Ἔχουμε Δημοκρατία;

Γράφει ο Μανώλης Κοττάκης

ΣΚΕΦΤΗΚΑ πολύ ἄν πρέπει νά βάλω αὐτόν τόν τίτλο στό σημερινό μου σημείωμα

Προφανῶς καί δέν ἔχουμε δικτατορία. Ἀλίμονο. Δημοκρατία ἔχουμε. Ὅσο ὅμως κοιτῶ τήν φωτογραφία μέ τόν ἀστυνομικό πού σταματᾶ –διατάζοντας μέ ὑψωμένο τό χέρι– πολίτη ὁ ὁποῖος ὁδηγεῖ ΙΧ πού φέρει τήν ἑλληνική σημαία (ἀπό τό Rodopi TV) διερωτῶμαι: Τί εἴδους δημοκρατία εἶναι αὐτή πού ἔχουμε; Καί ποιό εἶναι τό ἀδίκημα; Εἶναι ἔγκλημα ἡ ἔπαρση τῆς σημαίας; Δημοκρατία καί «ἀπαγορεύεται» στήν ἄσκηση βασικῶν συνταγματικῶν δικαιωμάτων τῶν πολιτῶν δέν νοεῖται. Τό περιστατικό πού ἐξόργισε τούς διοργανωτές τῆς συγκεκριμένης αὐτοκινητοπορείας στήν Κομοτηνή (εἶχαν νά γίνουν τέτοιες ἀπό τό 1985 –πραγματοποιοῦνταν μέ πράσινες καί γαλάζιες σημαῖες) δέν ἦταν μεμονωμένο. Τυχαῖο. Ἀσήμαντο. Εἶχε ἐκδοθεῖ διαταγή τῆς ΕΛ.ΑΣ. γιά τήν σημαία καί τίς πορεῖες. Καί πάντως ἐντάσσεται σέ μιά γενικώτερη λογική ἀντίληψης τῶν πραγμάτων πού ἐμπεδώθηκε στήν πατρίδα μας ἀπό τό 2010, ἔτος ἐλεύσεως τῆς τρόικα, ἕως σήμερα καί διατρέχει ὅλους τούς θεσμούς. Δέν εἶναι μεμονωμένο γιατί στήν Φλώρινα προσήχθησαν στήν Ἀσφάλεια τέσσερα ἄτομα πού τόλμησαν νά σηκώσουν ἑλληνικές σημαῖες στά αὐτοκίνητά τους, ἡ μία ἐξ αὐτῶν ἦταν ἡ ἡγουμένη τοῦ μοναστηρίου τοῦ Ἁγίου Αὐγουστίνου! Δέν ντράπηκε ὁ Ταξίαρχος Διευθυντής Ἀσφαλείας καί ὁδήγησε τήν γερόντισσα στό τμῆμα.

Στήν Θεσσαλονίκη ζητάδες κυνηγοῦσαν νύκτωρ, παραμονή τῆς ἐπετείου, πολῖτες πού ἁπλῶς διέτρεχαν τήν Λεωφόρο Νίκης μέ ἑλληνικές σημαῖες στά αὐτοκίνητά τους. Στήν Ἀργολίδα ὁ Δήμαρχος δέν κατάφερε νά κάνει τήν πορεία. Πολῖτες πού ἀγαποῦν τήν δημοκρατία διερωτῶντο ὀργισμένοι μετά τίς ἀπαγορεύσεις, τίς ἐπιδόσεις κλήσεων-προστίμων καί τίς ἀφαιρέσεις διπλωμάτων «ἄν κολλᾶ κορωνοϊό ἡ ἑλληνική σημαία». Ὅλη αὐτή ἡ ἀντίληψη πού λέει πώς ὅ,τι δέν μᾶς ἀρέσει τό πατάσσουμε καί τό ἐξαφανίζουμε, ἡ ἀντίληψη τῆς ἐπιβολῆς εἶναι λάθος. Σήμερα ἐξαφανίζουμε ἀπό τόν δημόσιο χῶρο τίς σημαῖες καί καταγγέλλουμε ὡς «προδότες» ὅσους τίς φέρουν. Σήμερα ἐξαφανίζουμε ἀπό τόν δημόσιο διάλογο ὅλους ὅσοι ἔχουν ἀμφιβολίες γιά τόν κορωνοϊό καί γιά τήν ἀναγκαιότητα χρήσης μάσκας. Σήμερα περιορίζουμε ἄν δέν ἐξαφανίζουμε ἀπό τόν δημόσιο διάλογο κάθε τεκμηριωμένη ἄποψη πού θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἀδιανόητος ἕνας συμβιβασμός μέ τήν Τουρκία. Χθές (2010) ἐξαφανίζαμε ἀπό τόν διάλογο ὅλους ὅσοι ὑποστήριζαν τό κούρεμα τοῦ ἑλληνικοῦ χρέους (γιά νά ὁμολογήσουν ἀνερυθρίαστα μετά κάποιοι σχολιαστές ὅτι τούς ἔβαζαν οἱ τράπεζες νά τούς ἐξαφανίζουν.)

Χθές ἐξαφανίζαμε ἀπό τά ΜΜΕ ὅλους ὅσοι ἤθελαν νά ψηφίσουν «ὄχι» στό δημοψήφισμα. Ἐξαφανίζαμε ἄν δέν λοιδορούσαμε ὅλους ὅσοι ἀντιδροῦσαν στήν ψήφιση τῆς Συμφωνίας τῶν Πρεσπῶν. Ἐξαφανίζαμε ὅλους ὅσοι εἶχαν τήν ἄποψη, ὅτι ἡ Θεία Κοινωνία δέν ἀποτελεῖ κίνδυνο γιά τήν δημόσια ὑγεία. Καί βεβαίως ἀπαγορεύτηκε ἀπό τόν δημόσιο διάλογο γιά γνωστούς λόγους ἡ συμμετοχή τῆς «ἐγκληματικῆς νεοναζιστικῆς ὀργάνωσης». Στήν πραγματικότητα δέν ἔχουμε δικτατορία –πρός θεοῦ– ἀλλά ἔχουμε βεβαίως μονοθεματική δημοκρατία. Μονοθεματική δημοκρατία ἡ ὁποία ἐπιβάλλεται μέν ἀλλά ἐπιτυγχάνει τά ἀντίθετα ἀποτελέσματα ἀπό τά ἐπιδιωκόμενα. Οἱ ἀρνητές τῆς μάσκας καί τοῦ κορωνοϊοῦ λοιδωρούνται συνεχῶς, ἕως καί εἰδικές ἐκπομπές ὀργανώνουν τά κουμπαριά τῆς Πολιτικῆς Προστασίας γιά νά τούς διασύρουν. Καί τό ἀποτέλεσμα τοῦ μαστιγίου ποῖο; Οἱ Ἕλληνες δεύτεροι στόν κόσμο μετά τούς Νιγηριανούς στήν ἄρνηση τῆς ἐπιδημίας σύμφωνα μέ παγκόσμια ἔρευνα, ἐνῶ σύμφωνα μέ ἑλληνική ἕνας στούς δύο θεωρεῖ «φουσκωμένο» τόν ἀριθμό τῶν κρουσμάτων. Ὁ ἐθνικισμός ὡς ἔννοια –τώρα πού ὁ ναζισμός εἶναι στήν φυλακή– ἐπίσης διασύρεται μέ πρωτοστάτες Ὑπουργούς τῆς ΝΔ καί πρωτοκλασσάτους τοῦ ΣΥΡΙΖΑ. Καί τό ἀποτέλεσμα ποῖο; Σέ ὅλη τήν Ἑλλάδα ἐπιχειρήθηκαν αὐτοκινητοπορεῖες καί αὐτοί πού τίς ὀργάνωσαν δέν ἦταν οὔτε ναζί οὔτε ἐθνικιστές. Εἶναι ἁπλῶς πατριῶτες.

Ἡ Θεία Κοινωνία διεσύρθη ὡς ἐπικίνδυνη γιά τήν δημόσια ὑγεία. Χωρίς νά φιλοξενεῖται ἡ ἀντίθετη ἄποψη. Καί τό ἀποτέλεσμα ποῖο; Συρροή πιστῶν στίς ἐκκλησίες τίς Κυριακές τήν ὥρα πού ὁ ἱερεύς ἀναφωνεῖ «Μετά φόβου, Θεοῦ, Πίστεως καί ἀγάπης προσέλθετε». Ὁ ὅρος «Βόρεια Μακεδονία» κανοναρχεῖται ἀπό τούς τηλεοπτικούς σταθμούς ἀπό πρωίας ἕως τῆς δύσεως τοῦ ἡλίου. Καί τό ἀποτέλεσμα ποῖο; Δύο χρόνια μετά ὁ λαός ἀρνεῖται. Ἐξακολουθεῖ νά τήν ἀπορρίπτει μέ ποσοστά ἄνω τοῦ 55% χρησιμοποιώντας τόν ὅρο «Σκόπια». Τά κανάλια ἐράπιζαν οἷον ἤθελε –διακομματικῶς ὅπως ἀπεδείχθη– νά ψηφίσει «ὄχι» στό δημοψήφισμα τοῦ 2015; Καί τό ἀποτέλεσμα τοῦ καταναγκασμοῦ ποῖο; Τό γνωρίζουμε. Ἀντίδρασις καί ἔκρηξις στίς κάλπες. Προσοχή. Δέν ὑποστηρίζω ὅτι συστάσεις πού γίνονται κατά καιρούς ἀπό τήν Πολιτεία μέ στόχο τήν προστασία τῆς δημόσιας ὑγείας ἤ τῆς δημόσιας τάξης εἶναι λάθος. Ὑποστηρίζω ὅμως ὅτι ἡ δημοκρατία μας ἔχει πρόβλημα μεθόδου. Λειτουργεῖ κατά ἀνεξήγητο τρόπο. Ἡ Δημοκρατία εἶναι ἕνα πολίτευμα σχεδιασμένο γιά τήν πειθώ. Ὄχι γιά τήν ἐπιβολή. Καί πάντως εἶναι ἕνα πολίτευμα πού δέν πρέπει νά κάνει τούς πολῖτες νά ντρέπονται γιά τίς ἀπόψεις τους. Ὅποιες καί ἄν εἶναι αὐτές. Λάθος ἤ σωστές. Ἡ Δημοκρατία πρέπει νά δίνει χῶρο στήν διαφορετική ἄποψη καί μέ ἐπιχειρήματα νά προσπαθεῖ νά τήν ὑπερκεράσει ἄν ὑπέρτεροι λόγοι δημοσίου συμφέροντος ἐπιβάλλουν τήν ἐφαρμογή τῆς δικῆς της. Ὄχι νά τήν ἐπιβάλλει δίκην δικτάτορος μέ ἐρωτήματα τοῦ τύπου «Γιατί κρατᾶς σημαία; Εἶσαι προδότης!». «Γιατί δέν φορᾶς μάσκα σέ ἀνοικτό χῶρο. Πρόστιμο!» «Γιατί κοινώνησες τούς πιστούς; Ποινική δίωξη!» «Γιατί τραβᾶς πλάνα; Κατέβασε τήν κάμερα!» (συνέβη στήν Ροδόπη).

Ἡ Δημοκρατία δέν εἶναι πολίτευμα πού ἐπιβάλλεται μέ τόν φόβο. Οὔτε ἔχει ἀνάγκη τόν φόβο. Ἡ δημοκρατία –ἡ πιό ἐπαναστατική ἰδέα τοῦ κόσμου κατά Κωνσταντῖνο Καραμανλῆ– πορεύεται μέ τήν ἰσχύ τόν πλοῦτο τῆς διαφορετικῆς ἄποψης. Δέν ἔχουν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι τίς ἐγκύκλιες γνώσεις ἤ τίς προσλαμβάνουσες παραστάσεις γιά νά μετροῦν τόν κίνδυνο ἤ τίς ἐπιπτώσεις ἔναντι τῶν ὑπολοίπων. Ἀντί ὅμως νά τούς μαστιγώνουμε μέ τόν σύγχρονο βούρδουλα τοῦ bullying, ἀντί νά τούς λοιδωροῦμε γιά νά ντρέπονται γιά τόν ἑαυτό τους, ἀντί νά τούς στήνουμε στά δέκα μέτρα ὡς ψεκασμένους καί προδότες, μακεδονομάχους καί ἀρνητές, καθυστερημένους καί ὀπισθοδρομικούς, ἀντί νά ἐπιχειροῦμε νά κυριαρχήσουμε μέ τόν φόβο, ὑπάρχει καί καλύτερος τρόπος: νά τούς σεβόμαστε, νά ἀκοῦμε τήν ἔστω λάθος ἄποψή τους, νά τούς δίνουμε χῶρο νά ἐκτεθοῦν καί νά δοκιμάσουν τήν δύναμη τοῦ ἐπιχειρήματός τους στήν βάσανο τοῦ δημοσίου διαλόγου, νά τούς πείθουμε γιά τό σωστό. Δέν εἶναι Πεφωτισμένη Δεσποτεία τό πολίτευμα. Δημοκρατία εἶναι. Καί ἡ καθολική ἀπαγόρευση τῆς διατύπωσης τῆς διαφορετικῆς ἄποψης στόν δημόσιο διάλογο εἶναι φασισμός. Ὁ ὁρισμός τοῦ φασισμοῦ. Ἐάν ἡ δημοκρατία δέν καταφέρνει νά κερδίσει μέ πειθώ τήν μάχη τοῦ διαλόγου τότε δέν φταίει ὁ λαϊκισμός πού προελαύνει. Φταίει ἡ Δημοκρατία πού δέν πείθει. Φταίει τό σάπιο πού τυχόν ἔχει μέσα της. Καί γιά νά μήν θεωρητικολογῶ: Προχθές τό βράδυ εἶχα διάλογο μέ ἕναν νέο ἄνθρωπο πού φαίνεται νά μήν πολυπιστεύει ὅτι ὑπάρχει κορωνοϊός. Ἦταν ἀπόλυτος. Θεωροῦσε ὅτι οἱ κυβερνήσεις ἀξιοποιοῦν τήν πανδημία γιά νά ἰσχυροποιήσουν τήν ἐξουσία τους καί γιά νά ἐπιβάλλουν ἀναιμάκτως δύσκολες ἀποφάσεις σέ ἄλλα θέματα. Ὅτι ὁ φόβος εἶναι τό ὅπλο γιά τόν ἐθνικό συμβιβασμό.

Δέν ἀπέρριψα ὅλες τίς θέσεις του. Τοῦ ἔθεσα ἕνα ἁπλό ἐρώτημα: Ἕνας πρωθυπουργός πού ἀποφασίζει lockdown μπορεῖ νά πράττει σωστά, μπορεῖ νά πράττει καί λάθος. Ἀλλά ὅταν ἕναν lockdown πλήττει τήν οἰκονομία, διαλύει ἐπιχειρήσεις, προκαλεῖ ἔκρηξη ἀνεργίας, καταστάσεις πού ἐν τέλει φθείρουν μιά ἡγεσία καί μιά ἐξουσία, τότε γιατί ἕνας πρωθυπουργός νά ἐπιβάλλει καθολική καραντίνα; Μπορεῖ ἕως καί ἀπό τήν ἐξουσία νά τόν ρίξει. Ἐναντίον του εἶναι. Ὁ νεαρός δέν πείστηκε, κατά βάση ἐνοχλήθηκε πού τό ἐπιχείρημά του δέν κέρδισε. Εἶδα ὅμως τήν ἀμφιβολία νά ζωγραφίζεται στό πρόσωπό του. Στίς Δημοκρατίες ἡ ἀμφιβολία εἶναι προτιμότερη ἀπό τόν «ξυλοδαρμό». Ἡ εὐχή μου ἄς εἶναι αὐτή: Σταματῆστε νά «ξυλοκοπεῖτε» τούς πολῖτες ὅταν διαφωνοῦν μαζί σας. Κάντε τους νά ἀμφιβάλλουν. Καί ἄν μπορεῖτε: Πεῖστε τους!

ΕΣΤΙΑ, Παρασκευή 30 Ὀκτωβρίου 2020, φ. 41.795, σ. 1, 3.