Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος – μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας
ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΜΕΡΟΣ
Αλφρέδος ο Μέγας της Αγγλίας: Τα πρώτα χρόνια (Α’ Μέρος)
Στη βόρεια Ευρώπη της εποχής, όπου οι χρονογραφίες των μοναχών συνδυάζονταν με τα ηρωικά άσματα και τις σαγκά των τροβαδούρων, η ιστορική πραγματικότητα και ο θρύλος δε ξεχωρίζουν εύκολα. Σύμφωνα λοιπόν με τις αφηγήσεις του Αγγλοσαξονικού Χρονικού, ένα πλοίο των Βίκινγκς ξεβράστηκε στις ακτές της Νορθουμβρίας. Ανάμεσα στους επιβαίνοντες ήταν ο Ράγκναρ Λόθμπροκ, ο θρυλικός Δανός επιδρομέας που είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος όλης της Βόρειας θάλασσας. Ιστορικά, κατά τις μαρτυρίες σκανδιναβικών, σκωτικών, ιρλανδικών και αγγλοσαξονικών πηγών, το πρόσωπο του Ράγκναρ μπορεί να αποτυπώνεται σε τέσσερις ξεχωριστούς ανθρώπους, ανάμεσα τους και ο αρχηγός των Δανών που πολιόρκησαν και λίγο έλλειψε να αλώσουν το Παρίσι το 845. Σύμφωνα πάντως με το συγκεκριμένο χρονικό, ο βασιλιάς Έλλα της Νορθουμβρίας, θέλοντας να εκδικηθεί τον Ράγκναρ για τη συνεχή πειρατεία στη χώρα του, τον συνέλαβε και τον έριξε σε ένα κελί γεμάτο με φίδια. Μέσα στους βασανιστικούς πόνους της δηλητηρίασης, ο Ράγκναρ προειδοποίησε το βασιλιά πως οι γιοί του θα εκδικούντο το θάνατο του.
Αλήθεια ή μύθος, ένα είναι σίγουρο. Το 865 τρεις Δανοί ηγέτες και πολεμιστές, πέρασαν τη θάλασσα και κεραυνοβόλησαν τα αγγλοσαξονικά βασίλεια. Ήταν ο ηγεμόνας του Δουβλίνου Ιβάρ ο «χωρίς κόκκαλα», ανάπηρος αλλά εξαιρετικός στρατηγικός νους, ο Ούμπα, αρχηγός των Βίκινγκς της Φριζίας, και ο Χάλφνταν. Ο θρύλος τους θέλει όλους αδέλφια, γιους του Ράγκναρ, που ξεκίνησαν την εκστρατεία για να εκδικηθούν τον ύπουλο φόνο του πατέρα τους. Μιλώντας πιο ρεαλιστικά, η Αγγλία ήταν πλέον ο μόνος ευάλωτος και σχετικά πλούσιος στόχος της περιοχής, καθώς ύστερα από δεκαετίες ατέρμονων επιδρομών, οι Φράγκοι είχαν οχυρώσει τις ακτές και τα λιμάνια τους, κάνοντας τυχόν επιδρομές ασύμφορες. Η πρώτη απόβαση της «Μεγάλης Στρατιάς των Παγανιστών» (Great Heathen Army) έγινε στην Ανατολική Αγγλία. Ο βασιλιάς Έντμουντ δεν προέβαλε αντίσταση, αντίθετα αναγκάστηκε να εξαγοράσει την ειρήνη παρέχοντας στους επιδρομείς άλογα. Οι Δανοί διαχείμασαν εκεί και ξεκίνησαν τις επιθέσεις τους με τα πρώτο στόχο τη Νορθουμβρία στο βορρά. Εκεί βρήκαν τους Αγγλοσάξονες σε εμφύλιο πόλεμο, αφού ο νόμιμος βασιλιάς Όσμπερχτ προσπαθούσε να ανατρέψει τον σφετεριστή Έλλα. Υπό την ηγεσία του Ιβάρ και του Ούμπα, οι Βίκινγκς κατέλαβαν την πόλη της Υόρκης (21 Νοεμβρίου 866) και την μετέβαλαν σε εμπορικό κέντρο τους. Οι δραματικές εξελίξεις ανάγκασαν τους δύο διεκδικητές να κάνουν ανακωχή και να συνασπιστούν. Το Μάρτιο του 867 οι Νορθούμβριοι έφτασαν έξω από την Υόρκη και ενεπλάκησαν με τα στρατεύματα των Δανών. Μια προσποιητή υποχώρηση των Βίκινγκς έκανε τους Αγγλοσάξονες να ορμήσουν μπροστά, στο τέλος όμως βρέθηκαν περικυκλωμένοι και κατεσφάγησαν. Ανάλογα με την πηγή, ο Όσμπερχτ και ο Έλλα σκοτώθηκαν στη μάχη ή υποβλήθηκαν σε μαρτυρική εκτέλεση με τη μέθοδο του ματωμένου αετού, ως αντίποινα για το θάνατο του Ράγκναρ. Ύστερα από αυτήν την πανωλεθρία η Νορθουμβρία αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει. Ένας βασιλιάς-ανδρείκελο ονόματι Έγκμπερτ εγκαταστάθηκε στην Υόρκη, η οποία έγινε κέντρο σκανδιναβικής εγκατάστασης και σημαντικής εμπορικής κίνησης. Οι βορειότερες επαρχίες στα σύνορα με τη Σκωτία παρέμειναν υπό αγγλικό έλεγχο για άλλον έναν αιώνα.
Επόμενος στόχος ήταν το βασίλειο της Μερκίας. Η αιματηρή πορεία των Δανών προς το νότο οδήγησε στην κατάληψη του Νόττινχαμ, όπου και στρατοπέδευσαν. Ο βασιλιάς Μπούργκρεντ κάλεσε σε βοήθεια το Ουέσσεξ, επικαλούμενος την παλαιά τους συμμαχία. Όντως ο βασιλιάς Έθελρεντ (865-871) έσπευσε μαζί με τον Αλφρέδο και οι συνδυασμένες δυνάμεις των δύο βασιλείων προσπάθησαν να πολιορκήσουν την πόλη. Τα χρονικά δεν αναφέρουν κάποια αποφασιστική σύγκρουση των δύο στρατών, με τις αντίπαλες δυνάμεις να επιδίδονται σε σποραδικές αψιμαχίες. Πάντως το 868 οι Δανοί υποχώρησαν και επέστρεψαν στη Νορθουμβρία για το χειμώνα. Ύστερα ο Ιβάρ και ο Ούμπα κατέβηκαν στην Ανατολική Αγγλία, σκοπεύοντας να στρατοπεδεύσουν στο Θέτφορντ. Αυτή τη φορά ο Έντμουντ δε θέλησε να πληρώσει φόρο υποτελείας και ο αγγλικός στρατός επιτέθηκε στους εισβολείς. Το μόνο που επέτυχαν όμως οι Άγγλοι είναι να συντριβούν οι δυνάμεις τους ολοσχερώς. Ο Έντμουντ φέρεται να σκοτώθηκε στη μάχη, όμως σύμφωνα με άλλην εκδοχή οι Βίκινγκς τον αιχμαλώτισαν και τον εκτέλεσαν με βροχή βελών. Ο νεκρός βασιλιάς τιμήθηκε ως μάρτυρας και αποτέλεσε δημοφιλή ήρωα των μεσαιωνικών αγιολογικών μύθων. Ακόμη και αν η ιστορία αυτή είναι πλήρως κατασκευασμένη, η γέννηση της είναι εύκολα ερμηνεύσιμη. Όπως και οι εισβολές των Αγγλοσαξόνων εναντίον των Κελτών τον 6ο αιώνα, έτσι και ο πόλεμος με τους Δανούς είχε λάβει θρησκευτική χροιά, ως αντίσταση των χριστιανών εναντίων των παγανιστών βαρβάρων. Η επιδεικτική ασέβεια των Βίκινγκς στο σταυρό και τη χριστιανική πίστη, η καταλήστευση των μονών και η σφαγή του κλήρου τροφοδοτούσαν το μίσος και τη διάθεση αντίστασης των αμυνομένων.
Το Ουέσσεξ πολεμά μόνο
Τρία αγγλοσαξονικά βασίλεια είχαν πέσει. Πρώτα η Νορθουμβρία, ύστερα η Μερκία και τελικά η Ανατολική Αγγλία είχαν κατακτηθεί, οι στρατοί τους είχαν διαλυθεί στο πεδίο της μάχης και οι βασιλείς τους είχαν φονευθεί ή τραπεί σε φυγή. Τελευταίο το Ουέσσεξ, υπό την ηγεσία του Έθελρεντ, έμενε να αντιστέκεται απέναντι στους Δανούς. Σαν να μην έφθανε η υπάρχουσα μάστιγα, άλλη μία στρατιά από τη Δανία προστίθεται στις δυνάμεις εισβολείς. Στα τέλη του 870 οι Βίκινγκς, υπό την ηγεσία του Χάλφνταν και του Μπάγκσεγκ προήλασαν στα εδάφη των Δυτικών Σαξόνων και στρατοπέδευσαν στην πολίχνη Ρέντινγκ, στο Μπέρκσαϊρ. Τρεις ημέρες μετά την άφιξη τους, ένα απόσπασμα Δανών ξεκίνησε για το κοντινό χωριό Ένγκλεφιλντ (5 μίλια δυτικά), όμως εκεί τους περίμενε ο τοπικός κόμης Έθελγουλφ με τη φρουρά του. Στη μάχη που ακολούθησε οι Δανοί ηττήθηκαν και υποχώρησαν προς το στρατόπεδο τους, αφήνοντας νεκρό έναν από τους αρχηγούς τους. Τέσσερις ημέρες αργότερα έφτασε στην περιοχή η κύρια δύναμη των Σαξόνων υπό τον Έθελρεντ και τον Αλφρέδο (22 ετών τότε). Αφού συναντήθηκαν και ανασυντάχθηκαν μαζί με την τοπική φρουρά, οι Σάξονες βάδισαν προς το στρατόπεδο των Δανών. Το Ρέντινγκ ήταν ένα φυσικό οχυρό, περικλειόμενο ένθεν κακείθεν από ποτάμι και προστατευμένο από οχυρωματικό περίβολο και τάφρο στα δυτικά. Η απόπειρα του Έθελρεντ να εφορμήσει μέσω μίας πύλης του περιβόλου αποκρούστηκε από τους Δανούς, οι οποίοι αμέσως αντεπιτέθηκαν. Πιεζόμενοι από την θυελλώδη έξοδο των πολιορκημένων, οι Σάξονες αναγκάστηκαν να αποσυρθούν στα βορειοδυτικά.
Στις 8 Ιανουαρίου οι Δανοί θα προλάβουν τους υποχωρούντες Σάξονες στον λασπωμένο κάμπο του Άσνταουν. Οι Σάξονες είχαν το αριθμητικό πλεονέκτημα (1.000-1.500 έναντι 500-1.000), όμως οι Βίκινγκς μπορούσαν να υπολογίζουν στην εμπειρία των πολεμιστών τους και στον ανώτερο οπλισμό και θωράκιση. Απέναντι στους σκληροτράχηλους επιδρομείς από τη Δανία ο Έθελρεντ παρέτασσε βιαστικά επιστρατευμένους χωρικούς και τη βασική τακτική των αγγλοσαξονικών στρατών: άμυνα σε σχηματισμό τείχους ασπίδων. Οι Σάξονες παρατάχθηκαν σε μία συστάδα λόφων, με τον Έθελρεντ να οδηγεί το δεξιό και ο Αλφρέδος το αριστερό κέρας. Ενώ οι Δανοί άρχισαν να βαδίζουν από τα υψώματα που είχαν καταλάβει προς την αντίπαλη παράταξη, ο Έθελρεντ ξεκίνησε να προσεύχεται. Ο Αλφρέδος ανυπόμονα περίμενε τον αδελφό του, καθώς ο εχθρός πλησίαζε την πλευρά του. Μη μπορώντας να περιμένει άλλο και θέλοντας να εκμεταλλευθεί το πλεονέκτημα του υψομέτρου, ο νεαρός πρίγκιπας διέταξε τους στρατιώτες του να επιτεθούν. Οι Σάξονες όρμησαν εναντίον των Δανών και κατάφεραν μετά από σκληρό αγώνα κατάφεραν να τους νικήσουν. Μόλις ο Έθελρεντ τελείωσε την προσευχή του όρμησε επικεφαλής του δικού του τμήματος και ολοκλήρωσε τη νίκη των Σαξόνων. Η δύση του ηλίου εμπόδισε τη συνέχιση των επιχειρήσεων, το αποτέλεσμα όμως ήταν εμφανές. Οι Δανοί θρηνούσαν το θάνατο του Μπάγκσεγκ και πέντε από τους υπαρχηγούς του, ενώ οι απώλειες τους ήταν πολύ μεγάλες. Αντίστοιχα πολλά θύματα είχαν και οι Σάξονες.
Η νίκη στο Άσνταουν ήταν μικρής τακτικής σημασίας, μπορεί δε να τη χαρακτηρίσει κανείς ως πύρρεια. Αποτυπώθηκε όμως ανεξίτηλα στην αγγλική εθνική μυθολογία διότι εκεί έλαμψε για πρώτη φορά το αστέρι του Αλφρέδου. Ο συμβολισμός των γεγονότων, του νεαρού πρίγκιπα να αποκρούει τους παγανιστές εισβολείς ενώ ο ευσεβής αδελφός του προσευχόταν, ταίριαξε άψογα με το θρησκευτικό αφήγημα του πολέμου. Πολλοί μύθοι αναπτύχθηκαν γύρω από τη μάχη, όπως ότι ο Έθελρεντ έστησε μνημείο εις ανάμνησιν της νίκης ή ότι ο Αλφρέδος, την προηγούμενη της μάχης, μεταμφιέστηκε σε τροβαδούρος και μπήκε στο στρατόπεδο των Δανών για να μάθει τα σχέδια τους.
Οι Δανοί υποχώρησαν στα ανατολικά, όμως η έλευση ενισχύσεων τους επέτρεψε να ανασυγκροτήσουν τις δυνάμεις τους. Στις 22 του μηνός στο Μπάσινγκ οι Δανοί γεύτηκαν ξανά τη νίκη. Δύο μήνες αργότερα ο Έθελρεντ έκανε μία τελευταία απόπειρα στη μάχη του Μάρτον. Η μάχη αυτή (για την οποία λίγες λεπτομέρειες είναι γνωστές, όπως και για τη συντριπτική πλειοψηφία των συρράξεων της περιόδου) έληξε με δύσκολη νίκη των Δανών, παρ’ ότι οι Σάξονες είχαν καταφέρει αρχικά να τους εξαναγκάσουν σε υποχώρηση. Λίγες εβδομάδες αργότερα ο Έθελρεντ πέθανε, ίσως από τις πληγές του, αφήνοντας ένα βασίλειο στο χείλος της καταστροφής.
Πρώτη δημοσίευση: περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, 2017