πραγματικά, ούτε καταλάβατε ότι συνοδεύονται από παράπλευρο κόστος, που δεν θα θέλατε ποτέ να αναλάβετε.

Δεν είναι μόνο δικό σας το πρόβλημα, στο ΣΥΡΙΖΑ της Ελλάδας. Είναι το πρόβλημα της ριζοσπαστικής Αριστεράς σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο.  Δεν έχει δικό της στόχο για την οργάνωση της παραγωγής και της διανομής στη βάση της οικονομίας, αλλά ούτε για την οικονομική πολιτική του κράτους. Για αυτά τα θεμελιακά ζητήματα η Αριστερά έχει μόνο κριτική απέναντι στα υπάρχοντα συστήματα και μερικές πολύ γενικόλογες ιδέες για εναλλακτική οργάνωση. Δεν υπάρχει όμως πρακτική αριστερή πολιτική.

Σχετικά με την οργάνωση της παραγωγής, η ριζοσπαστική Αριστερά θεωρητικά υποστηρίζει μορφές εργασίας διαφορετικές από την εξαρτημένη μισθωτή εργασία του καπιταλισμού: αγροτικούς συνεταιρισμούς, αυτοδιαχείριση στα εργοστάσια, ή δίκτυα ανεξάρτητων επαγγελματιών που παράγουν συνεργατικά. Θεωρητικά, μόνο, δυστυχώς.

Καμιά από αυτές τις μορφές δεν έχει πετύχει σε μεγάλη έκταση, με εξαίρεση τους αγροτικούς συνεταιρισμούς σε μερικές χώρες. Και όπου έχει πετύχει η οριζόντια συνεργασία, όπως π.χ. στη Wikipedia, η κινητήρια δύναμη δεν ήταν μια πολιτική παράταξη, αλλά δίκτυα οραματιστών τεχνολόγων, από αυτούς που οι εγχώριοι αριστεροί τους χαρακτηρίζουν «απολιτίκ». Και το ευνοϊκό περιβάλλον δεν ήρθε από κάποια αριστερή κυβέρνηση, αλλά από την τεχνολογία που αναπτύσσεται μέσα στον καπιταλισμό και ανεξάρτητα από την ιδεολογική ταμπέλα των κυβερνήσεων.

Ποιά είναι η αιτία που δεν έχουμε περισσότερες πετυχημένες περιπτώσεις τέτοιας συνεργασίας; Στην Ελλάδα το νομικό πλαίσιο είναι ευνοϊκό για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς από την δεκαετία του 1980, και για τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις από το 2011. Δεν έχω δει σοβαρή αριστερή ανάλυση για την σχετική αποτυχία, τουλάχιστο από οικονομολόγους του ΣΥΡΙΖΑ.  Και δεν νομίζω ότι στο κόμμα αυτό υπάρχουν στελέχη που αφιέρωσαν τη ζωή τους για να πετύχουν αυτά τα σχήματα. Δηλαδή που να εργάστηκαν σοβαρά για την παραγωγή, και όχι για την «διεκδίκηση».

Σχετικά με την οργάνωση της διανομής, μέσα από παράλληλα ανταλλακτικά κυκλώματα, η κατάσταση είναι παρόμοια. Η αρχική παγκόσμια αισιοδοξία που γεννήθηκε με το διαδίκτυο δικαιώθηκε σε μικρό μόνο βαθμό, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του λεγόμενου sharing economy αποτελείται στην πραγματικότητα από κανονικές εμπορευματικές/χρηματικές συναλλαγές, που οργανώνονται από καπιταλιστικούς κολοσσούς όπως η AirBnB, η  Uber και το eBay. Ίσως τα πράγματα να αλλάξουν στο μέλλον. Αυτοί που θα τα καταφέρουν δεν θα είναι πολιτικά στελέχη, αλλά εκείνοι που θα πειραματιστούν σοβαρά, θα εργαστούν επίπονα και θα οργανωθούν χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες. Η «δουλειά του μυρμηγκιού», που έλεγαν οι λενινιστές, στην εποχή μας δεν μπορεί  να είναι για την κατάληψη της κεντρικής εξουσίας, αλλά για να χτιστούν διαφορετικές κυψέλες παραγωγής και ανταλλαγής στη βάση.

Σχετικά, τέλος, με την οικονομική πολιτική του κράτους, η ριζοσπαστική αριστερά δεν έχει τίποτε πρακτικό να προτείνει στην εποχή της ταχύτατης καινοτομίας και της παγκόσμιας αγοράς. Μέχρι σήμερα οι πιο αδύναμοι προστατεύονται καλύτερα μόνο μέσα στις «μικτές» οικονομίες, δηλαδή εκεί όπου το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής  οργανώνεται σε καπιταλιστικές επιχειρήσεις και το μεγαλύτερο μέρος των υπηρεσιών παιδείας, υγείας και κοινωνικής προστασίας οργανώνεται από το δημόσιο. ‘Όσο κι αν πιέζεται το κοινωνικό κράτος σήμερα, κανένας δεν έχει προτείνει στα σοβαρά κάτι καλύτερο από την μικτή οικονομία σε κάποιαν από τις πολλές παραλλαγές της.

Μερικοί στο ΣΥΡΙΖΑ προτείνουν την κρατική ιδιοκτησία των τραπεζών, της ενέργειας και των υποδομών ως απάντηση στην καπιταλιστική παραγωγή. Αυτό δοκιμάστηκε πολλές φορές τον 20ο αιώνα, σε πολλές χώρες, και απέτυχε. Σήμερα είναι ακόμα πιο απίθανο να πετύχει. Κάθε μεγάλη επιχείρηση, για να είναι παραγωγική, θα πρέπει να είναι ανοιχτή στην παγκόσμια καινοτομία και να εντάσσεται σε παγκόσμιες αλυσίδες αξίας. Χωρίς εισαγόμενα μηχανήματα, πρώτες ύλες και τεχνογνωσία δεν μπορεί να σταθεί κανένας, ούτε στην Κίνα, ούτε στην Ολλανδία.

Ποιος πιστεύει στα σοβαρά ότι η Εθνική Τράπεζα, η Βιομηχανία Ζάχαρης, και η ΔΕΗ μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες της εποχής αν τις ελέγχει ο Λαφαζάνης και η ΓΕΝΟΠ; ‘Έχουμε αρκετά δείγματα γραφής από το κρατικό μονοπώλιο στην παραγωγή ενέργειας: προτίμηση στο λιγνίτη, πετρέλαιο στα νησιά (η χαρά της διαπλοκής), απέχθεια στην ηλιακή και αιολική ενέργεια. Φοβούνται μήπως αποδυναμωθεί η κεντρική εξουσία από την αποκεντρωμένη παραγωγή και διανομή, που θα γίνεται  από τις στέγες των κτιρίων ή από τα οικόπεδα των Δήμων. Σε περίπου πέντε χρόνια η νέα ενεργειακή τεχνολογία, που συνδυάζει ανανεώσιμες πηγές και μεγάλες μπαταρίες, θα είναι οικονομικά ανταγωνιστική, και θα επεκταθεί σε όλο τον κόσμο. Εκτός από το μικρό γαλατικό χωριό της Αριστερής Πλατφόρμας.

Σε  αυτά τα  τρία πεδία, δηλαδή στην εσωτερική οργάνωση της παραγωγής, στις εναλλακτικές σχέσεις  διανομής, και στον κεντρικό οικονομικό σχεδιασμό, η ανεπάρκεια της ριζοσπαστικής Αριστεράς είναι παγκόσμια. Αλλά στο πεδίο των κοινωνικών υπηρεσιών το πράγμα διαφέρει.

Σε μερικές χώρες της Ευρώπης οι αριστεροί μιας προηγούμενης εποχής πέτυχαν κάτι πραγματικά ριζοσπαστικό: την ελεύθερη καθολική πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες υγείας και παιδείας, την παροχή βασικής σύνταξης σε όλους, καθώς και σημαντικά επιδόματα για άνεργους και φτωχούς. Σε αυτό το πεδίο η διεθνής αριστερά έχει να δείξει μεγάλες πρακτικές νίκες. Όχι όμως και η δική μας ριζοσπαστική αριστερά, που με το λόγο και τη δράση της υπονομεύει κάθε προσπάθεια να χτίσουμε αντίστοιχης ποιότητας και έκτασης  υπηρεσίες στην Ελλάδα.

Στο συνταξιοδοτικό υπερασπίζεται τα προνομιούχα ταμεία και τις πρόωρες συντάξεις. Υπερασπίζεται δηλαδή ένα σύστημα που είναι ταυτόχρονα πολύ ακριβό και εξαιρετικά άδικο, καθώς αυξάνει την ανισότητα ανάμεσα στους ηλικιωμένους αντί να την μειώνει, και ταυτόχρονα μεταβιβάζει τόσο πολλούς πόρους στους σημερινούς συνταξιούχους  που δεν περισσεύει τίποτε για τους νέους άνεργους, και ούτε θα περισσεύει για να πάρουν κάποτε σύνταξη οι σημερινοί σαραντάρηδες. Η τρόικα πρότεινε από το 2010 ένα πολύ πιο δίκαιο σύστημα, και η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ άρχισε να το υλοποιεί, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ δίνει διαρκώς μάχες οπισθοφυλακής για τα προνόμια, και αν μπορούσε θα μας γύριζε στην εποχή των 170 ταμείων.

Στην παιδεία έχουμε από δεκαετίες δωρεάν και καθολική πρόσβαση μέχρι το Λύκειο, και μαζικό δημόσιο πανεπιστήμιο, αλλά η ταξική διάκριση γίνεται μέσα από την ποιότητα των σπουδών. Και η ελληνική Αριστερά, αντί να είναι η πρώτη που απαιτεί ποιότητα για τα δημόσια σχολεία, αντιμάχεται την αξιολόγηση, απεχθάνεται τις νέες τεχνολογίες εκπαίδευσης, προτιμά να είναι τα πανεπιστήμια πεδίο μάχης παρά χώρος για να αποκτήσουν εφόδια εργασίας και παραγωγής οι φτωχοί φοιτητές.

Στην υγεία δεν έχουν κανένα σχέδιο για την πιο αποτελεσματική χρήση των περιορισμένων πόρων.  Αντιδρούσαν στην μετάπτωση προς τα γενόσημα, επιμένουν στους κομματικούς διορισμούς, καλύπτουν το φακελάκι, , και πάλι απεχθάνονται την αξιολόγηση. Ακυρώνουν έτσι και την ποιότητα και την δωρεάν πρόσβαση.

Ο ΣΥΡΙΖΑ λοιπόν, ενώ κουβαλάει τις αδυναμίες της παγκόσμιας ριζοσπαστικής Αριστεράς, δεν υποστηρίζει στην πράξη τις σημαντικές επιτυχίες της. Αυτές τις επιτυχίες τις υπερασπίζεται η κεντροαριστερά της Ευρώπης, που για εσάς, σύντροφοι, είναι συντηρητική.

Αντί γι’ αυτό, ο ΣΥΡΙΖΑ αποφάσισε να κάνει σημαία του ορισμένες δανεικές ιδέες, όπως είναι η διαγραφή χρέους, η ανάπτυξη μέσω ελλειμμάτων και (για μερικούς) το εθνικό νόμισμα. Τίποτε από τα τρία δεν είναι ειδικά αριστερό. Τις υποστηρίζουν και κεντροδεξιοί και κεντροαριστεροί, όπως και τις αντιμάχονται από τις ίδιες παρατάξεις. Ειδικά το εθνικό νόμισμα και η διαγραφή χρέους είναι αγαπημένες λύσεις πολλών νεοφιλελεύθερων.

Η εθνική οπτική παίζει σημαντικό ρόλο στις ιδέες των οικονομολόγων, π.χ. οι Άγγλοι τείνουν να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί για το ευρώ, και οι πιο δεξιοί από αυτούς στάζουν φαρμάκι. Η επαγγελματική θέση του αναλυτή καθορίζει επίσης τις προτεραιότητες: η διαγραφή του χρέους θεωρείται πολύ σημαντική από τους οικονομολόγους που ασχολούνται με τις αγορές ομολόγων (τον «καζινοκαπιταλισμό»), και λιγότερο από εκείνους που ασχολούνται με τις παραγωγικές επιχειρήσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Βαρουφάκης συνομιλεί συχνά με τα hedge funds, και ποτέ σχεδόν με επιχειρηματίες και εργαζόμενους της βιομηχανίας ή του τουρισμού.

Αλλά αυτές τις δανεικές ιδέες, που δεν είναι ειδικά αριστερές, δεν υπήρχε κανένας λόγος να μπορεί να τις υπερασπιστεί καλύτερα ο ΣΥΡΙΖΑ, ή να αξιολογήσει καλύτερα τη σημασία τους, από ότι η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ. Γι’ αυτό δεν μπορούσε να έχει καμιά μεγαλύτερη επιτυχία στη διεκδίκηση. Αντίθετα, επειδή από πεποίθηση δεν παρατηρεί την παραγωγική βάση, δεν μπόρεσε να καταλάβει πόσο κοστίζει να δίνεις μάχη για γενικές και συμβολικές ιδέες, αντί να συζητάς για ειδικά μέτρα.

Σύντροφοι του ΣΥΡΙΖΑ, αν είσαστε πνευματικά έντιμοι, θα πρέπει να δεχθείτε οτι το «ενάντια στη φτώχεια και την ανεργία» δεν είναι οικονομικό πρόγραμμα. Η «ανατροπή» δεν είναι οικονομική πολιτική. Στην καλύτερη περίπτωση είναι προϋπόθεση για να ασκήσεις την πολιτική. Και μετά την ανατροπή, τι θα κάνετε;

Μου θυμίζετε τον σκύλο που όλη μέρα κυνηγά τα αυτοκίνητα. Όταν όμως αναπάντεχα σταματήσει κάποιο δίπλα του, βάζει την ουρά κάτω από τα σκέλια και φεύγει αμήχανος. Ετσι αμήχανοι κι εσείς. Αποδεχτείτε τουλάχιστο οτι δεν ξέρετε πώς να οδηγήσετε το αυτοκίνητο, και αποσυρθείτε μέχρι να σχεδιάσετε το όχημα που σας ταιριάζει. Να το σχεδιάσετε σωστά όμως. Με σύγχρονα εργαλεία προσομοίωσης. Με δοκιμές της μηχανής στο εργαστήριο. Με αισθητήρες, φρένα, συστήματα πλοήγησης. Με μικροατυχήματα δικά σας, που δεν θα επιβαρύνουν τους ανυποψίαστους περαστικούς. Με πολλή, καθημερινή, παραγωγική εργασία. Και τότε ελάτε πάλι, να μας δείξετε ένα πρόγραμμα που να είναι δικό σας και να μπορείτε να το εφαρμόσετε.

Μια προσωπική παρατήρηση για την γενιά μου. Στον Ρήγα Φεραίο και στην ΚΝΕ της εποχής της χούντας, τότε που χρειαζόταν θάρρος για να είσαι αριστερός, δεν υπήρχαν μόνο σημερινά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ. Υπήρχαν και άλλοι, μάλλον περισσότεροι, που απομακρύνθηκαν από την μαρξιστική αριστερά μετά την Μεταπολίτευση. Δεν ήταν επειδή βολεύτηκαν. Ήταν επειδή παρακολουθούσαν πιο προσεκτικά πώς εξελίσσεται ο κόσμος, στην πράξη, στις επιχειρήσεις και στην πολιτική, αλλά και στην θεωρία, μέσα στα πανεπιστήμια. Πολλοί από αυτούς προσπάθησαν να κάνουν καλό για τη χώρα, και ιδιαίτερα για τους πιο αδύναμους. Αγωνίστηκαν σε πολλά μέτωπα, σε μερικά νίκησαν και σε μερικά ηττήθηκαν.

Εσείς όμως δεν ηττηθήκατε, σύντροφοι, γιατί δεν μπήκατε ποτέ στο γήπεδο.

Πηγή