Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*
Δεν θα μπορούσαμε να ζούμε σε πιο ενδιαφέροντες καιρούς. Για όσους ασχολούνται με την πολιτική επιστήμη, το 2016 είναι ένας θησαυρός ανατροπών, συνταρακτικών γεγονότων και ραγδαίων ανακατατάξεων. Μετά την επικράτηση του Francois Fillon στις εσωκομματικές εκλογές της γαλλικής κεντροδεξιάς, πλέον είναι επίσημο [1]. Την προεδρία της Γαλλίας, της πατρίδας του Διαφωτισμού, της ριζοσπαστικότητας και της εκκοσμίκευσης, διεκδικεί αφ’ ενός μία ακροδεξιά εθνικίστρια και αφ’ ετέρου ένας ρωμαιοκαθολικός δεξιός υπερσυντηρητικός από την ευρύτερη περιφέρεια της… Βανδέας. Ξαφνικά η Le Pen απειλείται από τα δεξιά, με τις λοιπές πολιτικές δυνάμεις της Γαλλίας να κοιτούν αμήχανα, προσπαθώντας να δουν ποιος υποψήφιος θα είναι το «μη χείρον».
Ας μη βιαστεί κανείς να ξεθάψει τα μουσκέτα του Armee Catholique et Royale ή να ανεμίσει τα fleur-de-lys. Η Γαλλική Δημοκρατία, το Σύνταγμα της και ο κοσμικός χαρακτήρας της θα μείνουν, πλην συγκλονιστικών απροόπτων, στη θέση τους. Όμως η τροπή που έλαβαν τα πολιτικά πράγματα μίας από τις σημαντικότερες (οικονομικά, πολιτικά, πολιτιστικά, ιστορικά) χώρες της Ευρώπης δείχνει το πόσο έχουν διαλυθεί όλα τα ταμπού και όλες οι σταθερές της μεταψυχροπολεμικής περιόδου.
Ο Fillon υπήρξε πρωθυπουργός του Nicolas Sarkozy, ανήκει δηλαδή στα υψηλά κομματικά κλιμάκια των Γάλλων Ρεπουμπλικανών. Διαφημίζει ένα (θατσερικής εμπνεύσεως) φιλελεύθερο οικονομικό πρόγραμμα με τολμηρές περικοπές δημοσίων δαπανών και μείωση φόρων, αντίθετα με τον λαϊκό προστατευτισμό της Marine Le Pen. Και ενώ απέχει από το σκληροπυρηνικό ευρωσκεπτικισμό του Εθνικού Μετώπου, προαναγγέλλει δημοψήφισμα για να ανακόψει τον «διοικητικό φεντεραλισμό» της ΕΕ, ζητά σκληρό έλεγχο των συνόρων και επαναφορά εξουσιών στα εθνικά κράτη [2]. Ακόμη, δηλώνει φίλος της Ρωσίας και θετικός στη διατήρηση του καθεστώτος Άσσαντ στη Συρία [3]. Με δύο λόγια, αμφότερα τα «φαβορί» του αγώνα για την προεδρία θα προκαλέσουν μικρότερους ή μεγαλύτερους πονοκεφάλους στην γραφειοκρατία των Βρυξελλών και τους απανταχού ευρωπαϊστές (με πρώτη φυσικά τη γερμανική καγκελαρία).
Το άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η κοινωνική ατζέντα του νέου υποψηφίου προέδρου. Ο Fillon είναι μακράν ο συντηρητικότερος στο κόμμα του. Καταψήφισε τους γάμους και τις υιοθεσίες ομοφυλοφίλων που εισήγαγε η κυβέρνηση Hollande και προτίθεται να τα αναστρέψει, ενώ είναι επίσης εναντίον των αμβλώσεων (αν και έχει διευκρινίσει πως πρόκειται για προσωπική αντίληψη και όχι για πολιτικό πρόγραμμα). Αντιτίθεται στη μαζική μουσουλμανική μετανάστευση και το ριζοσπαστικό Ισλάμ, υπόσχεται να επαναφέρει τις σχολικές στολές και να ξαναγράψει τα βιβλία ιστορίας ώστε να προωθούν τον πατριωτισμό.
Ίσως αποτελεί έκπληξη πως στη μητρόπολη της φιλοσοφικής και κοινωνικής ανανέωσης ευδοκιμεί πολιτικός λόγος τόσο συντηρητικός. Η Γαλλία όμως τα τελευταία χρόνια, πέρα από την άνοδο του ευρωσκεπτικισμού και του Εθνικού Μετώπου, πέρασε και μία θρησκευτική αντεπανάσταση. Η απόφαση του Hollande να θεσπίσει γάμους και υιοθεσίες για τα ομόφυλα ζεύγη προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Κατά εκατομμύρια οι ρωμαιοκαθολικοί και άλλοι συντηρητικοί βγήκαν στους δρόμους σχηματίζοντας τεράστιες διαδηλώσεις. Το κίνημα αυτό συνοδεύτηκε από διάφορες κοινωνικές και πολιτικές ζυμώσεις. Μέσα από αυτό ξεκίνησε ένα κίνημα αναγέννησης του Γαλλικού καθολικισμού ιδίως ανάμεσα στη νεολαία [4], ενώ σχηματίστηκαν διάφορες οργανώσεις (Manif, Sens Commune) που αντιτίθενται στην ομοφυλοφιλική ατζέντα και εν τέλει υποστήριξαν τον Fillon στην προεκλογική του εκστρατεία. Από την οπτική τους τηρεί όλα τα προαπαιτούμενα: όχι μόνο έχει τις κατάλληλες πολιτικές θέσεις, αλλά διάγει άμεμπτη πολιτική σταδιοδρομία και ιδιωτικό βίο -αντίθετα με τους «ζωηρούς» Hollande και Sarkozy, είναι παντρεμένος με πέντε παιδιά. Οι καθολικές οργανώσεις και τα συντηρητικά στρώματα πιστώνονται σε μεγάλο βαθμό την επικράτηση του Fillon [5], με αποτέλεσμα η Liberation μετά τον πρώτο γύρο να βγάλει εξώφυλλο «Βοήθεια, ο Ιησούς ξανάρχεται».
Σε παλαιότερο άρθρο για το Brexit και τα κοινωνικά-πολιτικά χαρακτηριστικά των αντιδραστικών δυνάμεων [6] είχε γίνει αναφορά στον θρησκευτικό πυλώνα τους, ως δευτερεύουσα όμως πτυχή του ευρωπαϊκού «εθνολαϊκισμού». Από όσο φαίνεται ο χριστιανισμός δεν έχει πει ακόμη την τελευταία του λέξη στη Δυτική Ευρώπη. Το Εθνικό Μέτωπο εκφράζει έναν κοσμικό, συνταγματικό εθνικισμό: η ίδια η Le Pen δήλωσε πως για να απομακρύνει τις ισλαμικές μπούρκες στους δημοσίους χώρους είναι διατεθειμένη να επικαλεστεί την αρχή της εκκοσμίκευσης απαγορεύοντας τη δημόσια επίδειξη κάθε θρησκευτικού συμβόλου, του σταυρού συμπεριλαμβανομένου. Πέραν αυτού, στα κοινωνικά ζητήματα που άπτονται της χριστιανικής ηθικής όπως τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων και οι αμβλώσεις, το κόμμα της έχει «μαλακώσει» εξαιρετικά τις θέσεις του. Αποτέλεσμα, να μην καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τις ευαισθησίες και ανησυχίες πολλών Γάλλων. Υπό ένα τέτοιο κλίμα ήταν φυσική η ήττα του «ρωμαιοκαθολικού light» Juppe και η άνοδος μίας πιο ρωμαλέας, παραδοσιακής και «αντιδραστικής» προσωπικότητας.
Ο Fillon βέβαια δεν είναι αντισυστημικός, όπως φερ’ ειπείν η Le Pen, ο Farage ή ο Trump. Είναι πρώην πρωθυπουργός με οικονομικό πρόγραμμα «μάννα εξ ουρανού» για τις μεγάλες επιχειρήσεις. Οι θέσεις του όμως απομακρύνονται σημαντικά από αυτές του ευρωπαϊκού κεντροδεξιού κατεστημένου. Είναι υπερβολικά συντηρητικός και υπερβολικά ευρωσκεπτικιστής για τα ως τώρα δεδομένα, ενώ η φιλορωσσική του τάση δίνει νέα διάσταση και στην ίδια την εξωτερική πολιτική της ΕΕ. Έχει κατηγορηθεί ακόμη και για αντισημιτικές δηλώσεις [7]. Η επικράτηση Fillon μοιάζει να είναι μία εσωτερική ανταρσία μέσα στο πολιτικό σύστημα, με τη δεξιότερη πτέρυγα του να το οδηγεί μεν κατά του επιφόβου Εθνικού Μετώπου, αλλά σε καμία περίπτωση με τον επιθυμητό τρόπο. Εξ ου και η διχογνωμία: κάποιοι βλέπουν την άνοδο του ως ανησυχητική για τη φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων [8], άλλοι αντίθετα παρατηρούν πως η εκλογή Fillon «αποδεικνύει ότι ο κλασικός συντηρητισμός μπορεί να αντισταθεί στον λαϊκισμό» [9] και αποτελεί την τελευταία ελπίδα της Γαλλίας αλλά και της Ευρώπης [10].
Προφανώς η προεκλογική περίοδος δεν είναι ασφαλής δείκτης για το τι θα ακολουθήσει μετά την άνοδο στην εξουσία. Έχουμε δει τόσες οβιδιακές μεταμορφώσεις προ και μετά εκλογών που δεν είναι ασφαλές να προβλέψει κανείς με ακρίβεια μία τυχόν διακυβέρνηση Fillon ή Le Pen. Όμως η ρητορική της αποκαλύπτει και φωτίζει, σύμφωνα με την λαϊκή ανταπόκριση στα συνθήματα και τις υποσχέσεις της, κοινωνικές τάσεις και ρεύματα που θα διαμορφώσουν το μέλλον κάθε χώρας και της ηπείρου μας συλλογικά. Το απαξιωμένο επικοινωνιακό και κομματικό σύστημα θα συνεχίσει να δέχεται ήττες, είτε από εξωτερικές αντιδράσεις είτε από «παρασπονδίες» στο εσωτερικό του, συνεπώς οι γαλλικές εκλογές αξίζει να παρακολουθηθούν και να μελετηθούν διεξοδικά. Η Γαλλία δεν είναι ούτε μικρή χώρα, ούτε περιθωριακή. Είναι μία μεγάλη δύναμη στην καρδιά της Ευρώπης και (μαζί με τη Γερμανία) κορυφαίος εταίρος στη διαδικασία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Οποιοδήποτε αποτέλεσμα στις κάλπες θα φέρει ριζικές αλλαγές στην λειτουργία της ΕΕ και τη διαχείριση ζητημάτων όπως η μεταναστευτική κρίση, η κρίση χρέους και ο πόλεμος της Συρίας. Και μαζί με αυτό θα εντείνει την ιδεολογική στροφή ολοένα και περισσοτέρων χωρών και κοινωνικών στρωμάτων στα δεξιά.
Το 1793 οι χωριάτες και οι χαμηλόβαθμοι αριστοκράτες της Βανδέας ξεσηκώθηκαν «για το Θεό και το βασιλιά» ενάντια στην Τρομοκρατία της Α’ Γαλλικής Δημοκρατίας. Η εξέγερση τους και η βάναυση καταστολή της υπήρξαν το κύκνειο άσμα της «Πρεσβυτέρας Κόρης της Εκκλησίας» και του ίδιου του διεφθαρμένου κληρικο-μοναρχικού κόσμου. Μέσα από τα ερείπια του Ancient Regime ξεπήδησε η Marianne, δυναμική, ελπιδοφόρα, αυθάδης και πάνω από όλα ελεύθερη, με όνειρα για έναν κόσμο ισότητας, αδελφοσύνης και χειραφέτησης. Τώρα που η σύγχρονη Δύση έχει χάσει την ορμή της και παραπαίει μέσα σε κρίσεις και αντιφάσεις, θα έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον (και θα πρόκειται για καταπληκτική ιστορική ειρωνεία) να φανεί αν το βάρος της Παλαιάς Ευρώπης θα σηκώσει στις πλάτες της ξανά η μικρή, ατίθαση Βανδέα.
*φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών (mnovakopoulos.blogspot.gr)
[2] http://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/fransoya-figion-o-aggelos-toy-thanatoy-tis-ee
[3] https://www.theguardian.com/world/2016/nov/23/francois-fillon-french-right-favourite-election
[4] http://www.catholicherald.co.uk/issues/may-15th-2015/the-french-counter-revolution/
https://www.theguardian.com/world/2016/nov/23/francois-fillon-french-right-favourite-election
http://www.churchmilitant.com/news/article/rise-of-the-catholic-right-in-france
[9] http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=847275
[10] http://www.kathimerini.gr/885705/opinion/epikairothta/politikh/kentrode3ia-kata-akrode3ias