Του Ιωάννη Κουζίου,
Πολιτισμολόγου,
Istorikoxronologio.blogspot.com
Η ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ
Τον Ιανουάριο του 1821 οι Πέντε Δυνάμεις της Ευρώπης (Αγγλία, Αυστρία, Ρωσία, Γαλλία και Πρωσία), συνήλθαν στο Laibach για να συνεχίσουν τις εργασίες που είχαν αρχίσει από τον Οκτώβριο του περασμένου έτους στο Troppau, με θέμα την καταπολέμηση των επαναστάσεων που ξέσπασαν στην Ισπανία και στη Νεάπολη αρχικά και στο Πεδεμόντιο αργότερα[1]. Ο αυστριακός καγκελάριος Κλάους Φον Μέττερνιχ υποστήριξε στο συνέδριο του Troppau, ότι η κατάπνιξη της επανάστασης στην Νεάπολη ήταν αποκλειστικό θέμα της Αυστρίας και αξίωσε να μην αναμιχθούν οι άλλες δυνάμεις. Αντίθετα ο Ιωάννης Καποδίστριας υπ. Εξωτερικών του τσάρου, που ήταν σφόδρα αρνητικός στην καταστολή των επαναστατικών κινημάτων με την χρήση ένοπλης βίας, υποστήριξε ότι η τάξη και η ειρήνη ανάμεσα στους λαούς έρχεται με την παροχή κοινωνικών μεταρρυθμίσεων λαμβάνοντας υπόψη τα εθνικά δικαιώματα των λαών[2]. Η κοσμοθεωρία του Καποδίστρια, ο οποίος ήταν επηρεασμένος από τις αρχές του διαφωτισμού, ήταν τελείως αντίθετη με την πολιτική του απόλυτου δεσποτισμού την οποία υποστήριζε ο Μέττερνιχ. Αυτό άλλωστε το νέο πνεύμα προσπάθησε να περάσει όταν έγραφε τα συντάγματα της Ιονίου Πολιτείας και οργάνωνε την παιδεία του νεοσύστατου κράτους, όπως μας πληροφορεί ο Ρώσος ιστορικός Gregori Ars[3]. Τα συντάγματα έγραφε στον Stein, θα παρείχαν στους λαούς δυνατότητα πολιτικής σταθερότητας, γιατί ενώ θα περιόριζαν τον δεσποτισμό, θα καθόριζαν τα νόμιμα δικαιώματα των ανθρώπων και έτσι θα προλάμβαναν την προσφυγή στην επανάσταση[4].
Δυστυχώς όμως οι προσπάθειες του Καποδίστρια να ενισχύσει τα απελευθερωτικά εθνικά κινήματα της Ιταλίας με στόχο να δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις για ευνοϊκή αντιμετώπιση του ελληνικού κινήματος, δεν καρποφόρησαν. Ύστερα από θυελλώδης συζητήσεις αποφασίστηκε τελικά να σταλούν αυστριακά στρατεύματα στο «Βασίλειο των Δυο Σικελιών» για να αποκαταστήσουν δήθεν την τάξη, καταπνίγοντας στο αίμα με πρωτοφανή βιαιότητα την επανάσταση που είχε ξεκινήσει με κύριο αίτημα την παροχή συνταγματικών ελευθεριών και δημοκρατικής διακυβέρνησης[5]. Ο Μέττερνιχ με αίσθημα υπερηφάνειας και ικανοποίησης για τις διπλωματικές του επιτυχίες έγραφε στην κόμισα Lieven: « Μέσα σε έξι εβδομάδες τελειώσαμε δυο πολέμους και καταπνίξαμε δυο επαναστάσεις. Ας ελπίσουμε ότι και η τρίτη, αυτή που ξέσπασε στην Ανατολή, δεν θα έχει καλύτερη τύχη[6]». Από τους λόγους αυτούς γίνεται φανερό ποια τύχη θα είχε η ελληνική επανάσταση εάν ο Καποδίστριας με την διπλωματική του δεινότητα δεν κατάφερνε να πείσει τον Αυτοκράτορα της Ρωσία να τηρήσει ουδέτερη στάση, όπως θα δούμε στην συνέχεια.
Η ΕΙΔΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΥΨΗΛΑΝΤΗ
Μέσα σε αυτές τις εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες, έφθασε στο Laibach η είδηση για το κίνημα του Υψηλάντη στην Μολδοβλαχία. Την αναγγελία του επαναστατικού κινήματος απέστειλε ο ίδιος ο Υψηλάντης με ειδικό αγγελιοφόρο, προς τον τσάρο και τον Καποδίστρια, δυο ημέρες μετά την διάβαση του Προύθου στις 24 Φεβρουαρίου 1821. Επίσης έστειλε την προκήρυξη της επανάστασης απευθύνοντας στον τσάρο δραματική έκκληση για βοήθεια:« Θα εγκαταλείψετε , Μεγαλειότατε, τους Έλληνες, όταν και μόνον με μια λέξη σας θα μπορούσατε να τους απελευθερώσετε από την πιο αποτροπιαστική τυραννία και να τους σώσετε από τις συμφορές του φοβερού και μακροχρόνιου αγώνα;[7]». Η έκκληση συγκλόνισε τον Καποδίστρια και τον γέμισε αγωνία, η οποία αυξήθηκε όταν λίγες ημέρες αργότερα έγινε γνωστή η είδηση για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στον Μοριά. Η περίοδος ήταν η πλέον ακατάλληλη για τα επαναστατικά κινήματα από πλευράς ευρωπαϊκής διπλωματίας, καθώς οι εχθρικές και απολυταρχικές απόψεις του Μέττερνιχ είχαν υιοθετηθεί όχι μόνο από όλους τους συνέδρους αλλά και από τον ίδιο τον τσάρο[8].
Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΣΩΖΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ο Ρώσος αυτοκράτορας Αλέξανδρος ως αρχηγός της Ιερής Συμμαχίας, αλλά και φύση αντίθετος προς κάθε επαναστατική κίνηση η οποία έθετε σε κίνδυνο την διασάλευση της ειρήνης και της ευρωπαϊκής τάξης, είχε λάβει στις 28 Οκτωβρίου 1820 την πληροφορία ότι το σύνταγμα της αυτοκρατορικής φρουρά Συμεωνόβσκυ στην Πετρούπολη στασίασε, γεγονός που ενίσχυσε σημαντικά τους φόβους του για κάθε επαναστατική ενέργεια. Υπό αυτές τις συνθήκες και ενεργώντας σπασμωδικά ο τσάρος καταδίκασε το κίνημα του Υψηλάντη και έδωσε εντολή στον Καποδίστρια να απαντήσει στον πρίγκηπα μέσω επιστολής, ο ίδιος γράφει:« Ο πρίγκηψ Υψηλάντης έκαμεν ιπποτικήν διακήρυξην προς τον Αυτοκράτορα. Η επιστολή του είναι τελεία. Κατεδικάσθην να απαντήσω εις αυτήν… Μ΄ όλα ταυτά θα τηρήσωμε αυστηράν ουδετερότητα…[9]». Πράγματι ο Καποδίστριας παρά το γεγονός ότι η θέση του ήταν εξαιρετικά δύσκολη και τα περιθώρια αντίδρασης ελάχιστα, κατάφερε να επηρεάσει τον αυτοκράτορα στην τελική του απόφαση κατά τρόπο ουσιαστικό και έτσι να αποτρέψει το χειρότερο για την ελληνική επανάσταση[10]. Το διάταγμα που απέστειλε ο Καποδίστριας περιλάμβανε διαταγή για ουδετερότητα του ρωσικού στρατού η οποία αποτέλεσε την βάση για τη ουδετερότητα και των άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων απέναντι στην ελληνική επανάσταση. Η διαταγή αυτή υπήρξε πολύτιμη για την ελληνικό αγώνα, όπως γράφει ο Φιλήμων:«… το αυτό διάταγμα.οδόλως απτόμενον του ελληνικού έθνους, την σωτήριον παραδέχεται ρήτρα της ουδετερότητος, ήν, ως προηγούμενον ήδη επίσημον επι ενός μέρους, έμελλε μετ ολίγον παραδεχθήναι εκούσα άκουσα η διπλωματία επί του όλου της ελληνικής επαναστάσεως.[11]».
Η τήρηση της «αυστηράς ουδετερότητας» είναι καθαρά αποτέλεσμα των εύστοχων και απεγνωσμένων προσπαθειών του Καποδίστρια και αυτό αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες και δυσκολότερες επιτυχίες του, δεδομένου των δυσμενών συνθηκών και του ανθελληνικού πνεύματος που επικρατούσε στο συνέδριο. Ο ευφυής διπλωματικός του χειρισμός, ήταν ότι κατάφερε να ξεχωρίσει τελείως το κίνημα του Υψηλάντη στις ηγεμονίες από την ελληνική επανάσταση. Παρουσίασε το κίνημα του Υψηλάντη σαν μεμονωμένο γεγονός, διέψευσε τις ανησυχίες των συνέδρων, με την αποκήρυξη του κινήματος και έτσι απέτρεψε οριστικά την λήψη απόφασης για ένοπλη καταστολή της ελληνικής επανάστασης όπως είχε γίνει με τις επαναστάσεις στην Νεάπολη και το Πεδεμόντιο[12]. Ο Καποδίστριας υποστήριξε με σθένος στο συνέδριο τον δίκαιο και νόμιμο αγώνα των Ελλήνων, ο οποίος αποτελούσε άμυνα απέναντι στις τουρκικές σφαγές και θηριωδίες. Εκείνοι που αποτελούν απειλή για την ειρήνη της Ευρώπης είναι οι Τούρκοι. «Αι τυφλαί βιαιοπραγίαι της Πύλης έσπρωχναν τους Έλληνας εις απεγνωσμένην αντίστασιν[13]» τους είπε. Όπως αναφέρει ο ίδιος στο υπόμνημά του, ο αντίκτυπος που είχε η ομιλία του σε όλους τους συνέδρους ήταν καταπληκτικός και αποστομωτικός. Το αποτέλεσμα ήταν στο τελικό κείμενο με το οποίο καταδικάζονταν τα επαναστατικά κινήματα στην Νεάπολη και στο Πεδεμόντιο και το οποίο υπέγραψαν όλοι οι σύνεδροι, να αποσιωπηθεί εντελώς το κίνημα του Αλ. Υψηλάντη και η έκρηξη της ελληνικής επανάστασης[14].
Σύμφωνα με τον Ρώσο ιστορικό Ars:« Ο Καποδίστριας, με το να μη γνωστοποιήσει στον Αλέξανδρο τα σχέδια των Ελλήνων πατριωτών, με το να εμποδίσει το διάβημα του Αλεξ. Υψηλάντη και να το «αποκηρύξει», αναμφισβήτητα, αντικειμενικά, προσέφερε τη μεγαλύτερη υπηρεσία στην απελευθέρωση της Ελλάδος[15]». Κατά τον ιστορικο της επανάστασης και αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων Ν. Σπηλιάδη:« Ο Καποδίστριας αναχωρών εκ Laibach μετά του αυτοκράτορος είχε την βαθείαν ικανοποίησιν ότι είχε κατορθώσει δια της απαραμίλλου διπλωματικής ικανοτητός του…να σώσει την πατρίδαν επαναστάσαν…[16]». Πράγματι η σωστή αντιμετώπιση του ελληνικού ζητήματος στην κρισιμότερη φάση του, με την τήρηση της ουδετερότητας και την αποτροπή επέμβασης των στρατιωτικών δυνάμεων της Πενταπλής Συμμαχίας, ήταν αυτό που έσωσε την ελληνική επανάσταση και αποτελεί μια από τις σημαντικότερές προσφορές του Καποδίστρια στο ελληνικό έθνος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Δεσποτόπουλος Α., «Η Πολιτική της Ρωσίας απέναντι στον Υψηλάντη και στο κίνημα του», Η ελληνική επανάσταση 1821-1830, στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 27, εκδ. Παραπολιτικά, Αθήνα 2015.
Κούκου Ε., «Troppau-Laibach αγωνιστής δημοκρατικών ιδεών», στο Ιωάννης Καποδίστριας, ο άνθρωπος, ο Ευρωπαίος διπλωμάτης 1800-1828, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2021.
Κούκου Ε., «Επαλήθευση της αγωνίας», στο Ιωάννης Α. Καποδίστριας Ρωξάνδρα Σ. Στούρτζα Μια ανεκλπήρωτη αγάπη, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2021.
[1] Ε. Κούκου., «Troppau-Laibach αγωνιστής δημοκρατικών ιδεών », στο Ιωάννης Καποδίστριας, ο άνθρωπος, ο Ευρωπαίος διπλωμάτης 1800-1828, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2021, σελ. 110.
[2] Ε. Κούκου., ό.π., σελ. 111-113.
[3] Ε. Κούκου., ό.π., σελ. 114.
[4] Ε. Κούκου., ό.π., σελ. 115-116.
[5] Ε. Κούκου., ό.π., σελ. 119.
[6] Ε. Κούκου., ό.π., σελ. 119.
[7] Ε. Κούκου., ό.π., σελ. 120.
[8] Ε. Κούκου., ό.π., σελ. 120.
[9] Ε. Κούκου., ό.π., σελ. 120.
[10] Α. Δεσποτόπουλος., «Η Πολιτική της Ρωσίας απέναντι στον Υψηλάντη και στο κίνημα του», Η ελληνική επανάσταση 1821-1830, στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 27, εκδ. Παραπολιτικά, Αθήνα 2015, σελ. 41.
[11] Α. Δεσποτόπουλος., ό.π., σελ. 42.
[12] Ε. Κούκου., ό.π., σελ. 121.
[13] Ε. Κούκου., «Επαλήθευση της αγωνίας», στο Ιωάννης Α. Καποδίστριας Ρωξάνδρα Σ. Στούρτζα Μια ανεκλπήρωτη αγάπη, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2021, σελ. 365.
[14] Ε. Κούκου., ό.π., σελ. 365.
[15] Ε. Κούκου., ό.π., σελ. 121.
[16] Ε. Κούκου., ό,π., σελ. 366.