Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Τον Νοέμβριο του 2022 κυκλοφορήθηκε από την εφημερίδα «ΙΕΡΑΠΕΤΡΑ 21ος αιών» το ενδιαφέρον βιβλίο «1821-2021, 200 χρόνια από την Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση». Ο διευθυντής της εφημερίδας κ. Μανώλης Κουφάκης γράφει στον πρόλογο του βιβλίου ότι «δεν ήταν δυνατό η εφημερίδα του να μείνει αμέτοχη στον λαμπρό εορτασμό του επετειακού έτους της μεγάλης εθνικής μας παλιγγενεσίας». Αυτός ήταν ο λόγος που αποδέχθηκε την πρόταση του από την Ιεράπετρα καταγομένου καθηγητή και πρώην αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Γιάννη Πυργιωτάκη να εκδοθούν σε βιβλίο τα άρθρα καθηγητών Πανεπιστημίου, κυρίως Κρητών και καθηγητών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, που δημοσιεύθηκαν στην εν λόγω εφημερίδα.
Επισήμως η Επανάσταση στην Κρήτη εξερράγη στις 14 Ιουνίου 1821. Όπως γράφει ο ομ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Θεοχάρης Δετοράκης αυτή εξαγρίωσε τους Τούρκους. Στις 24 Ιουνίου στο Ηράκλειο κατέσφαξαν τον Μητροπολίτη Κρήτης Γεράσιμο Παρδάλη, πέντε επισκόπους και συνολικά 800 κληρικούς και λαϊκούς. Η σφαγή και η αιχμαλωσία 2.000 γυναικοπαίδων στο Σπήλαιο της Μιλάτου τον Φεβρουάριο του 1823 και η ανάλογη καταστροφή στο σπήλαιο του Μελιδονίου, τον Οκτώβριο του ιδίου έτους δίδουν το μέτρο της εκδικητικής μανίας των τουρκοαιγυπτίων σε βάρος των Ελλήνων στην Κρήτη. Με πολλές θυσίες η Επανάσταση συνεχίστηκε στην Κρήτη και στα τέλη του 1829 όλες σχεδόν οι επαρχίες της Κρήτης βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των επαναστατών. Είναι λυπηρό πως στο Πρωτόκολλο του Λονδίνου (το 1830) η Κρήτη, όπως και η επίσης επαναστατημένη Σάμος παρέμειναν υπό την οθωμανική τυραννία. Τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων και η σαγήνη που τους ασκούσαν οι αλλόθρησκοι Οθωμανοί δεν επέτρεψαν στους Κρητικούς και στους Σαμιώτες να ενωθούν με την μητέρα Πατρίδα.
Ο καθηγητής κ. Θεοχάρης Δετοράκης αφού εξιστορεί όλον αυτόν τον ηρωικό αγώνα των Κρητών αναφέρει την πιο κάτω προκήρυξη του Κρητικού Συμβουλίου, της 22ας Απριλίου 1830, που ουσιαστικά αποτελεί διακήρυξη ότι ο αγώνας συνεχίζεται μέχρι της τελικής δικαίωση:
«Η Κρήτη ήτο και είναι μέρος αδιάσπαστον της Ελλάδος, ως συναγωνισθείσα και συναγωνιζομένη με τα λοιπά επαναστατημένα μέρη από την αρχήν, ώστε δεν ημπορεί τις να εννοήση πώς …η Κρητη παρεσιωπήθη διόλου…Ημείς δεν ευρίσκομεν αλλού την σωτηρίαν μας παρά εις τα όπλα μας και εις αυτόν τον έντιμο θάνατον. Και αν η Χριστιανοσύνη μας παραδώση εις την ασπλαγχνίαν των Τούρκων, αφού κατασφάξωμεν απαθώς τας γυναίκας, τα τέκνα και τους γέροντάς μας, ας γενώμεν και ημείς θύματα ένδοξα …των απαραγράπτων δικαίων μας…» (Σημ. Το άρθρο του κ. Δετοράκη βρίσκεται στις σελίδες 116-125 του προαναφερθέντος βιβλίου «1821-2021, 200 χρόνια από την Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση»).
Από το 1830 οι Κρήτες συνεχίζουν τον άνισο, αλλά ηρωικό αγώνα τους έως το 1913, δηλαδή έως την απόκτηση της ελευθερίας τους και την πολυπόθητη Ένωσή τους με την Μητέρα Ελλάδα. Οι εξεγέρσεις ήσαν αλλεπάλληλες με το χύσιμο άφθονου κρητικού αίματος, που το συμβολίζει το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, το 1866. Όλες αυτές οι εξεγέρσεις κίνησαν το ενδιαφέρον λογοτεχνών, όπως του Ουγκό, και πολλών φιλελλήνων, αλλά δεν συγκίνησαν τις Μεγάλες Δυνάμεις…
Στο βιβλίο υπάρχει και κείμενο του κ. Ι.Ε. Πυργιωτάκη, που θέτει στις πραγματικές του διαστάσεις το θέμα του «κρυφού σχολείου». Μεταξύ των άλλων ο κ. καθηγητής διερωτάται πώς οι πρόγονοί μας επί τετρακόσια χρόνια διατήρησαν την ταυτότητά τους; Οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα δεν υπήρχε και ελάχιστος ήταν ο αριθμός των παιδιών που φοιτούσαν στα λίγα σχολεία. Και σημειώνει: «Η μεγάλη προσφορά του κρυφού σχολείου έγκειται αναμφίβολα στο γεγονός ότι μέσω αυτού μπορούσαν τα παιδιά να μαθαίνουν γράμματα κοντά στους ιερωμένους. Αυτό ήταν ούτως ή άλλως αναγκαίο προκειμένου να δημιουργούνται φυτώρια για τη στελέχωση της Εκκλησίας από τον απλοϊκό ιερέα μέχρι τον ανώτερο κλήρο».
Ο κ. Πυργιωτάκης προσθέτει πως με τις άτυπες μορφές αγωγής που προωθούσε η Εκκλησία και επηρέαζε τη ζωή της οικογένειας και της κοινότητας, λειτούργησε από γενιά σε γενιά το «σχολείο των συνειδήσεων», που εμπόδισε την αφομοίωση των Ορθοδόξων από τους ετεροδόξους και τους αλλοθρήσκους και στην κρίσιμη στιγμή έδρασε καταλυτικά. Και καταλήγει: «Αυτό το Μεγάλο Σχολείο των Συνειδήσεων, που καλλιεργήθηκε κατά κύριο λόγο από την Εκκλησία αποτελεί για μας το ουσιώδες κρυφό σχολειό και αυτό το πνεύμα φαίνεται να απεικονίζει ο γνωστός πίνακας του Νικολάου Γύζη».
Τα υπόλοιπα άρθρα, τα σχετικά με την Επανάσταση του 1821 έγραψαν στο βιβλίο οι καθηγήτριες κυρίες Μάρω Παπαθανασίου, Ελπινίκη Νικολουδάκη – Σουρή και Μερόπη Σπυροπούλου και οι καθηγητές κύριοι Ηλίας Μετοχιανάκης, Βασίλειος Οικονομίδης, Γιώργος Ε. Πυργιωτάκης, Μιχάλης Καναβάκης, Αθανάσιος Παπάς, και Ν.Ε. Παπαδογιαννάκης.-