Ἡ οἰκουμενική ἀξία τῶν Γλυπτῶν τοῦ Παρθενῶνος μέσα ἀπό τήν σκέψη τοῦ Καζαντζάκη στόν «Ἀνήφορο» – Ἐμεῖς κυνηγήσαμε ἀπάνω ἀπό τό χάος τήν λέξη, τῆς κόψαμε τά φτερά, τή στελιώσαμε στ’ ἀητώματα τοῦ νοῦ, Ἀφτέρουγη Νίκη – Οἱ Ἕλληνες γιά νά σώσουν τήν οὐσία τῆς ἔδωσαν φόρμα – Ἡ ἐξισορρόπησις στά Γλυπτά εἶναι καί τό ἑλληνικό θαῦμα.
ΠΑΠΑΓΑΛΙΖΟΥΜΕ καί ἐμεῖς στήν Ἑλλάδα τόν νεολογισμό, ὅτι «τό τέλειο εἶναι ὁ ἐχθρός τοῦ καλοῦ.». Δέν κοιτάζουμε πίσω νά δοῦμε ὅτι ἡ τελειότης ἐγεννήθη τά ἀρχαῖα χρόνια σέ αὐτήν ἐδῶ τήν χώρα. Δέν κοιτάζουμε πίσω νά δοῦμε πῶς ὁ κορυφαῖος λογοτέχνης, ὁ Νῖκος Καζαντζάκης, ὕμνησε τήν τελειότητα βλέποντας ἁπλῶς τά Γλυπτά τοῦ Παρθενῶνος, ἐκεῖ στήν ἐξορία, στήν ὁποία εὑρίσκονται.
Αὐτό ἔπρεπε νά εἶναι τό ἐπιχείρημα. Σέ αὐτό θά ἔπρεπε νά ἑστιάζαμε στήν ἐκστρατεία μας γιά τήν ἀνάκτηση τῶν Γλυπτῶν. Στό τέλειο, τό ὁποῖο ἐκφράζεται ἀπό τήν ἁρμονική σύζευξη τῆς σοφίας, τῆς ἰσχύος καί τοῦ κάλλους, πού μέ ἀπαράμιλλο τρόπο συνδυάζουν.
Ἀλλά ἔπρεπε νά σταθεῖ ἀπέναντί τους ἕνας Καζαντζάκης γιά νά ἐκφράσει αὐτό πού ἀγγίζει μόνον τήν ἑλληνική ψυχή. Γράφει ὁ Καζαντζάκης στόν «Ἀνήφορο»: «Στέκουμαι μπροστά ἀπό τ’ ἀνάγλυφα τοῦ Παρθενῶνα καί νιώθω πώς τό μεγάλο μυστικό τῆς τελειότητας στή ζωή καί στήν τέχνη λέγεται: ἰσορρόπηση. Ἡ σάρκα ἐδῶ, στήν ἑλληνική τέχνη, δέν βάρυνε γιά ν’ ἀποχτήσει δύναμη, μήτε ἔγινε ἀνάλαφρη γιά ν’ ἀποχτήσει χάρη. Κατόρθωσε ν’ ἀλαφρώσει ἀκριβῶς ἴσια μέ τό σημεῖο ὅπου ἀρχίζει ἡ χάρη. Βρῆκε καί στάθηκε στό ἀόρατο στό γυμνό μάτι σύνορο, τῆς τέλειας ἰσορροπίας. Αὐτό εἶναι τό ἑλληνικό θαῦμα.
»Οἱ Ἕλληνες γιά νά σώσουν τήν οὐσία μόχτησαν νά τῆς βροῦν τήν πιό ἁπλή καί τέλεια φόρμα. Ὁ Ἕλληνας τεχνίτης μπῆκε στό δάσος τῆς ζωῆς, τό πολυμπερδεμένο καί σκοτεινό, ὅπου δέ βλέπεις οὐρανό καί πνίγεσαι, μπῆκε στό δάσος τῆς ζωῆς κι ἄρχισε νά δουλεύει. Καθάρισε τό χάος, ἔδιωξε τό περιττό, ἔκαμε τό δάσος δέντρο καί τό δέντρο κολόνα. Βγῆκε ἀπό τό δάσος κι ὁλάκερο πιά τό δάσος τό εἶχε συμπυκνώσει σέ μιά δωρική κολόνα».
Ἄς καλέσουμε τούς «trustees» τοῦ Βρεταννικοῦ Μουσείου νά διαβάσουν αὐτές τίς γραμμές, κι ἄν μιλήσουν στήν ψυχή τους, τότε ἴσως νά ἀξίζει νά συνεχίζουμε νά συζητᾶμε μαζί τους.
Ἀμφιβάλλουμε ὅμως. Γιατί ποτέ δέν ἀνέδειξαν τά Γλυπτά αὐτά κατά τρόπο πού νά δείχνει ὅτι ἔχουν γίνει κοινωνοί τῆς τελειότητός τους. Κάποτε τά ἔτριβαν μέ συρματόβουρτσες γιά νά τά κάνουν πιό λευκά. Γιατί ἀδυνατοῦσαν νά κατανοήσουν ὅτι τό φῶς ἀναδύεται ἀπό τά ἔγκατα τοῦ ἐν μέρει γαιόχρωμου μαρμάρου τῆς Ἀττικῆς τό ὁποῖο σμίλεψαν αὐτοί τούς ὁποίους ὁ Καζαντζάκης ὀνομάζει «Ἀρχιτέκτονες τοῦ κόσμου». Οἱ Ἀρχαῖοι δημιουργοί. Γεννήματα καί αὐτοί τῆς ἑλληνικῆς γῆς πού ἀνεκάλυψαν τό φῶς μέσα τους, τόν Λόγο πού τούς ὁδήγησε νά σμιλέψουν τά θαύματα τοῦ κόσμου.
«Πρίν ἀπό μᾶς φώναζαν μέ στριγγιές φωνές σάν ὄρνια καί παραμιλοῦσαν οἱ λαχτάρες τοῦ ἀνθρώπου καί δέν μποροῦσαν νά ἀρθρώσουν ἕναν νηφάλιο λόγο, ἐμεῖς κυνηγήσαμε ἀπάνω ἀπό τό χάος τή λέξη, τῆς κόψαμε τά φτερά καί στελιώσαμε στά ἀητώματα τοῦ νοῦ, ἀφτέρουγη Νίκη!» γράφει ὁ Καζαντζάκης συνεχίζοντας νά στέκεται ἀπέναντι στά Γλυπτά..
Καί συνεχίζει: «Πρίν ἀπό μᾶς οἱ στοχασμοί ἦταν μπουλούκι ἀγύμναστο, φλύαρο, ἀσυνάρτητο πού τό κυρίευε πανικός μπροστά ἀπό τίς βροντές, τίς ἀστραπές, τά ὀνείρατα καί τό θάνατο. Δέν μποροῦσαν νά συνταχτοῦν σέ στρατό ὀργανωμένο στήν πρώτη ἐπέλεση τοῦ σκοταδιοῦ σκόρπιζαν. Ἐμεῖς ὀργανώσαμε τούς στοχασμούς, δημιουργήσαμε τό συλλογισμό –θέση, ἀντίθεση, σύνθεση– ἀνακαλύψαμε δρόμους, ἀνοίξαμε νόμους, νικήσαμε τό χάος.
»Πρίν ἀπό μᾶς ἡ ὕλη ἦταν ὁ μεγάλος ὀχτρός, βαρύς, δυστυχισμένος, ἀγέλαστος. Ἐμεῖς παλέψαμε τήν ὕλη ἐπίμονα, πιτήδεια ὅπως παλεύει ὁ ἄντρας μέ τή γυναῖκα, ἀνακαλύψαμε τίς μυστικές πόρτες, μπήκαμε, παραδόθηκε. Τή φιλήσαμε καί στό στόμα καί γέμισαν τά σπλάχνα της γιό.
»Ἄν ἦταν κάθε λαός νά διορίζουνταν στήν Κυβέρνηση τοῦ Σύμπαντου καί νά ’παιρνε μιάν ὑπεύθυνη θέση, ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες ἔπρεπε νά διοριστοῦμε οἱ “Ἀρχιτέκτονες τοῦ κόσμου”».
Ἐκεῖ στό Βρεταννικό Μουσεῖο θά δεῖ κανείς τίς δημιουργίες καί ἄλλων ἀρχαίων λαῶν καί θά συνειδητοποιήσει ὅτι ἀκριβῶς ἔφερναν τό σκοτάδι καί τό βάρος τῆς δυστυχίας, ἐκεῖ ὅπου ἡ σμίλη τοῦ
Ἕλληνος τεχνίτου ἀπετύπωνε τήν πορεία πρός τό φῶς.
Σήμερα ἴσως μᾶς δίδεται μία εὐκαιρία μοναδική, ἕνας ἄλλος ἀρχαῖος πολιτισμός, ἀπό τήν Ἄπω Ἀνατολή, τεχνουργήματα τοῦ ὁποίου ἐπίσης εὑρίσκονται στό Βρεταννικό Μουσεῖο πού διεκδικεῖ τήν ἐπιστροφή τους. Διαβάζουμε στήν εἰδησεογραφία ὅτι ἡ κινεζική ἐφημερίδα Global Times κάλεσε τό Βρεταννικό Μουσεῖο νά ἐπιστρέψει χιλιάδες κινεζικά κειμήλια ἀφοῦ πλέον εἶναι φανερό ὅτι δέν μπορεῖ νά ἐγγυηθεῖ τήν ἀσφάλειά τους, μετά τό σκάνδαλο πού ἔχει ξεσπάσει μέ τήν κλοπή ἐκθεμάτων. Καθόλου περίεργο πού οἱ διοικοῦντες τό Μουσεῖο ἀπέφυγαν νά σχολιάσουν ἀκόμη καί στό BBC.
Εἶναι ἡ στιγμή πού δημιουργεῖται μιά διεθνής δυναμική, ἀφοῦ ὅλα τά ἐπιχειρήματα τοῦ Βρεταννικοῦ Μουσείου καταρρέουν. Πρέπει ἀμέσως νά κινηθοῦμε. Νά μήν χάσουμε τήν εὐκαιρία. Ἀλλιῶς θά ἀποδειχθοῦμε ἀνάξιοι γιά τόν τίτλο «Ἀρχιτέκτονες τοῦ κόσμου».
Κεντρικό ἄρθρο στήν «ΕΣΤΙΑ», Τρ. 29 Αὐγούστου 2023, φ. 42.638 σελ. 1, 3 (αναδημ. στην ηλεκτρονική έκδοση 30/08/2023).