Η Μπουλντόζα στην Πλατεία Ταξίμ Ξύπνησε το Βαθύ Πολιτιστικό «Σεισμικό Ρήγμα» στο Εσωτερικό της Τουρκίας

Υπάρχουν σεισμογενή ρήγματα στην γεωλογία που για αιώνες θεωρούνται ως εν υπνώσει ή και εντελώς ανύπαρκτα- μέχρι βέβαια να δώσουν απροσδόκητα ένα μεγάλο σεισμό που αποτέλεσε προμήνυμα για ακόμη μεγαλύτερες δονήσεις. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει συχνά και στην ανθρώπινη Ιστορία.

Μία τέτοια περίπτωση πιστεύουμε πως είναι και τα γεγονότα στην Τουρκία. Η μπουλντόζα στην πλατεία Ταξίμ δεν ξερίζωσε μόνο δύο δεντράκια – «χτύπησε» στο ρήγμα που υπάρχει ανάμεσα σε μία Τουρκία που είναι στραμμένη προς το ορθόδοξο Ισλάμ και προς τον αραβομουσουλμανικό κόσμο και σε μία άλλη Τουρκία, πιο «μικρασιατική» και λιγότερο συμβατική με το Ισλάμ που γνωρίζουμε. Την τελευταία δεν την δημιούργησαν ο Κεμάλ και οι μεταρρυθμίσεις του, όπως πιστεύουν κάποια που άκριτα, ιδίως τις τελευταίες ημέρες, βαφτίζουν τους εξεγερμένους ως «φιλελεύθερους» Τούρκους, υπονοώντας ότι πρόκειται απλά για νεόπλουτα στρώματα που ζητούν ακόμη πιο πολύ δυτικού τύπου «εκσυγχρονισμό».

Αντίθετα, αυτή η πιο «δυτικόστροφη» Τουρκία πατάει επάνω σε ένα υπόστρωμα «κεκρυμμένο από καταβολής» της ίδιας της γειτονικής χώρας, με κεντρικό πυρήνα τους Αλεβήδες-Μπεκτασήδες, που ενώ χαρακτηρίζεται ως «φιλελεύθερη παραλλαγή του Ισλάμ», στην πραγματικότητα πρόκειται για μία ξεχωριστή θρησκεία. Η θρησκεία αυτή, ένα κράμα Ορθοδοξίας, βυζαντινών αιρέσεων, σαμανισμού, σουφισμού, και που καταχωρίζεται επιφανειακά στο σιιτικό Ισλάμ, έχει ιδιαίτερα ανεκτικό χαρακτήρα με στοιχεία που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ουμανιστικά.

Όσοι αναφέρονταν στον Αλεβισμό-Μπεκτασισμό στην χώρα μας, μέχρι πριν λίγες μέρες τουλάχιστον, εθεωρείτο ότι «φιλολογούσαν» ματαίως, ψάχνοντας για ρομαντικές επιβιώσεις προ-τουρκικών και βυζαντινών στοιχείων σε μία χώρα που είναι, πλέον, αμιγώς και κανονικότατα μουσουλμανική. Όμως, η πλατεία Ταξίμ έδειξε πως κάτι άλλο κοιμάται κάτω από την βιαίως ομογενοποιημένη επιφάνεια της γειτονικής χώρας εδώ και αιώνες…

Οι Αλεβήδες-Μπεκτασήδες, που προήλθαν από τους ελληνικούς και άλλους πληθυσμούς που κατέκτησαν οι Σελτζούκοι εισβάλλοντας στην Μικρά Ασία στα τέλη του 11^ου αιώνα, κατείχαν τα θρησκευτικά πρωτεία στις μουσουλμανικές (χρησιμοποιούμε τον όρο γιατί κατατάσσονται συμβατικά, όπως είπαμε, στο σιιτικό Ισλάμ) μάζες της Μικράς Ασίας μέχρι και τις αρχές του 16^ου αιώνα. Όμως, τότε, συνέβη κάτι που ανέτρεψε τις ισορροπίες: οι Οθωμανοί κατέκτησαν όλες σχεδόν τις αραβικές χώρες σε Μέση Ανατολή και Βόρειο Αφρική και οι οποίες κατοικούντο από ορθόδοξους σουνιτικούς πληθυσμούς που δεν μπορούσαν να ανεχθούν ένα τόσο ετερόδοξο Ισλάμ όπως το αλεβίδικο. Έτσι, λοιπόν, για τις ανάγκες του δικού τους … success story (για να μεταχειριστούμε και μία φράση που τώρα είναι του συρμού στην Ελλάδα), οι Οθωμανοί σουλτάνοι αναγκάστηκαν να καταπιέσουν τους Αλεβήδες-Μπεκτασήδες της ίδιας της Τουρκίας, ώστε να μην προκαλέσουν το θρησκευτικό αίσθημα των νέων, ασύγκριτα πολυπληθέστερων υπηκόων τους.

Οι Αλεβήδες-Μπεκτασήδες παρέμειναν, λοιπόν, υπό διωγμό μέχρι τη στιγμή που εμφανίστηκε ο Κεμάλ, ο οποίος αποχρωμάτισε θρησκευτικά το κράτος. Αυτό τους προσέφερε ανακούφιση κι εκείνοι έδωσαν στο νέο καθεστώς την πλήρη στήριξή τους, αλλά δεν υπήρξε ρητή αναγνώριση της ταυτότητάς τους: ο Κεμάλ και οι επίγονοί του δεν μπορούσαν να θυσιάσουν για χάρη τους τις προϋποθέσεις του δικού τους success story, δηλαδή την αυστηρά μονολιθική ταυτότητα του κράτους.

Με τον Ερντογάν τα πράγματα φάνηκε να θυμίζουν στους Αλεβήδες μία απότομη στροφή προς την εποχή της κατάκτησης των αραβικών χωρών: όχι μόνο οι γεωπολιτικές επιλογές που συνεπάγεται ο νέο-οθωμανισμός, αλλά και οι αλλαγές επί το συντηρητικότερον στον τρόπο ζωής δεν είναι συμβατές με την κουλτούρα τους.

Έτσι, η μπουλντόζα στην πλατεία Ταξίμ χτύπησε σεισμικό «νεύρο» και δεν φαίνεται η δόνηση που προκάλεσε να καταλαγιάσει σύντομα. Λέγεται πως ήδη κυοφορείται στο παρασκήνιο από τον Γκιουλέν, όχι άμεσα, αλλά σταδιακά, η αντικατάσταση του αδιάλλακτου Ερντογάν, από κάποιον πιο συμβιβαστικό (προβάλλεται τελευταία ο Νουμάν Κουρτουλούς, «αλεξιπτωτιστής» του ΑΚΡ, προερχόμενος από τους κύκλους του Ερμπακάν – οψόμεθα …), που θα προωθήσει μία νέα πιο πλουραλιστική μορφή κράτους, όπου δεν θα συγκρούονται Αλεβήδες, Κούρδοι, Σουνίτες κ.ά. Το στοίχημα είναι καίριας σημασίας, για την ίδια την ενότητα (και τον χάρτη) της Τουρκίας, αλλά, σύμφωνα με κάποιους αναλυτές, και πολύ υψηλό πλέον, μετά τα κομμένα δέντρα της πλατείας Ταξίμ …

Δημήτρης Φάρος – διεθνολόγος, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ) – energia.gr