Πνευματικό πλαίσιο της κας. Ρεπούση (Θάνος Βερέμης)

Γνωρίζω το επιστημονικό έργο του καθηγητή Θάνου Βερέμη (και νυν Πρόεδρο
του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας), πολλούς από το πνευματικό του
περιβάλλον και τον ίδιο γιά πολλά χρόνια. Μάλιστα, και κατά σύμπτωση,
εσυνάντησα τον καθηγητή στο αεροδρόμιο την περασμένη Πέμπτη 14 Ιουνίου,
εκείνος όπως μου είπε καθ’ οδόν προς την Κωνσταντινούπολη. Ανταλλάξαμε
κοινοτυπίες αλλά όταν ανέφερα την υπόθεση του κατάπτυστου βιβλίου
“Ιστορίας” της Έκτης Δημοτικού μου είπε ότι υπάρχουν άλλα πολύ
χειρότερα… Γι’αυτό, όταν κοινός φίλος, και μάλιστα ο εκδότης του
πρόσφατου αγγλόγλωσσου έργου περί του οποίου γίνεται λόγος παρακάτω, με
εκάλεσε στην παρουσίαση του μόλις εκδοθέντος Greeks and Turks in War and
Peace, (έκδοση Athens News) δέχθηκα μετά χαράς, καίτοι κατά τ ‘ άλλα
υπό μεγάλη επαγγελματική πίεση.

Την Δευτέρα, 18 τρέχοντος μηνός, έγινε η παρουσίαση στον έκτο όροφο του
Βιβλιοπωλείου Ελευθερουδάκη στις 6:00 το απόγευμα, σε ένα μεικτό κοινό
Ελλήνων και ξένων το οποίο συμπεριλάμβανε (από αυτούς που αναγνώρισα ή
γνωρίζω) τον πρέσβη Βύρωνα Θεοδωρόπουλο, τον καθηγητή Θεόδωρο Κουλουμπή,
καθώς και από την νεώτερη γενεά σοβαρών ερευνητών τον Ελληνο-Άγγλο Δρα.
Ουίλλιαμ Μάλλινσον (Mallinson) και άλλους διπλωμάτες, ακαδημαϊκούς και
δημοσιογράφους.

Τον κο. Βερέμη παρουσίασε ο ευγενής και σοβαρός αρχισυντάκτης της
Αγγλόφωνης εβδομαδιαίας εκδόσεως Athens News, Γιάννης Ψαρόπουλος. Ο
Βέρεμης άρχισε την ομιλία του με τις συνήθεις φιλοφρονήσεις κάνοντας
ιδιαίτερη μνεία στούς Τούρκους φίλους του, μέλη το Greek-Turkish Forum,
στους οποίους αφιερώνει το βιβλίο. Αυτοί συμπεριλαμβάνουν τους: Ilter
Turkmen, τέως υπουργό εξωτερικών και νυν πρύτανη του πανεπιστημίου
Galatasarayı, Ya?ar Yaki?, επίσης τέως υπουργό εξωτερικών και νυν
προεδρεύωντα της επιτροπής Ευρωπαϊκής Ενώσεως της Τουρκικής βουλής, Soli
Özel, καθηγητή στο πανεπιστήμιο Bilgi και ευρωπα?ζοντα σχολιαστή στην
εφημερίδα Sabah, Ustun Erguder, καθηγητή στο πανεπιστήμιο Sabancı με
εκτενείς διασυνδέσεις στους επιχειρηματικούς και εκπαιδευτικούς κύκλους
εντός και εκτός Τουρκίας, πρέσβη Cem Duna, μέλος ΔΣ της TUSIAD, σύνδεσμο
Τούρκων βιομηχάνων και επιχειρηματιών με διεθνή προβολή και επιρροή στα
πολιτικά τεκταινόμενα στην Ουάσινγκτων και τις Βρυξέλλες, και τέλος,
Ahmet Evin, πρύτανη της σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών
του πανεπιστημίου Sabancı, επιστήμονος με πολυσχιδή δράση στην παιδεία
αλλά και τον κόσμο των επιχειρήσεων.

Οι Τούρκοι φίλοι του καθηγητή Βερέμη είναι άνθρωποι με εκτεταμένη δράση
προωθόντας τα συμφέροντα της χώρας τους στα ύψιστα επίπεδα της
διαμορφώσεως της διεθνούς πολιτικής.(Δεν υπάρχει αντίστοιχη Ελληνική
παρουσία σε αυτά τα επίπεδα). Είναι εκλεπτυσμένοι, γενικά με φαινομενικά
φιλοευρωπαϊκή κατεύθυνση, αλλά σκληροί και ικανοί υπέρμαχοι των
σταθερών θέσεων σειράς Τουρκικών κυβερνήσεων, είτε σε σχέση με την
εισβολή και συνεχιζόμενη στρατιωτική κατοχή 40% των Κυπριακών εδαφών,
είτε με τις Τουρκικές παραβάσεις και παραβιάσεις του Ελληνικού εναερίου
χώρου, την πολιτική καταπατήσεων και αρπαγών Ελληνικών περιουσιών
(Κωνσταντινούπολη, Κύπρο, Θράκη;…) και άλλων οποσδήποτε όχι “φιλικών”
δραστηριοτήτων ενάντια της χώρας μας και του λαού μας.

Είναι επίσης παράδοξο αλλά ευπρόβλεπτο ότι και αυτή η ομάδα Τουρκων
φίλων του κου. Βερέμη, συμπορεύεται με τις Ευρωπαϊκές αρχές και αξίες
επιλεκτικά: π.χ., ο Turkmen, ως ομιλητής στο τρίτο Cyprus Forum τον
Δεκέμβριο 2004 (έλαβε χώρα στο “East Mediterranean University”, που
εδρεύει σε καταπατημένη Ελληνο-Κυπριακή περιουσία στην κατεχόμενη
Αμμόχωστο) εξέφρασε την γνώμη ότι ακόμη και η αποτυχία του Σχεδίου Αννάν
είναι προς το συμφέρον της Τουρκίας, διότι τότε “φέρει στο φως την
εναλλακτική λύση δύο ανεξαρτήτων κρατών (sic)”. Mε άλλα λόγια ο Turkmen
πρεσβεύει την αυθαίρετη απόσπαση εδαφών κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής
Ενώσεως! Ο δε Ya?ar Yaki?, παραθέτοντας το παράδειγμα της Taiwan, είπε
ότι καμμία Τουρκική κυβέρνηση δεν θα αναγνωρίσει την “νότια Κύπρο” (sic)
πριν την λύση του προβλήματος. Και όπως είπε “σε αυτό το θέμα η Τουρκία
είναι σταθερή”. Η αναφορά στην Taiwan υπονοεί εκτεταμένες διεκδικήσεις
έναντι χώρας της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, στο ιδεολογικό πλαίσιο ενός
ιδιότυπου Οθωμανικού είδους μεγαλοϊδεατισμού, υπονομεύοντας έτσι βασικές
αρχές νομιμοποιήσεως κρατών και σταθερότητας συνόρων της Ενώσεως , την
ίδια στιγμή που πρόσωπα, σαν τον εν λόγω κύριο, πάσχουν να πείσουν ότι
είναι Ευρωπαίοι και ως εκ τούτου δικαιούται η Τουρκία να γίνει μέλος της
Ευρωπαϊκής συμπολιτείας.

Αλλά ας επιστρέψουμε στην παρουσίαση το κου. Βερέμη. Εξήγησε στο κοινό
ότι στο εν λόγω βιβλίο πασχίζει “να καταλάβει τις θέσεις της άλλης
πλευράς… και να αναλύσει τις εκατέρωθεν αντιλήψεις (χρησιμοποίησε τον
αγγλικό όρο perceptions) που έχουν συμβάλλει στην δυναμική των σχέσεων
μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων”. Ετόνισε ότι στις σχέσεις μεταξύ των δύο
κρατών υπήρξαν περίοδοι ειρηνικής συμβιώσεως —όπως η περίοδος από τον
1930 και μετά, αποτέλεσμα της συνεργασίας Βενιζέλου με τον Κεμάλ
Ατατούρκ, και η “Δεύτερη Περίοδος”, από το 1999 και μετά.
Αυτοχαρακτήρισε τον εαυτό του ως “Κασσάνδρα”, υπονοόντας προφανώς ότι
είναι ρεαλιστής, σε αντιπαραβολή με τον καθηγητή και φίλο του Θεόδωρο
Κουλουμπή, τον οποίο χαρακτήρισε ως πάντα έχοντα μία αισιόδοξη
προσέγγυση (χρησιμοποίησε την Αμερικανική έκφραση “polyanna”, που μπορεί
να αποδοθεί και ως “χαζοχαρούμενη”).

Όταν τελείωσε τα σχόλια του ο κος. Βερέμης ακολούθησαν ερωτήσεις, τις
πρώτες εκ των οποίων αντιμετώπισε ο καθηγητής με χιουμοριστικό, και ίσως
λίγο πατερναλιστικό τρόπο. Κάποια στιγμή ο υποφαινόμενος υπέβαλε
απορία/ερώτηση που δεν αντιμετωπίσθηκε καθόλου όπως οι άλλες. Εζήτησα να
μάθω γιά ποίον λόγο δεν γίνεται καμμία αναφορά στο κεφάλαιο του βιβλίου
υπό τον τίτλο “Περίοδος Συγκρούσεως 1912-1922” στις γενοκτονίες των
χριστιανικών λαών της Μικράς Ασίας εκείνη την δεκαετία.

Ο καθηγητής απήντησε απότομα και προφανώς ενοχλημένος, ότι “δεν έγιναν
γενοκτονίες”! Συνεχίζοντας με το ίδιο (όπως μου φάνηκε) νευριασμένο ύφος
και σχεδόν φωνάζοντας, είπε “βιαιοπραγίες (atrocities) έγιναν πολλές,
αλλά όχι γενοκτονίες… Αν έγιναν γενοκτονίες, έγιναν από μέρους των
Ελληνών κατά την Επανάσταση του 1821”, και απευθύνοντάς σχόλια με
υποτιμητικό τόνο πρός την κατεύθυνσή μου, είπε “δε γνωρίζεις γιά την
σφαγή των Τούρκων (sic) στην Τριπολιτζά (“Hey man, haven’t you heard of
the slaughter of the Turks in Tripolitza”)! Πρέπει να σημειωθεί ότι ο
χαρακτηρισμός της σφαγής ορισμένων Μουσουλμάνων στην Ελλάδα κατά την
Επανάσταση ως γενοκτονία ή εθνική κάθαρση έγινε από τον Justin McCarthy,
Αμερικάνο συνεργάτη του Τουρκικού lobby στις ΗΠΑ.

Προσπάθησα να επαναφέρω το κεντρικό σημείο της απορίας μου: Βιαιοπραγίες
έγιναν και γίνονται σχεδόν παντού, ιδιαίτερα στο πλαίσιο πολέμων,
επαναστάσεων και σε περιστάσεις που καταρρέουν οι εθνικές ή οι
κοινωνικές ισορροπίες, οι θεσμοί και οι νόμοι, και είναι εξ ορισμού
συνήθως η κατάληξη καταστάσεων αναρχίας και γενικής αταξίας. Εξήγησα
όμως ότι η γενοκτονία είναι έγκλημα εκ προμελέτης, συνήθως δε
οργανώνεται από κυβερνήσεις ή ηγετικές ομάδες που αποσκοπούν στην
εξάλειψη εθνικών ή θρησκευτικών ομάδων: Στην προκειμένη περίπτωση οι
Νεότουρκοι και η πολιτική τους έκφραση, το Κόμμα της Ενώσεως και της
Προόδου περί το 1912, υπό την επιρροή διαφόρων ιδεολογικών ρευμάτων,
σχεδίασαν και εκτέλεσαν μία σειρά από γενοκτονίες, των Αρμενίων, των
Ελλήνων της Ιωνίας και του Πόντου, των Ασσυρίων ή Συροχαλδαίων. Η
επιστημονική βιβλιογραφία που τεκμηριώνει αυτές τις πολιτικές και
πράξεις αυξάνεται γεωμετρικά τα τελευταία δέκα ή δεκαπέντε χρόνια.

‘Οταν τελείωσα με την επεξήγηση της ερωτήσεώς μου, επήλθε μία δεύτερη
έκρηξη από μέρους του κου. Βερέμη εν είδει μονόλογου: Άρχισε να φωνάζει
ότι οι Ελληνικές Δυνάμεις, αλλά και οι δυνάμεις άλλων Βαλκανικών λαών,
διέπραξαν πολλές βιαιοπραγίες κατα τους πολέμους το 1912-13, και ρώτησε
εάν γνωρίζω την έκθεση του Ιδρύματος Carnegie, που τις καταγράφει.
Ανέφερε επίσης κάποιον θείο του “καραδεξιό” αξιωματικό που έλαβε μέρος
στην Μικρασιατική Εκστρατεία, και ο οποίος του ανέφερε ότι οι άνδρες του
διέπραξαν φρικαλεότητες εις βάρος του εντόπιου πληθυσμού. Μετά όμως
άλλαξε τόνο και δέχθηκε ότι έγινε γενοκτονία, αλλά μόνο εις βάρος των
Αρμενίων, και διερωτήθηκε γιά πιό λόγο η Τουρκικές κυβερνήσεις δεν
παραδέχονται την ιστορικότητα αυτού του γεγονότος, ιδιαίτερα διότι αυτή
ήταν πολιτική της Οθωμανικής κυβερνήσεως. Απάντησα ότι μελετητές σαν τον
Τούρκο ιστορικό Taner Akçam και Νεοκλή Σαρρή, ίσως τον βαθύτερο γνώστη
της Τουρκικής ιστορίας αλλά και νοοτροπίας στη Ελλάδα, έχουν δώσει
πειστική εξήγηση: Η ίδια ομάδα που σχεδίασε τις γενοκτονίες των
Χριστιανών, πήρε έλεγχο της εξουσίας. ‘Οπως το βλέπουν πολλοί Τουρκοι
σήμερα, εάν τωρινές κυβερνήσεις παραδεχθούν το γεγονός των γενοκτονιών,
τότε παραδέχονται ότι η Κεμαλική δημοκρατία και οι διάδοχες της
κυβερνήσεις έχουν τα θεμέλια τους στην σχεδιασμένη εξολόθρευση
μειονοτήτων.

Μετά ακολούθησαν άλλες όχι τόσο αιχμηρές ερωτήσεις, μάλιστα θα
χαρακτήριζα την πλειονότητα ως σχόλια και φιλοφρονήσεις. Ως απάντηση σε
σκέψη του καθηγητή γιά το ποίοι είναι οι λόγοι διαφοράς αντιμετώπισεως
του ενός λαού προς τον άλλο, όπου χαρακτήρισε τους Έλληνες πιό
ανασφαλείς (έναντι της πολύ μεγαλύτερης σε μέγεθος Τουρκίας), έσπευσε
Τούρκος διπλωμάτης να τον διαβεβαιώσει ότι οι Τούρκοι ως λαός τρέφουν
θετικά αισθήματα γιά τους Έλληνες και ότι πολλοί ‘Ελληνες δέχονται τη
Τουρκική φιλοξενία… Ο Τούρκος διπλωμάτης πρέπει να ήταν ικανοποιημένος
από όσα άκουσε διότι σημαίνων Ελλήν ιστορικός και εκπαιδευτικός (στενά
συνδεδεμένος με το Ελληνικό κατεστημένο) έχει υιοθετήσει την
πραγματικότητα όπως θέλουν να την προβάλλουν οι Τούρκοι, τουλάχιστον σε
σχέση με την παραδοχή ή μη των γενοκτονιών των (ιδίων των) Ελλήνων, της
Ιωνίας και του Πόντου, και των δύσμοιρων Ασσυρίων!

Οφείλω να ομολογήσω ότι η έκρηξη του κου. Βερέμη με εξέπληξε, διότι τα
χρόνια που τον γνωρίζω τον θεωρούσα ένα ευγενικό και ακέραιο μελετητή. Η
εξήγηση νομίζω όμως βρίσκεται στις σελίδες του βιβλίου του, το οποίο
περιεργάζεται την άλλη πτυχή της εξελίξεως της πρόσφατης Ελληνικής
αυτογνωσίας, δηλ. αυτών που προβληματίστηκαν από τις απαιτήσεις της
εθνικής μας ανεξαρτησίας και προσπάθησαν να βρούν θέση σε μία άλλη
κρατική δομή, εντός των ορίων μίας (όπως ήλπιζαν) μεταλλαγμένης
(πολυπολιτισμικής) Οθωμανικής επικράτειας (βλ. ιδιαίτερα το δεύτερο
κεφάλαιο). Η δρυμίτης του Τουρκικού εθνικισμού όμως ανέτρεψε αυτές τις
προσδοκίες. Η επέκταση αυτών των σκέψεων θα ακολουθήσει σε κριτική το
βιβλίου καθ’ εαυτού σε άλλο άρθρο, Θεού και εκδότου θέλοντος.

Μεταφορά από το παλιό Αντίβαρο